De Gids. Jaargang 166

[p. 129]

Jaffe Vink
Annus 2002

Jij was zo populair dat tientallen grafredenaars mij zijn voorgegaan. Tientallen? Ik ben gaan tellen; het waren er tweehonderddrieënzestig. Kranten, radio en televisie luidden je uit en tijdens je laatste levensdagen lagen er al fotoboeken over je bij de kassa van de benzinepomp. Wie jou heeft meegemaakt, zal zich jou herinneren.

Laat ik eerlijk zijn: aan jouw graf wordt getwist. Jouw theatrale levensloop roept de meest uiteenlopende reacties op, van kermis, soap en carnaval tot een ware tragedie. Maar zoals je weet - en jij weet dat omdat je deel uitmaakt van een lange geschiedenis - de waarheid ligt niet in het midden.

De waarheid is dat jij in enkele momenten van verstandsverbijstering of helderziendheid (het verschil tussen die twee is soms niet te maken) Grote Feiten hebt zichtbaar gemaakt. Er zijn filosofen die zozeer verlangen naar een terugkeer van de Grote Verhalen, dat ze niet zien wat er is gebeurd: de terugkeer van de Grote Feiten. De verwoesting van de Twin Towers, anno 2001, is zo'n feit. En jij hebt een ander feit zichtbaar gemaakt: de grote volksverhuizing.

Deze volksverhuizing - het lijkt wel of we het over de Middeleeuwen hebben, maar we zitten ermiddenin - is meer dan twintig jaar aan het zicht onttrokken door de verstikkende atmosfeer van onze dooddoeners en bezweringsformules, door de leugen van de multiculturele samenleving. Misschien is dit feit ook wel te groot om te bevatten en gaat het met het collectieve bewustzijn niet anders dan met het individuele bewustzijn: eerst is er de fase van ontkenning.

Dankzij jou zijn we de ontkenning voorbij. Als ik wat dorre cijfers mag noemen: in 2015 zal de bevolking van de vier grote steden - Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht - voor 50 procent allochtoon zijn. De middelgrote steden volgen op gepaste afstand maar ze volgen. De bevolking van Amsterdam is nu al voor 43 procent allochtoon, de leerlingen van de basisschool zijn voor 60 procent allochtoon en Mohammed is de populairste naam in het bevol-

[p. 130]

kingsregister. Deze dorre cijfers laten een kolossale verandering zien: dit is een metamorfose van de stad.

Het wonderlijke blijft echter dat deze metamorfose niet goed tot ons bewustzijn wil doordringen. Er is langzaamaan wel een debat over aspecten als zwarte scholen, verpauperde wijken en criminaliteit, maar niet over deze coup de théâtre, die over ons is gekomen als ware het een natuurverschijnsel. Het heeft ook iets onvoorstelbaars dat de Nederlandse steden in enkele decennia zo'n gedaanteverwisseling doormaken. (Als we de wereld even op zijn kop zetten, dan kun je de vraag stellen of zo'n metamorfose ook mogelijk is in steden van sommige landen van herkomst. Kunnen we ons voorstellen dat bijvoorbeeld Rabat, Ankara, Mogadishu en Peking voor de helft worden bevolkt door een bonte stoet van Europeanen of dat de favoriete meisjesnaam in het geboorteregister van Casablanca Maria is?)

De Duitsers kennen een woord voor dit fenomeen: Überfremdung. In algemene zin betekent het een te grote buitenlandse invloed, maar het heeft ook nog een specifieke betekenis. Van Dale geeft als een van de verklarende voorbeelden ‘de angst van de bevolking voor het verlies van de eigen identiteit door een te groot aantal buitenlanders’. Het lijkt een rake typering van de situatie in de Nederlandse steden. Maar Duitsers en buitenlanders en dan zo'n woord, dat zorgt voor adrenaline, ook in Duitsland zelf. Daar werd het woord gebruikt in een debat over het begrip Leitkultur, de toonaangevende cultuur, waaraan de allochtonen zich al of niet moeten aanpassen. Joschka Fischer reageerde getergd: ‘Behoort Duckstad tot de Duitse Leitkultur of is dat al Amerikaanse Überfremdung?’

Na de volksverhuizing en de metamorfose van de stad is hier in een nutshell het derde Grote Feit dat jij in vol ornaat zichtbaar hebt gemaakt: de botsing der culturen. De soap van Medisch Centrum West moet een nieuw personage introduceren: een verpleegster in chador. Dat levert een hilarische scène op waarin deze verpleegster - het is ook nog in de tijd dat het einde van de ramadan samenvalt met de verjaardag van Sinterklaas - een poging onderneemt om bij een Jordanees type een infuus aan te brengen. Maar intussen is de vraag van Joschka Fischer nog als een cliffhanger aanwezig: ‘Behoort Duckstad tot de Duitse Leitkultur of is dat al Amerikaanse Ìberfremdung?’

Het is, staand aan je graf, niet gemakkelijk jouw leven te overzien en de Grote Feiten te rangschikken in de geschiedenis, maar ik denk dat de retorische Fischer werkelijk meent dat hij de Amerikaanse cultuur kan reduceren tot Kwik, Kwek en Kwak en dat hij vervolgens

[p. 131]

deze eendenversie nog wil opvoeren als een bedreiging van Thomas Mann. Als we Fischers blik naar Parijs verplaatsen, dan kunnen we de vraag stellen wat het meest bedreigend is voor deze stad: is dat Eurodisney of is dat die gezellige smeltkroes van Algerijnen, Marokkanen, Afrikanen en autochtoon janhagel in de banlieue, waarover de Duitse schrijver Hans Magnus Enzensberger rapporteerde: ‘Ze hebben alles al kapotgemaakt, de brievenbussen, de deuren, de trappenhuizen. De polikliniek waar hun broertjes en zusjes gratis behandeld worden, hebben ze vernield en geplunderd. Ze erkennen geen enkele regel. Ze slaan artsen- en tandartsenpraktijken kort en klein en breken hun scholen af. Als er een voetbalveldje voor ze wordt aangelegd, zagen ze de doelpalen door.’ Deze zinnen: dat is Leitkultur.

De botsing der culturen is er een tussen de westerse cultuur, met inbegrip van Thomas Mann, die vluchtte van Duitsland naar Amerika - en dat was niet om Oom Dagobert - en de islamitische cultuur en de Afrikaanse cultuur. Die botsing zal plaatsvinden aan de grenzen, maar ook midden in de West-Europese steden. Het is de strijd tussen het moderne leven en de achterlijke overtuiging dat je van aids geneest door een maagd te verkrachten, de opvatting dat een homoseksueel minder is dan een varken, het is de strijd tussen het vrije woord en het soort mannen dat hier een Arabisch-Europese Liga wil oprichten en dat een spoor van intimidatie en bedreiging achterlaat, waarover niemand zijn mond durft open te doen.

Je was een onrustbarend jaar. Je hebt geschiedenis geschreven.