De Gids. Jaargang 165

[p. 336]

K. Michel
Een waaier van mogelijkheden

Toen ik op de middelbare school begon met het lezen van poëzie, kwamen gedichten op mij over als een soort voldongen feiten die je mooi kon vinden - of helemaal niks - maar waar je verder geen vinger achter kon krijgen. Daar kwam verandering in toen ik op eigen houtje vertalingen begon te lezen. Vooral het vergelijken van verschillende vertalingen van hetzelfde origineel vond ik een eye-opener. Ik zag dat er meerdere versies konden bestaan van een gedicht, dat er saillante verschillen waren en dat je daarover kon oordelen. Met een beetje puzzelen kon je de beslissingen reconstrueren die de vertalers hadden genomen, beslissingen waarover je kon meedenken. Zo lieten de vertalingen een waaier aan mogelijkheden zien. En het werken met die mogelijkheden, dat - werd me duidelijk - is schrijven.

Ik weet het niet meer precies maar ik vermoed dat het door het werk van Willem van Hussem kwam dat ik op mijn zeventiende een bevlieging kreeg voor de Chinese poëzie. Zijn vrije versies van Chinese originelen was ik bij toeval in de bibliotheek tegengekomen. Ik vond het mooie diepzinnige gedichten en de exotische sfeer oefende een grote aantrekkingskracht uit op mijn puberale gemoed. Omdat er in het Nederlands verder niets te krijgen was ging ik op zoek naar buitenlandse uitgaven en ontdekte ik een paar bloemlezingen die in de Penguin Classics-reeks waren verschenen, pockets die een habbekrats kostten maar verzorgd waren uitgegeven. Iedere bundel bevatte een lange inleiding waarin achtergrondinformatie werd gegeven en waarin de vertaalwijze werd toegelicht. Zo werden er bijvoorbeeld in Poems of the late T'ang van A.C. Graham enkele vertalingen vergeleken met het origineel. Hier volgen de eerste regel en vier versies:

lo	mei	hsi	wu	sheng
Silk	sleeve	ah!	no	sound.

[p. 337]

1.	The sound of rustling silk is stilled,
2.	The rustling of the silk is discontinued,
3.	The sound of her silk shirt has stopped.
4.	There is no rustle of silken sleeves,

De Chinese woorden deden me denken aan stapstenen in een vijver. Ik vond het reuze spannend om te zien hoe van de letterlijke vertaling goed lopende zinnen werden gemaakt. Moest je het ruisen nu wel of niet benoemen als ‘sound’? Gaf je het zijde een lidwoord of niet? Welk werkwoord koos je om het ophouden/verstommen mee aan te geven? Ging het om zijde of om een hemd of om mouwen? Allemaal interessante vragen waarvan de antwoorden implicaties hadden voor de rest van het gedicht. Zo las ik regel na regel verder en volgde de stappen die de vertalers hadden gemaakt en kreeg zo als het ware een praktische cursus schrijven.

Interessant aan dit geval was dat het ook een extreme kwestie aan de orde stelde; een van de vertalers deed namelijk iets wat helemaal niet mag: hij maakte er een eigen gedicht van door een nieuwe slotregel te verzinnen. Nu leidt dat soort ingrijpen meestal tot ellende, maar in dit uitzonderlijke geval slaagde de vertaler erin om het origineel trouw te blijven (de geest ervan) en een mooi eigen gedicht te schrijven.

The rustling of the silk is discontinued,
Dust drifts over the courtyard,
There is no sound of footfall, and the leaves
Scurry into heaps and lie still,
And she the rejoicer of the heart is beneath them;

A wet leaf that clings to the threshold.

De schrijver was Ezra Pound en hij nam het onder de titel ‘Liu Ch'e’ op in zijn bundel Lustra (en niet in Cathay, de bundel waarin hij zijn vertalingen verzamelde). Zijn streek was voor vertalers een overtreding, maar voor een dichter in spe een aansporing om door roeien en ruiten te gaan.

Het effect dat deze lectuur op mij had was vergelijkbaar met dat van een verblijf in het buitenland; het Nederlands was niet vanzelfsprekend meer, ik keek met andere ogen naar het taalmateriaal. Niet lang daarna vertrok ik daadwerkelijk naar het buitenland, nieuwe bevliegingen tegemoet.

[p. 338]

K. Michel
Sprookje

Voor r. edson

omdat we het beu waren klein te blijven
drukten we ons in er was eens een huis
onder een avondval dicht tegen de muur
om in behang te veranderen

ho ho

zei de muur zo zijn we niet getrouwd
ga het tapijt maar wakker kussen

handen

thuis zei het tapijt ik ben in training
later als ik groot ben wil ik gras worden
twaalf sloeg de klok de schaduwen

tot katers

langs het haar van de maan klommen we
door het dakraam naar buiten

maar daar

konden we ook na lang zoeken
niet half genoeg bomen vinden
om de weg naar huis kwijt te raken

stevig

hielden we elkaar vast en lazen
door de takken in de sterren
wordt vervolgd