De Gids. Jaargang 164

[p. 967]

Geachte

Toen ik op een tussenvlucht boven Northern Territory vloog, zag ik onder mij het nationaal park Kakadu. Grappige naam, vond men in het vliegtuig. De piloot somde de zones op: Ranger, Jabiluka en Koongarra. Monden vielen open: er lag daar onder ons een schilderij, een rotte spaanderplaat, een ziektebeeld uit de medische literatuur. Vuile bruine slierten zwermden op, gutsten uit zwarte brandgaten in de richting van de zee die glinsterend grijs was als asfalt. Het vliegtuig zwenkte op dat moment, de horizon maakte een onmogelijke tuimeling. Onder ons werd het nog meer lyrische abstractie, alsof de aarde een wankelend canvas was. Dit was Australië, land van nieuwbouw en welvaart, van hogesnelheidsliften en overdekte snelwegen. Steden werden hier beschreven als charmant, gastvrij en ‘met sublieme gazons’. Maar in het vliegtuigvisioen zag ik scherp waar ik, jong antropoloog, terecht zou komen: een zwartekantvandemaanlandschap, een jarenveertigoorlogsstrand, god ik wist in geen duizend jaar waarom de tranen mij toeschoten.

De piloot meldde sec dat het uraniummijnen waren.

De mededeling dat ze al dan niet behoorden aan de aboriginals vond men weer buitengewoon grappig in het vliegtuig. Ik vroeg of die vreemde vormen beneden ontstaan waren door menselijk ingrijpen of door erosie. De stewardess glimlachte hoogst charmant, onwetend.

Een maand later zat ik naakt op een steen, net als mijn aboriginal-vrienden, nabij Yuendumu, Alice Springs, in dat dode hart van Australië. Het was al nacht. Wij praatten en dronken bij een kampvuur maar ik verstond amper iets van wat ze zeiden. Ik verbaasde me over de vormen die mannelijke organen kunnen aannemen: slurfjes, chipolata's en toiletrolvormige cilinders. Ik schoof met mijn voeten over het gruis en het stof, in een poging me een houding te geven. Ik was naakt omdat het ritueel dat vereiste. Ik voelde me nog naakter

[p. 968]

dan ik al was omdat ik me afvroeg of ze mij niet smakelijk uitlachten. Ergens klonk een dieselgenerator. We discussieerden in gebrekkig Engels over hoe je moet omgaan met een landschap. Ik zei hun wat ik gezien had door het vliegtuigvenster.

Hoe levensnoodzakelijk is a room with a view?

Volstaat soms het uitzicht op enkele huizen in een stad? (De aboriginals beweerden stellig van niet.)

Kunnen we het landschap zien als een blad papier op een tafel waaraan wij zitten? Een berg glooit zacht of is bruut ingezaagd met haaientanden, maar vanuit het goddelijke vliegtuigperspectief is een berg niet meer of niet minder dan een zandschilderij. Wat ik meende te begrijpen uit hun uitleg: soms praat de aarde met ons en geeft zij - zeer pantheïstisch - een boodschap. Soms beeldt een plaats een boodschap af, alsof je een site kan lezen. De aarde zegt ons iets via een bedding, een schuilplaats, een spoor. Plots verschijnt een tak als een graafstok, een wortel geeft een marcheerrichting aan. Soms is gras spontaan geschikt als een vlecht. Soms liggen de verhalen voor het grijpen voor de wandelaar.

Misschien moesten we daarover 's diep denken. Een landschap als een zandschilderij of als een verhaal.

Wanneer de Australische aboriginals spreken van ‘Dreamtime’, bedoelen ze de heilige verhalen over de voorouders - goden die sporen nalieten in het landschap. Het goddelijk lichaam herkennen zij in heuvels, niveauverschillen, in het spinifexgras en de bijen zoemend daarboven. Verhalen zijn mythologische wezens die in het landschap huizen. Ik begreep dat hun scheppingsverhaal de vorm had van een landkaart. Goden altijd in beweging, nooit tevreden. Goden zijn wandelende joden, als zondagsschilders van zandschilderijen. Vraag: zou een wandeling, een traject dan te begrijpen zijn als godsbeleving of als godsgeloof?

Toen Charles Lindbergh in Europa neerdaalde, werd hij als een god ontvangen. Eerst in Parijs, toen in New York. Ik zag de historische ticker-tapeparade op een filmpje, in het vliegtuig van Melbourne naar Europa. Een regen van papier in de straten van New York. De camera zoomde in. In mijn slaperigheid zag ik vogels opstuiven in het dwarrelende papier. Wegsoezend zag ik plots de heldhaftigheid, de goddelijkheid van Lindbergh. Het was ook de goddelijkheid van mezelf in het luchtruim: vliegtuigforenzen zijn vermoeid en verward maar ze krijgen wel dat ene abstracte zicht, juist door de afstand en het perspectief. De aarde, alles is de aarde. We dichten haar

[p. 969]

onze gevoelens toe, zij is zeer menselijk. Verhalen bezinken: de aarde geeft ze weer.

Weer in Europa. Op de autosnelweg volgde ik gedienstig de rode achterlichten van de auto voor mij. Ik nam verstrooid dezelfde afrit. Het inzicht was er weer: het was alsof ik mezelf zag vanuit de lucht. Ik kon me niet loskoppelen van de voorganger tot ik een wegwijzer onze lieve vrouw ter veldbloemen opmerkte, zodat ik opnieuw blind dat spoor van pijltjes bleef volgen. Wegwijzer na wegwijzer volgde ik, langs lege graanvelden. Het begon te regenen en nog steeds zag ik me vanuit de lucht. Ik belandde bij een home met bordjes privé-terrein. Voor bejaarden, rijke mensen of gehandicapten?

Lichten flitsten aan. Ga naar huis, riepen de lampen, wat kom jij hier zoeken? Het licht spiegelde op mijn twijfelende auto en wierp schimmen als rood-zwarte bloemen. Ik keerde terug richting autosnelweg om weer huiswaarts te rijden. Opnieuw die wegwijzers olv ter veldbloemen, in omgekeerde richting nu, en ik bedacht: het goddelijke wandelt en verschijnt nog steeds.

Enkele dagen later fietste ik de velden in, mijn dochtertje voorop. Onderweg zagen we de kapelletjes: als vogelkooitjes, prieeltjes, triomfboogjes. Overal waren er kleine huisjes, omplant met linden, irissen of een perkje van gladiolen. Soms was het niet meer dan een houten kastje met linten of een lamp. Soms was het heiligenbeeld byzantijns opgedirkt, gespotlight met geschilderd licht en boodschappen als agitprop: ‘Bid, mijn kinderen.’ Of roepend tot de stervenden: ‘Sta op indien gij gelooft.’

Ik stapte af. Schapen graasden in de hemel, wij werden omcirkeld door de zon, het leven lachte mijn dochtertje en mezelf alcoholisch toe.

Waar men gaat langs wegen komt men haar tegen. De ruimte is onbeschut en leeg, maar vaak duiken Mariabeelden spontaan in akkers op of spoelen aan als een teken van Altijddurende Bijstand.

Een kaartlezer of een eenzame wandelaar heeft zo al snel een lijst van honderd heiligen: geen hoogverstandig gebazel over de enige echte; niks theologie. Gewoon veelgoderij, zoals parochies genoemd worden naar heiligen.

Ik bedacht ter plaatse deze hypothese: misschien werden de kapelletjes opgehangen of gebouwd op plaatsen waar de voorouders of de heiligen sporen nalieten in het landschap. Voor een kootje van een martelaartje een veldaltaartje, en basilieken voor de grotere relieken. Misschien zijn wij aboriginals en trachten wij ook zo, even

[p. 970]

wanhopig, het landschap heilig te verklaren.

Misschien bestaan er locaties met een zekere lading, een bepaald bewustzijn. Kruispunten, bepaalde sites die voor passanten - opnieuw zeer pantheïstisch - communiceren. Het is toegestaan op zo'n moment het landschap een zekere heiligheid te gunnen. Men kan dat ook natuurgodsdienst noemen, of ecologie. Alom zijn er ontmoetingen, het wordt polychroom getoond in de kapelletjes. Het is wellicht niet slecht af en toe een gesprek te voeren met een beeld van hout of gips.

Even ernstig, ten slotte.

Kan ooit een verhaal bezinken in een landschap? Kan het landschap dat verhaal spontaan genereren? Het is waarschijnlijk een foute gedachte, maar er worden steeds minder pogingen gedaan om het landschap sacraal te doen verschijnen. Er valt ons nergens iets toe. We kunnen alles uitleggen en verzinnen niets meer. In onze paraboolantennes vangen we niets, sterren zijn achter kunstlicht verdwenen.

Geachte, het leven daarbuiten is zonder enige beeldspraak. Is het dan niet voortreffelijk wanneer plots een plek ons vindt? En zou dit dan aanvaardbaar zijn als godsbewijs?

koen peeters