De Gids. Jaargang 164

[p. 129]

Henk van Os
De hofhouding van de koningin

Foto's kunnen een storm van opwinding veroorzaken. Wie ze later nog eens bekijkt kan zich vaak niet meer voorstellen waar al die emoties betrekking op hadden. Bij mij is het nog erger. Ik blader door het fotoboek In dienst van het koninkrijk - De monarchie in staatsbestel en samenleving, dat eind 1992 verscheen bij de gelijknamige tentoonstelling in het Rijksmuseum. Werry Crone maakte de foto's, Harry van Wijnen schreef de inleiding. Twee van de foto's in het boek mochten van mij niet in het Rijksmuseum worden geëxposeerd, omdat de koningin het niet gepast achtte. Misschien is Thom de Graaf van D'66 door alle drukte om die tentoonstelling van toen op het idee gekomen dat het politiek lonend zou kunnen zijn om over de monarchie te beginnen, want drukte was er. Werry Crone was vanwege een foto-opdracht van het Rijksmuseum toegelaten tot de intieme wereld van de koningin en de hofhouding. Bij de vele opnamen die hij had gemaakt waren een stuk of tien foto's die de vorstin te ver gingen. De Rijksvoorlichtingsdienst had de directeur van de afdeling Nederlandse Geschiedenis, Wim Vroom, eerst laten weten dat die foto's wel geëxposeerd mochten worden. Daarna werd opeens de toestemming ingetrokken.

Het huis was te klein. Ik werd aangesproken uit naam van hoge idealen van de West-Europese beschaving zoals persvrijheid, artistieke vrijheid en zelfs de rechten van de mens. Ik moest mijn poot stijf houden. Natuurlijk hoorden die foto's te worden geëxposeerd. Wat dacht majesteit wel! De rvd had het nota bene goed gevonden. Ik wierp voorzichtig tegen dat de toestemming om zo dicht bij de monarch-aan-het-werk te komen noodzakelijkerwijs vergezeld gaat van een voorbehoud, maar dat was helemaal mis. Een legertje van op de monarchie gefixeerde Nederlanders kwam zonder veel risico getuigen van hun principiële gevoelens ten aanzien van het functioneren van de koningin. Ook fotografen, een beroepsgroep met een grote actiebereidheid naar mij eerder was verzekerd, kwam in beweging. Schande was het, dit soort censuur, en de directeur van het

[p. 130]

Werry Crone, Inspectie van het badwater in hotel in Atami vlak voor het bezoek van Koningin Beatrix, 1992, uit de serie In dienst van het Koninkrijk, 1992

[p. 131]

Rijksmuseum was de aangewezen persoon om dat aan de koningin onomwonden duidelijk te maken door de gewraakte foto's wel te exposeren. Na wat getelefoneer met de rvd en enig overleg met het hof besloot ik dat alle foto's mochten worden geëxposeerd, op een paar na. Tot mijn verbazing verminderde de verontwaardiging niet. Integendeel, de royalty-watchers lieten zich deze kans tot profilering niet ontgaan. Belachelijk was het. De directeur had slappe knieën en geen ruggengraat, dat was wel gebleken. Hij wilde vast veel te graag de koningin te vriend houden. Een lakei was hij, een plichtsverzaker. In mijn stamcafé werd ik met omzichtige minachting benaderd.

Gelukkig voor hen was er ook het boek dat werd uitgegeven door Thomas Rap. Daar kon ik de foto's niet meer uit verwijderen. De voorbereiding was al in een te ver stadium, dat begreep ik toch wel. Gnuivend werden de verboden foto's toch gepubliceerd. Acht jaar later zit ik in het prentenkabinet van het Rijksmuseum om één van die gewraakte foto's voor De Gids uit te zoeken. Maar ik weet echt niet meer welke het zijn. Het boek geeft een leuk beeld van activiteiten van de koningin en van het perfectionisme bij de voorbereidingen van haar optreden, onder andere van een staatsbezoek aan Japan. Welke foto's wilde de koningin niet geëxposeerd hebben en waarom niet? Ik kan het met de beste wil van de wereld niet meer bedenken. Het ziet er allemaal zo verschrikkelijk onschuldig uit. Aardig ook. Van die informele momenten en vermakelijke kijkjes achter de schermen, zoals de heer Monod de Froideville die het badwater van een hotel in Atami inspecteert. Zou dat misschien volgens de koningin een beetje te ver zijn gegaan? Ik weet het echt niet meer.

In het Rijksmuseum zal het allemaal nog wel bekend zijn. Maar dat valt tegen. Pas na intensief getelefoneer weet ik uiteindelijk waar het allemaal om ging. Foto's die privé waren mochten niet, zoals die van majesteits hondje in de vensterbank. Ook foto's waaruit blijkt dat er veel werk wordt verzet om alles tot in de puntjes voor te bereiden, tot en met de vervulling van elementaire levensbehoeften, mochten niet worden tentoongesteld. Kort gezegd, alles wat met bad en bed te maken had. Dus had ik het toch goed gezien: niemand hoeft te weten dat ook het badwater wordt gecontroleerd. Maar nu ik weer weet dat deze foto niet mocht, bekijk ik hem met heel andere ogen. Eerst werd ik vertederd door die aardige Monod de Froideville, die altijd overal aan dacht, maar nu zie ik opeens de koningin in dat bad zitten. En hoe je het ook wendt of keert, dat hoor je zelfs met je geestesoog niet op een tentoonstelling te zien. Daar heb ik graag slappe knieën voor over gehad.