De Gids. Jaargang 164

[p. 116]

Piet Meeuse
Als je haar maar goed zit

1. Over het maken van een keus

In de lege, stille zaal van het Prentenkabinet van het Rijksmuseum begon ik nieuwsgierig en vol goede moed foto's te bekijken. Er zaten werkelijk schitterende tussen. Maar ik had me voorgenomen, me niet te laten misleiden door mooie foto's. Over schoonheid, zo had ik al eens eerder moeten vaststellen, is vaak bitter weinig te zeggen. Dus legde ik de ene na de andere prachtige foto met spijt weg. Paradijselijke oosterse landschappen in sepiatinten, haarscherpe familiefoto's, vooroorlogse stadsgezichten: het was allemaal de moeite van het bekijken waard, maar ik zou bij god niet weten wat ik erover moest schrijven. Er waren ook fotoboeken over mensen in alle mogelijke situaties - tijdsbeelden. Interessant voor sociologen, antropologen en andere mensenwatchers, maar ik had er geen zin in. Mensen en camera's - dat is een verhaal dat mij te vaak doet denken aan dat van de stroop en de vliegen (waarbij mensen zowel de ene rol als de andere met graagte vertolken - de camera is niet meer dan een excuus).

Maar wat bleef er dan nog over?

Ik begon de moed een beetje te verliezen - de ene na de andere doos vol plaatjes trok voorbij en er gebeurde niets. Het was teveel, ik deed het te snel en het mistroostige vermoeden dat het op een volstrekt willekeurige keus zou uitdraaien, begon als een snel groeiende donderwolk mijn blik te verduisteren. Het is een vertrouwd, maar deprimerend verschijnsel: de lust om te kiezen vergaat je door de overvloed.

Totdat ik begon te merken dat er iets veranderd was: ik keek nog wel dapper door, en legde de ene na de andere foto in de doos terug, maar mijn gedachten keerden steeds terug naar een fotootje dat intussen helemaal onderop lag. Was dat misschien iets? Hmmm. Ik twijfelde en ging nog maar even door, begon zelfs nog aan een nieuw doosje. Maar mijn aandacht verslapte nu onrustbarend snel,

[p. 117]

Richard Tepe, De hondjes, ca. 1910

[p. 118]

als een lekke fietsband, en telkens moest ik aan dat ene, eigenaardige fotootje denken uit de vorige doos.

Toen begreep ik eindelijk dat het geen zin meer had de honderden andere foto's nog te bekijken. Mijn keus was kennelijk gemaakt zonder dat ik het zelf in de gaten had. Ik groef het fotootje weer op uit de stapel, bekeek het opnieuw, en hakte de knoop door.

2. Een poging tot verantwoording

Waarom trok uitgerekend deze foto mijn aandacht? Ik zie maar één verklaring. Het was, voorzover ik me kan herinneren, de enige foto die de acute vraag opriep: wat is dit? Terwijl ik bij schilderijen meestal een voorkeur heb voor figuratief boven abstract werk, zo is het bij foto's geloof ik andersom. Ik raak meestal geboeid door foto's die iets laten zien dat ik niet meteen kan duiden. Een spel van licht en schaduw, een compositie van lijnen en vlakken die je niet thuis kunt brengen, of die een alledaags gegeven op een verbluffende manier, vanuit een onverwachte hoek tonen. Bij fotografie ga je ervan uit dat ze op de een of andere manier een getrouwe weergave is van dingen die je met je eigen ogen kunt zien: bestaande, materiële dingen. En juist vanwege dit ‘realistische’ karakter van de fotografie trekken foto's die een bijna abstracte indruk maken altijd mijn aandacht. Soms werken ze als een zoekplaatje waarin je pas na een tijdje iets vertrouwds ontdekt. En soms zie je gewoon iets dat je niet herkent en in geen enkele vertrouwde categorie onder kunt brengen. Rara, wat is dit? Zulke foto's ondermijnen je vertrouwen in de vanzelfsprekendheid van de zichtbare wereld en vragen om een verklaring.

Dat moet de reden zijn waarom de foto van Richard Tepe door mijn hoofd bleef spoken terwijl ik allang andere foto's zat te bekijken: ik wist niet wat ik gezien had, en juist daarom bleef dat ongedefinieerde beeld nawerken. Als een kind dat om aandacht zeurt. Het wilde benoemd worden. Wat was het? Twee pruiken in een zandbak? Twee exotische planten? Twee plukken paardenhaar? Twee liggende zwabbers, waarvan de stelen op listige wijze aan het oog onttrokken zijn door het lage standpunt van de camera? Het had iets komisch en iets verontrustends tegelijk.

Je zou er zelfs de zwartwitreproductie van een abstract-expressionistisch schilderij in kunnen zien. Maar daarvoor zag het er toch iets te driedimensionaal uit. Als het dat was geweest, had de foto trouwens op slag zijn intrigerende karakter verloren, want juist de

[p. 119]

wetenschap dat het de getrouwe afbeelding moet zijn van iets reëels roept het raadsel op.

3. Een opwekkende gedachte

De oplossing van het raadsel is banaal: het zijn, las ik in de inventarislijst, twee honden. Ik had het kunnen weten... Twee van die langharige mormeltjes die je meestal ziet in het gezelschap van zwaar opgemaakte, wat oudere dames. (Hoe heten ze: pekineesjes?) En wat bij die beestjes altijd al dreigt, is op deze foto definitief werkelijkheid geworden: ze zijn zo volledig in hun langharigheid verdwenen, dat er zelfs geen voor- of achterkant meer aan te onderscheiden is. Niets honderigs, geen snuit, geen poot, geen staart, is nog zichtbaar.

Zoals sommige mensen er een sport van maken, zichzelf op te blazen tot een vulkaan van glanzende spiermassa's waarboven alleen het ijle pluimpje van een glimlach nog iets menselijks verraadt, en anderen hun identiteit graag verliezen in de kleurrijke explosie van een extravagant carnavalskostuum, zo kunnen deze keffertjes dus ook de gedaante aannemen van een verlepte exotische plant of een plumeau zonder steel.

Als je haar maar goed zit.

De gedachte dat deze foto - volkomen tijdloos en niet te situeren, van geen enkel historisch belang en zo triviaal als maar kan - tot in lengte van jaren deel uit zal maken van een deftig foto-archief, stemt mij vrolijk. Moge het zo zijn dat deze twee totaal overbodige verstekelingen toekomstige beschouwers steeds opnieuw zullen herinneren aan een elementaire waarheid: wat je ziet is alleen maar de vacht van wat je niet ziet.