De Gids. Jaargang 164

[p. 113]

Hedda Martens
De oppas

Iemand woont in een kinderrijke buurt, waar hij weinig aansluiting vindt; maar omdat hij ook verder nauwelijks vrienden of liefhebberijen heeft kan hij zich als oppas ruimschoots beschikbaar stellen. Een plezierige tijdpassering, zeker wanneer het zeer jonge kinderen betreft die hij dan jaren achtereen terug zal zien in hun eigen omgeving waarmee hij ook zelf steeds vertrouwder kan raken: bijna alsof hij erbij hoort. Van zijn aanwezigheid trekken de kinderen zich zo min mogelijk aan maar zulk gedrag is hij gewend; het stoort hem niet en hij let des te nauwkeuriger op hun ontwikkeling, hoe gelaatstrekken scherper worden, een oogopslag nauwer. Ook onthoudt hij precies wanneer ledikantjes plaatsmaken voor een stapelbed, teddyberen voor gietijzeren autootjes of aankleedpoppen, en welke schoolliedjes, spelletjes, leesboeken elkaar opvolgen in hun belangstelling. Zelf leent hij die boeken wel uit de bibliotheek om hun smaak goed te leren kennen, en thuis heeft hij dezelfde liedjes op zijn piano staan, de lange uithalen in de tekst door streepjes opgerekt. Als hij af en toe blijk geeft van deze kennis kijken ze hem wat verwonderd aan, er valt een stilte, hij is nu eenmaal niet iemand die makkelijk aansluiting vindt; maar zijn aanwezigheid wordt geduld en bij thuiskomst zijn de ouders tevreden, alles is opgeruimd, schoon, stil en in bed. Vandaar dat hij aan aanbevelingen geen gebrek heeft, al moet hij daarmee zijn grootste troef, die van constante beschikbaarheid, op den duur wel uit handen geven. Door middel van een nauwkeurige administratie zorgt hij echter dat geen enkel gezin het vaker dan twee keer achtereen zonder hem hoeft te stellen, zodat een invaller altijd een invaller blijft: geen enkel gezin wil hij om een andere reden kwijtraken dan omdat de kinderen groot genoeg worden om op zichzelf te passen.

Als die tijd onherroepelijk aanbreekt heeft hij nog altijd zijn boekhouding ter beschikking, de aantekeningen over wat ze bezaten, lazen, zagen en koesterden; ook bewaart hij plattegrondjes waarop de veranderingen in de verschillende slaap- en woonkamers

[p. 114]

zijn bijgehouden. En hun tekeningen, per gezin in een album geplakt, een te krap kledingstuk of een weggegooid boekje, een speeldier - soms heeft hij het zich zelfs veroorloofd om een paar foto's te maken als ze slapen: nooit van henzelf want dat komt hem diefachtig voor, maar van een kleurige blokkentoren, een speelgoedkist, van de traptree met spullen om mee naar boven te nemen, van het wasgoed op zolder aan drie lange lijnen. Ook zonder toestel loopt hij, handen op de rug, dikwijls 's avonds laat door het huis dat aan zijn zorgen is toevertrouwd en laat niets onopgemerkt; zelfs een vlek in het kleed, een nieuw opgeprikte ansichtkaart, een huiswerkbriefje krijgen in zijn geest voldoende diepte om de week of maand te overbruggen waar hij niet bij had kunnen zijn.

Wat een rijkdom aan gegevens, op den duur! Meer dan dertig gezinnen die hem weliswaar deels zijn ontgroeid maar waar hij nog geregeld op straat of in de buurtwinkel een praatje mee maakt, een groet mee uitwisselt. Inmiddels is hij het trouwens wat rustiger aan gaan doen, want zouden er nog veel families bij komen dan loopt hij de kans in zijn herinnering van alles door elkaar te halen, zeker omdat de huizen hier in de buurt erg op elkaar lijken en hij elk type al wel een paar keer gehad heeft. Aardig om laat op de avond langs die verlichte ramen te lopen en te bedenken hoe hij daar zat, indertijd; nu de kinderen het huis uit zijn verandert aan het interieur niet zo veel meer. En dan bij thuiskomst zijn eigen archiefmateriaal, een paar van de woningen heeft hij op schaal nagebouwd met stoelen, tafels en bedden in miniatuur. Ook wat er aan de muur hing, op de grond lag, welke muziek er gespeeld werd - een hele stadswijk bijna, in alle dimensies. Alleen portretten ontbreken, maar daar heeft hij zijn eigen herinnering voor: hoe het ronde uit die gezichten verdween, van zacht naar uitdagend, verlegen, verstrakt, met de stemmen daarbij. Of vooral nog veel eerder, als ze huilend 's nachts wakker werden en hij hun spoken mocht wegjagen; want dat natte lachje waarmee ze, al bijna in slaap, zijn diensten beloonden bewaart hij in elke afzonderlijke variatie vlijmscherp in zijn hart.

[p. 115]

Jonkheer Hendrik Teding van Berkhout, Stilleven met speelgoed, ca. 1912