De Gids. Jaargang 164

[p. 73]

Marijke Hilhorst
Gezichtsbedrog

Haar vader noemde haar als kind liefdevol de ‘pleuriseuze’, haar broers hielden het bij ‘huilebalk’ en ‘sentimentele trut’. Het was waar: ze schoot, tot voor kort, om niets vol. Om een katje dat door de brandweer uit een boom wordt gered. Om twee willekeurige mensen die afscheid van elkaar nemen op het station, vooral als ze nog even zwaaiend meerennen. Om een stokoud echtpaar dat hand in hand een drukke straat oversteekt, hij met een grote boodschappentas, zij met een stok. Om een passerende ambulance met gillende sirene. Om een uit zijn nest gevallen, nog niet helemaal bevederd, vogeltje dat dood op de stoep ligt. Om een vader die een slapend kind uit de auto tilt en het huis in draagt. Om een foto van een uitgehongerde Afrikaan, met de te grote schedel waar de uitgedroogde huid in een constante grimas strak omheen is getrokken. Om een man die zijn hond slaat, een oudere mongool die voor een fanfarekorps uitloopt, het geloei van de koeien bij de veemarkt.

Ze kreeg dan een brok in haar keel die met slikken niet weg ging. Er liepen warme tranen over haar wangen, ze snotterde, zuchtte diep en dan was het over. Licht verdriet, noemde ze het zelf. Niet eens onplezierig eigenlijk.

Ook was ze een paar keer in haar volwassen leven overvallen door een groot, donker verdriet dat weken kon aanhouden en als een kolkende rivier door haar lichaam trok, uit de diepte zware stukken meevoerend. Versteende herinneringen. Zwerfkeien. Onbenoembare gevoelens waar ze uitsluitend vermoedens over kon hebben. Onvermogen? Eenzaamheid? Angst? Heimwee? Maar waar naar? Naar vroeger? Naar haar moeder die ze nauwelijks heeft gekend? Naar haar eerste hond? Haar eerste liefde? Naar de kinderen die ze niet had? De tuin van haar jeugd? Ze wist het niet.

Toen niet en ook nu niet. Ze wist wel hoe ze het verdriet een keer voor de gek hield. Het was de avond voor haar achttiende verjaardag toen ze ontroostbaar met haar hoofd voorover op de armen op

[p. 74]

tafel lag en niet meer op leek te kunnen houden met huilen. Toen haar vader binnenkwam, zijn hand op haar hoofd legde en ‘maar kindje toch’ zei, werd het nog veel erger. Geen woord kon ze uitbrengen. Maar ze stond gehoorzaam op toen hij haar, nadat bleek dat troostende woorden niet hielpen, gebood naar de badkamer te gaan, in de spiegel te kijken en hardop te zeggen hoe erg het wel niet was. Dat er niemand, niemand, niemand, op de hele wereld niet, zo zielig was als zij. Dat het nooit, nooit, nooit meer over zou gaan. Dat er niets, maar dan ook helemaal niets was om vrolijk over te zijn. Dat geen mens van haar hield.

Aanvankelijk maakte het de hele zaak alleen erger, de uithalen leken wel uit de keel van een wild dier te komen en het snot liep in stromen langs haar kin, maar na een paar minuten al viel ze uit haar rol, de tranen leken te stollen en nog even later moest ze zowaar lachen om die aanstelster in de spiegel. Het verdriet moest zich vergist hebben en in de verkeerd persoon terecht zijn gekomen. Haar vader had gelijk: soms, als er geen duidelijke reden voor tranen was, moest je er tegen optreden.

Nu, op het moment dat ze de kleine geschiedenis van haar verdriet overdenkt, zijn er redenen over. Maar sinds haar hersenbloeding, negen maanden geleden, wist ze theoretisch nog wel wat huilen betekende en kon ze zich diverse gelegenheden herinneren, maar ze kon er met haar emotie niet meer bij. Ze kon geen uiting meer geven aan verdriet. Haar ogen bleven droog. Altijd. Ze moesten zelfs regelmatig gedruppeld. En haar deels verlamde, eens zo expressieve gezicht vertrok niet meer in die karakteristieke plooien maar stond, door een merkwaardige speling van het lot, permanent in een stand die, oppervlakkig beschouwd, het meest op een serene glimlach leek. Altijd.

De avond, of liever de middag vóór haar hersenbloeding kwam Robert, de man met wie ze bijna vijfentwintig jaar was getrouwd, redelijk gelukkig getrouwd dacht ze, met de mededeling dat als zij er niet mee akkoord zou gaan om Sunny te adopteren, hij wilde scheiden.

Overspel was hem niet genoeg, hij moest er zo nodig incest van maken.

Sunny had hij kort daarvoor bij wijze van souvenir meegebracht uit Thailand waar hij voor een congres was geweest. Hij had het niet lang volgehouden haar geheim te houden. Aanvankelijk had hij haar in een hotel in de stad ondergebracht. Maar toen ‘zijn lotusbloempje’ daar te eenzaam werd, ‘zijn zonnestraaltje’ verbleekte, ‘het kind’ verpieterde, biechtte hij niet alleen zijn verhouding op, hij

[p. 75]

Duchenne du Boulogne, Reijlander en anderen, ‘Expressions of Grief’, 1872. Plaat 2 uit: Charles Darwin, The Expression of the Emotions in Man and Animals, 1872

bracht Sunny mee naar huis. ‘Ik wil het niet op de spits drijven,’ zei hij, ‘het is niet zo dat ik niet meer van jou hou maar ik kan niet zonder Sunny en zij is niets zonder mij.’ Hij had dé ideale oplossing: Sunny zou bij ons intrekken, wij zouden haar als onze dochter adopteren en verder ‘veranderde er helemaal niets’. ‘Zo niet dan lijkt het me het beste dat we toch scheiden en jij naar iets kleiners verhuist.’ En dat terwijl het haar huis was; zij erfde het. Net als het zilver, de antieke stukken, de Perzische tapijten, de schilderijen. Robert was van eenvoudige familie.

Die avond vertrokken ze getweeën. Hand in hand. Robert en de beeldschone Sunny. Inderdaad een kind: hij beweerde dat ze al twintig was, maar twijfels over haar leeftijd leken niet misplaatst.

Voor ze naar bed ging, had ze Riet, de hulp, gebeld om te vragen

[p. 76]

of die een andere dag wilde komen en toen ze haar toch aan de telefoon had, haar vertrouwde stem hoorde, was ze - voor de laatste keer in haar leven - in snikken uitgebarsten terwijl ze vertelde wat er aan de hand was. Daarna was ze tot haar grote verbazing snel ingeslapen. Riet, bezorgde Riet, had haar 's morgens vroeg gevonden en het alarmnummer gebeld. Zij was met haar mevrouw mee naar het ziekenhuis gegaan en het was Riet die haar later vertelde hoe Robert had gehuild boven het bed waarin zij in coma lag. Hoe hij had gesmeekt dat ze mocht blijven leven, dat hij spijt had, dat hij alleen van haar hield, dat als ze zou blijven leven hij afstand zou doen van Sunny, dat...

Na dagen was ze bij gekomen, ze had weken in het ziekenhuis gelegen, weken waarin Robert geen bezoekuur oversloeg, en daarna werd ze opgenomen in een revalidatiekliniek. Zodra het mocht was het Robert die haar in een karretje naar buiten reed. Haar de herfstkleuren liet zien. En gedecideerd zei hij het verplegend personeel dat het niet lang zou duren voor ze naar huis kwam. Hij had hulp geregeld.

Naast de verpleegster die haar elke morgen kwam wassen en haar in haar stoel zette, bleek die hulp Sunny. Ze woonde in huis. Al maanden. Gelukkig kwam Riet ook drie keer in de week; de enige die wist hoe de vork in de steel zat. Die Robert voor haar haatte. Zelf was ze niet in staat uitdrukking te geven aan haat. Aan geen enkel gevoel. Grotendeels verlamd zat ze in haar stoel, sprakeloos, haar handen bewegingloos in haar schoot, haar ogen zo droog dat het leek of er een hand woestijnzand in was gegooid. Niemand wist of en wat ze nog hoorde, maar ze hoorde. En ze zag. Alleen Riet scheen te beseffen hoe onbetrouwbaar haar gezicht was; voor de anderen leek het of ze alles goed vond. Ook de adoptie. ‘Zo maken we er het beste van, hè moeder’, zei Robert toen hij haar hand stuurde om de papieren te ondertekenen.

Ze glimlachte sereen.