De Gids. Jaargang 164

[p. 49]

Els Broeksma
De vereeuwiging

Daar staan we dan, op het bordes van ons huis, acht zussen met een hoedje op onze kop. Vader is hoedenmaker. De foto moet een prominente plaats in zijn etalage krijgen. Zijn besluit om zijn ontwerpen eindelijk eens te laten vereeuwigen en zijn dochters als model te laten figureren, stemde mij niet vrolijk. Niet zijn dochters wilde hij vereeuwigen, maar zijn hoedjes. Zo'n nieuwerwetse foto betekende voor hem de erkenning van zijn creatieve bestaan. Ik vond het ook eng, ik was nog nooit op een foto gezet. Het zou een vermoeiende aangelegenheid zijn. Urenlang moest je stilstaan en dan nog was het maar de vraag of de foto zou lukken, want er kon - zo beweerde men - veel misgaan. Dat de sessie inderdaad lang duurde is aan onze houding en blik af te lezen. Er kan geen lachje meer af. Mathilde staat er - uiterst links - gelaten bij en mijn jongste zusje Jeltje - zittend in witte blouse - straalt iets uit van komt er nog wat van.

In Delft lopen er heel wat mensen met een hoofddeksel van mijn vader rond; we leefden er dan ook redelijk van. Hoeden ontwerpen was zijn lust en zijn leven, maar kwam helaas voort uit een benepen levensvisie. Hij was ervan overtuigd dat je je met een hoed op onderscheidde. Voor hem was dat heel belangrijk. Het dragen van een speciaal ontworpen hoed verhief je boven het alledaagse. Meisjes, zei hij, kleren maken de man, maar hoeden geven een mens meer cachet, meer persoonlijkheid en hoe meer persoonlijkheid je uitstraalt, hoe meer kans je maakt gelukkig te worden. Maar zie ons daar nu staan: we zien er allemaal eender uit. Mijn vader heeft een beperkt talent. Alle hoedjes lijken op elkaar. De enige variatie zit 'm in een lint of wat meer of minder tule. En zien wij er gelukkig uit? Niet echt. En zien wij er dankzij die hoedjes uit als krachtige persoonlijkheden? Ook niet.

Toch ontbreekt het ons niet aan karakter. Mijn zussen zijn eigenlijk

[p. 50]

wel aardig en ze hebben - zoals iedereen - goede en slechte eigenschappen. Alleen Jacoba deugt niet. Want dat vergeten we wel eens. Niet iedereen is even mooi, slim en sterk. Niet iedereen weet even goed wat hij wil en niet iedereen is even sociaal begaafd en oprecht. Als je goed kijkt kan zo'n foto genadeloos onthullend zijn.

Mathilde bijvoorbeeld kijkt wezenloos voor zich uit, haar armen hangen slap langs haar lijf en ze steekt dan ook zelden de handen uit de mouwen. Haar wat vochtige, weke mond drukt al uit dat ze niet weet wat ze niet weet. Ze denkt dat ze alles kan, maar er gaapt een grote kloof tussen haar pretenties en prestaties. Op iedereen die echter wel wat presteert heeft ze iets aan te merken. En wie op zijn beurt háár kritisch beoordeelt kan op rancuneuze minachting rekenen. Haar slome oogopslag verraadt haar onvermogen om mensen op waarde te schatten. Het liefst laat zij zich verleiden door uiterlijk schoon en dwarse karakters. Ze is dan ook omringd door raddraaiers en profiteurs die er na een tijdje weer tussenuit knijpen. Teleurstelling is haar deel en haar eenzaamheid is groot.

Jeltje is gelukkig uit ander hout gesneden. Ze zit links op de trap, maar ze zit nooit bij de pakken neer. Kom maar op, zeggen haar houding en blik. De tegenslagen in het leven pareert ze met groot elan. Ze is een doener en bruist van energie. Alles wat ze onderneemt doet ze met passie en aandacht. En wat bijzonder is, ze kent - in tegenstelling tot onze vader - haar grenzen, ze aanvaardt haar tekortkomingen. Wat ze niet kan, zal ze niet doen. Een karaktertrekje dat terugkomt in Emilie.

Boven Jeltje staat de zogenaamd lieve Jacoba, de armen op de rug (ze heeft altijd wel wát te verbergen), een licht verbitterd trekje op haar gezicht. Wijlen mijn moeder zei al dat lieve mensen meestal niet zo slim zijn. Die uitspraak gaat vaak op. Jacoba maskeert haar domheid met zwijgzaamheid, die dan weer ten onrechte voor wijsheid wordt aangezien. Maar stille waters hebben stinkende gronden. Jacoba is een beetje achterbaks. Ze is zelfzuchtig en zo onverschillig jegens de rest van de wereld, dat ze het begrip loyaliteit niet eens kent. Dat heeft Marretje die zo kordaat haar jasje vasthoudt smartelijk ondervonden. Ook Jacoba is eenzaam.

Tussen Mathilde en Jeltje staat de arme Cornelia. Zij weet heel goed hoe anderen de problemen in hun leven moeten oplossen, maar ze is blind voor haar eigen omstandigheden. Van zichzelf heeft ze een vertekend beeld. Onlangs bleek de werkelijkheid anders te zijn dan ze dacht en werd ze gedwongen de feiten onder ogen te zien. De explosie van haar verdrongen gevoelens was niet gering. We moesten al onze kracht verzamelen om haar woede te beteugelen.

[p. 51]

J. David, Groepsportret met acht vrouwen, ca. 1900

Pontificaal vooraan, in lichte rok en lichte blouse staat Elfriede, de oudste van het stel. Zij is altijd als een moeder voor ons geweest. Of dat een opoffering voor haar was? Ik weet het niet. Haar diepere drijfveren heeft zij nooit getoond. Ze is verstandig en gelijkmatig van humeur en nog steeds staat zij ons met raad en daad terzijde.

Rechts van haar zit Emilie, dromerig en slim tegelijk. Ze weet wat ze wil, ze weet wat ze kan en ze is genieter en tobber tegelijk. Ze palmt je in met haar charme en ze is een denkertje. Ze is gecompliceerder dan Jeltje. Enerzijds roept zij bij haar naasten door haar grappige verstrooidheid de wens op om haar te beschermen en te verwennen, anderzijds kan zij haar omgeving nodeloos kwetsen door er van alles uit te flappen. Daarvan krijgt ze dan later spijt, omdat ze zich achteraf altijd rekenschap geeft van wat ze gezegd heeft. Ze ligt er 's nachts wel eens wakker van en de volgende dag moet ze de brokken lijmen.

Als laatste staat daar Marretje. Een beetje spottend kijkt ze de wereld in. Ze flapt er nog meer uit dan Emilie. Alleen heeft zij er nooit spijt van, omdat ze van mening is dat je van je hart geen moordkuil moet maken. Elke hoffelijkheid is haar vreemd. Daardoor stoot zij

[p. 52]

menigeen voor het hoofd en is zij niet zo geliefd. Maar ook dan denk ik aan wijlen mijn moeder die zei dat mensen die geen vijanden hebben, nog nooit iets van enige betekenis hebben gezegd. Marretje is altijd recht door zee. Groot was dan ook haar verdriet, toen de valse, bittere Jacoba achter haar rug om haar echtgenoot probeerde af te troggelen. Jacoba en Marretjes man speelden zogezegd onder één hoedje. Ze verliet man en huis en begon een nieuw leven in een andere stad. Jacoba heeft ze nooit meer een blik waardig gekeurd. Het is dapper dat Marretje aan het verzoek van mijn vader heeft voldaan en voor de foto is thuis gekomen.

Het doel is bereikt, de foto is gelukt. De hoedjes zijn vereeuwigd. En wij staan onder de hoedjes, keurig als uniforme typetjes. Alleen de goede kijker ziet misschien aan een oogopslag, een mond, een verborgen hand, een knik in de heup, wie we werkelijk zijn.