De Gids. Jaargang 164

[p. 29]

Raymond van den Boogaard
Troost

De gebouwen die hier - omstreeks 1887 - opdoemen achter het Scheveningse strand, markeren een vernieuwing in het denken. Eeuwenlang was de rand van de zee doorgegaan voor een sinister oord, vol kwade vapeuren. Slechts de ongelukkige die er voor zijn brood moest zijn, waagde zich aan het strand, in de hoedanigheid van schelpenvisser bijvoorbeeld - de schepen op de foto laten trouwens zien dat er rond 1887 aan het strand nog gewerkt werd.

De foto toont hoe de burgerij het strand verovert, in de tweede helft van de negentiende eeuw. Zowel het gebouw Seinpost (rechts) als het Kurhaus op de achtergrond markeren de inpassing van de kust in het beschaafde leven. De inspiratie daarvoor is romantisch: de zee is niet iets afschrikwekkends, maar een bron van ‘frisse lucht’; de zee confronteert de mens niet langer met huiveringwekkende leegte en mensonvriendelijk natuurgeweld, maar vertegenwoordigt juist vrijheid en broodnodig avontuur. Een overwinning van de natuur, zou je zeggen, als de bouwwerken die deze nieuwe visie kracht bijzetten niet zo burgerlijk en beschaafd waren.

Zowel Seinpost als het Kurhaus zijn gebouwen naar de laatste, Europese mode. Hun vormgeving houdt geen verband met de kustlijn waarin ze - als in onze hedendaagse ogen bijna provocerende Fremdkörper - zijn neergepoot. De negentiende-eeuwse mens kadert zijn hang naar de overweldigende natuur in met tekenen van beschaving. De idylle moet, kort na zijn ontdekking, onmiddellijk worden getemd.

Weinig plaatsen in Nederland lenen zich zozeer voor het observeren van verandering als die waar deze foto genomen is. Want de kustlijn waar anno 1887 enkele bouwwerken opdoemen is inmiddels volledig volgebouwd. Seinpost heeft het loodje gelegd, het Kurhaus is aan de sloop ontsnapt maar omringd door stijlloze flatgebouwen en winkelcentra. De architectonische veranderingen markeren een maatschappelijke verandering: badgenoegens en frisse

[p. 30]

Anoniem Nederlands, Het strand bij Scheveningen met Kurhaus, ca. 1887

lucht zijn niet langer het voorrecht van een economisch-maatschappelijke bovenlaag, maar onderdeel van een massacultuur.

Toch is er in de ideologie van het strand eigenlijk niet zo heel veel veranderd, in bijna anderhalve eeuw. Nog steeds gaan mensen naar het strand om de beknelling van de beschaving van alledag eens even achter zich te laten: een wijde einder in plaats van rijen huizen, een minimum aan textiel in plaats van het in het maatschappelijk leven gebruikelijke tenue.

En, niet anders dan in 1887, wordt de flirt met de natuur zorgvuldig ingebed: braadbakken van strandtenten; geplaveide, liefst van

[p. 31]

kunstpalmen voorziene paviljoens waar je kunt eten en drinken zonder hinderlijk zand tussen de tenen. Nog steeds is het zo dat de natuur weliswaar genoten, maar tegelijkertijd ook getemd moet worden.

Persoonlijk vind ik dat zeer roerend, deze paradoxale manier waarop onze samenleving omgaat met de natuur. Naar mijn smaak moeten overwinningen van de cultuur op de natuur altijd worden toegejuicht. Het is hoogstens jammerlijk dat deze overwinningen in onze tijd zo'n massaal karakter dragen, waardoor een zonnige dag aan het Scheveningse strand al vlug een nachtmerrie van volte wordt.

Er is nog iets anders aan deze foto dat mij intrigeert. Er schuilt iets neurotisch in de manier waarop het Kurhaus en Seinpost zo pompeus over het duin heen kijken. De verovering van de kust is niet begonnen met wat eenvoudige paviljoentjes die aansloten bij de natuurlijke omgeving. Nee, het was kennelijk van belang om meteen forse gebouwen neer te zetten om de vooruitgang te markeren. Elke vooruitgang heeft de neiging om zichzelf een beetje te overschreeuwen.

Dat is in onze tijd, die er eveneens een van vooruitgang is, niet anders. Niet dat die zich in de eerste plaats manifesteert in markante architectuur, verre van dat. De vooruitgang van onze dagen manifesteert zich eerder in de pretentie van immaterialiteit, van de reductie van de werkelijkheid tot de nullen en eentjes van digitale bestanden.

Maar de neurose is er niet minder om: in de krantenjournalistiek, waarin ik werkzaam ben, speelt de door niet veel bewijsmateriaal begeleide stelling dat al die moeizaam gedrukte en verspreide drukwerken eigenlijk vieux jeu zijn, en verdere investeringen vooral in digitale richting moeten plaatsvinden, een grote rol. Voor wie van kranten houdt, zoals ik, is dat een betrekkelijk kwellende gedachte omdat een van de aardigste dingen op aarde - kranten - ten onder dreigt te gaan aan desinteresse en gebrek aan zelfvertrouwen van directiewege.

Nu heeft elke tijd van vooruitgang zijn kwelling, zijn neurose. Dat maakt deze foto voor mij tot een troostrijke. Je hebt de neiging om foto's uit het verleden als afbeeldingen van een voorbije, statische wereld te zien. Maar het is wel zeker dat de onbekende fotograaf met deze opname een wereld vol onzekerheden, en ambivalente gevoelens heeft laten zien.