De Gids. Jaargang 162

[p. 903]

[Nummer 12]

Brady Udall
Kerstmis op Teddy Roosevelt

Voor ons, de achterblijvers op Theodore Roosevelt, kostschool voor indiaanse jongens, was Kerstmis gewoon straf nummer zoveel. De meeste jongens gingen naar huis om de vakantie bij hun familie door te brengen, maar de rest van ons - de verworpenen, de wezen, de voor altijd verlaten kinderen - had geen vluchtadres. Raymond Tayozi, de dikkige slaapzaalhulp met de vooruitstekende tanden, wiens huid dezelfde kleur en vettige structuur had als jamgebak, bleef als enige over om ons een beetje in de gaten te houden.

Raymond deed er alles aan om de boel wat op te vrolijken. Hij nam ons mee de bergen in om een kerstboom te zoeken: we ploeterden door de natte sneeuw op onze onpraktische mocassins, zaagden een te grote douglasspar om, werkten onszelf onder de schrammen en hars bij het van de berg afslepen en kreunden er in koor als een stel galeislaven mee richting aula, waar we hem versierden met knipsels uit behangpapier en popcornslingers om er vervolgens geen seconde meer naar om te kijken.

Op kerstavond kwamen er altijd leden van de Vrijwillige Vrouwenhulpvereniging van Pinetop langs met een door henzelf bereide maaltijd en een zak cadeautjes. Dingen die we trouwens eerst moesten verdienen met het zingen van eindeloos veel kerstliedjes waarvan we de woorden niet kenden, en het opvoeren van een kerstspel, wat niet veel meer voorstelde dan een beetje in een hoop stro staan met een handdoek op je hoofd. De vrouwen - uitgedijde oude dames, die druk heen en weer schommelden in een enorme wolk parfum - klapten beleefd en maakten opmerkingen over wat een schattige bruine jochies wij waren. Met de vrouwen half over ons heen hangend schrokten we de kalkoen, de aardappelen en de cranberrysaus naar binnen en maakten we tenslotte de pakjes open, waar altijd dezelfde cadeautjes uitkwamen: een plastic zak vol hoogbejaarde zuurstokken, een assortiment proefmonsters (shampoo, tandpasta, scheerzeep, deodorant en mondwater), een

[p. 904]

kam, een jojo en een doos kleurpotloden.

Onder het toeziend oog van Raymond putten we ons uit in bedankjes aan de dames - dank u wel, mevrouw, vrolijk Kerstfeest, mevrouw - en zodra ze met het gevoel goede christelijke vrouwen te zijn naar huis waren gegaan, kropen wij in onze stapelbedden en aten van dat pré-burgeroorlogsnoep tot we ervan moesten kotsen - één keer heb ik mijn hele tube tandpasta leeggegeten en daarna weggespoeld met een teug mondwater - en vielen in slaap zonder dat er droombeelden, noch van caramels, noch van witte baarden en rode puntmutsen of wat dan ook, in ons hoofd ronddansten.

Maar deze Kerstmis was een grote verrassing. Bij het wakker worden zagen we de kerstman in eigen persoon stuurloos over de speelplaats zwalken. Hij sleepte een kolossale groene legerplunjezak achter zich aan door de sneeuw en riep aan één stuk door: ‘Joho, joho! 't Is Kerstmis! Joho! Waar zitten jullie allemaal, verdomme!’

Raymond, met kater, in boxershort, was het eerst beneden. ‘Hé, wat krijgen we nou?’ schreeuwde hij uit de deur van de slaapzaal.

‘Waar zijn de jongens?’ brulde de kerstman. ‘Ik heb cadeautjes!’

Ik herkende ogenblikkelijk de hoge, schrille stem van mijn vader. Hij zwaaide een beetje te overmoedig met de plunjezak en raakte uit zijn evenwicht. Hij kwam languit in de sneeuw terecht, zijn voeten fietsten door de lucht. ‘Kolere,’ riep hij. ‘Ik ben m'n baard kwijt!’

Het was meer dan drie jaar geleden dat ik hem voor het laatst had gezien, toen alles instortte. Op een nacht verongelukte mijn moeder, overreden door een auto toen ze naar huis liep van haar werk in de Wild Cat Tavern, waarop mijn vader, toch al op weg een dronkelap te worden, het zo op een zuipen zette dat hij soms weken achtereen onvindbaar bleef en mij ondertussen aan mijn lot overliet. De eerste keer dat er een maatschappelijk werkster langskwam, trof ze me slapend aan in de kruipruimte onder het huis, samen met onze hond opgerold op een stuk karton.

De overheidsinstanties wisten niet wat ze met me moesten beginnen. Ik was een halfbloed - moeder Apache, vader blank - en niemand van de familie, van moederskant noch van vaderskant, wou me hebben. Dus stuurden ze me naar Teddy Roosevelt, een omgebouwde legervesting die een soort dump was geworden voor alle scholen die onder het Bureau van Indiaanse Aangelegenheden vielen. Hoewel Teddy Roosevelt op het Apache-reservaat lag, waren de leerlingen afkomstig uit elke stam die je je maar bedenken kon: Pima, Papago, Yavapai, Maricopa, Havasupai, Hopi; we waren allemaal op de een of andere manier indiaans, maar daarmee hield me-

[p. 905]

teen de overeenkomst op. We spraken verschillende talen, sommigen van ons kwamen uit grote steden als Albuquerque of Phoenix en sommigen van ergens in de woestijn waar stromend water en elektriciteit alleen maar dingen van horen zeggen waren. Behalve ons zwarte haar en de verschillende tinten bruin van onze huid was het enige dat we gemeen hadden het feit dat we hier waren omdat niemand anders ons wilde hebben.

Ik had altijd gedacht dat mijn vader voorgoed verdwenen was, net zoals mijn moeder. Ik had nooit enige hoop gekoesterd dat mijn vader me zou komen halen, net zo goed als ik wist dat het geen zin had te geloven dat mijn moeder uit haar graf zou opstaan om me mee naar huis te nemen. Ik was zes jaar oud en het heeft niet zo erg lang geduurd voor mijn ouders niet meer dan een vage herinnering voor me waren. Na een jaartje op Teddy Roosevelt wist ik van geen van beiden nog hoe ze eruitzagen.

Maar nu stond mijn vader hier, zomaar, met zijn ingevallen, ongeschoren gezicht en zijn glimlach, die aanging als een lamp zodra hij zijn lippen van elkaar deed. Hij kwam de recreatiezaal binnen terwijl hij sneeuw van zijn pak klopte en vol overgave bibberde. ‘Tjonge, jonge!’ zei hij, en sloeg zijn handen tegen elkaar. Hij sprak met een joviale kerstman-keelstem. ‘Fris dagje daarbuiten vandaag!’

De andere jongens verdrongen zich om hem heen, half aangekleed en met slaapverward en geplet haar, terwijl ik als verlamd onder aan de trap bleef staan. Hij trok zijn plunjezak open en begon er G.I. Joes, waterpistooltjes, cowboyrevolvers, waterkanonnen, knalgele kiepauto's, massa's repen, dinky-toys en kauwgom uit te halen. Hij was zijn baard kwijt, hij stonk naar sigaretten, drank en dennengeur uit een spuitbus voor in de auto, maar hij ging enthousiast op in zijn rol en sloeg op zijn kussenbuik en jo-hode tot hij er hees van werd.

Volgens mij was het de eerste keer dat wie dan ook van ons de vrolijke chaos van een echte kerstochtend meemaakte. Er werd geschreeuwd en gevochten over wie wat zou krijgen en er heerste die euforische opwinding van het met grote ogen pakjes openrukken. Raymond stond in een mistige verdwazing toe te kijken. ‘Maar, wie... wat...’ zei hij, terwijl hij om zijn as draaide en zijn buik krabde. Chester Holland, een Pima-jochie met een enorme prop klapkauwgom in zijn mond, raakte compleet over zijn toeren en vloog in zijn ondergoed door de zaal; het lukte hem niet lang genoeg stil te staan om met een van zijn cadeautjes te spelen.

Een voor een nam mijn vader ieder van ons op de knie, net als een kerstman in een warenhuis. Hij stelde ons allerlei vragen: ‘Ben je een lieve jongen geweest dit jaar?’ of ‘Poets je wel elke avond je tan-

[p. 906]

den?’ Al waren de cadeautjes inmiddels uitgedeeld en was het voornamelijk vervelend, toch gaven we beleefd en zonder veel omhaal antwoord op zijn vragen; dat was wel het minste dat we konden doen.

Ik was als laatste aan de beurt. Hij tilde me op, zijn handen onder mijn armen, en zette me op zijn knie. Hij stelde geen vraag, zei geen woord. Niemand zag het, want ze waren allemaal veel te druk bezig elkaars speelgoed af te pakken, zich vol te proppen met chocola en vrachtwagens te lanceren van bovenaan de trap. Zijn gezicht was vlak bij dat van mij en de warme biergeur van zijn adem bezorgde me zo'n plotselinge steek van heimwee, van eenzaamheid, dat ik nauwelijks adem kon halen. Ik herinnerde me de ochtenden met hem aan de keukentafel in ons oude huis - hij in mijn moeders gele ochtendjas, ik in de oude Mickey Mouse-sweater, die ik van hem had gekregen. Hij zat meestal wat aan een blikje bier te nippen en ik at mijn cornflakes zo uit het pak want melk was er steeds even niet. Mijn moeder lag dan nog te slapen en bij te komen, ze werkte tot diep in de nacht in de bar. ‘Oké, jongen,’ zei hij dan, ‘van wie hou je nou het meest?’

Ik antwoordde altijd hetzelfde: ‘Van m'n pa.’

Zijn hele gezicht lichtte op door die stralende glimlach van hem, dat was mijn beloning.

‘Raak, als altijd,’ zei hij dan.

Nu keken we hoe George en Virgil Opah, twee ouderloze broertjes, met elkaar op de vuist gingen over een Wonder Woman-actiepoppetje en Willie Quintero doodgemoedereerd de hele zaal neermaaide met een felblauw ak-47 machinegeweer. Zo zaten we een flinke poos, ik stijf en stikkend op mijn vaders schoot, zonder iets te zeggen. Tenslotte zette hij me weer neer.

Voor hij vertrok liet hij zijn vingers door mijn haar glijden en zei mijn naam. ‘Edgar.’ Voor mij was dat genoeg.

Door een helder stukje in het beslagen raam zagen we hem over de speelplaats naar de weg klossen. Elke keer als hij struikelde over een bevroren sneeuwrichel riep hij ‘Jezus Christus’, het kussen onder zijn jas scheurde op de naden terwijl het zich langzaam naar buiten werkte en liet een wervelend verenspoor achter. Raymond, die achter ons stond, zei: ‘Godskolere nog an toe.’ We deden ons uiterste best hem te volgen met onze ogen, maar zelfs in zijn felrode pak werd hij steeds kleiner en vager, versmolt met de morsige kleuren van wolken en bomen, en toen was hij weg, even snel opgelost als een geest, of een engel of een wezen van een andere planeet.

Vertaling: Bert Meelker