De Gids. Jaargang 162

[p. 605]

Wouter Klootwijk
Een trein is geen huis en in een Scania magje niet wonen

Het is al vierendertig jaar dat ik groot respect heb voor Le Corbusier. Want dat leerde ik. Dat ie een groot bouwmeester was. De directeur van de kunstacademie, het was de Rietveld niet maar wel een allerberoerdst bouwsel van hem, hield ons voor dat hij, Le Corbusier, een van de allergrootsten was. In het Knaur-lexicon van de moderne kunst stond een plaatje van een bouwwerk van de meester. We moesten een Knaur hebben. Daar stond alles in wat de directeur bedoelde.

Een gebouw van Le Corbusier zag ik nooit. Alleen een stoel gezien die hij bedacht. De bekende zwartleren met verchroomde buizen. Je ziet de stoel en denkt: Le Corbusier. Je denkt niet: stoel. Als je tenminste op de kunstacademie zat en de naam bij de stoel leerde. Dan denk je, deze verzekeringsmaatschappij heeft een voortreffelijke smaak dat ze twee van die massieve Corbusiers in de hal hebben staan.

De directeur gaf kunstgeschiedenis. Hij dicteerde wat mooi was. En legde de kiem voor mijn afkeer. De mooivinders die de baas zijn over wat goed is en het mij inpeperen. Ik wil het zelf mooi vinden, uit het niets. En lelijk wil ik ook. De kunstacademie kan doodvallen. De directeur deed het al.

In Nederland wordt veel mooi gevonden, of nog erger: interessant. En dat is het zelden. Vaker is het ondraaglijk lelijk en hinderlijk, vooral de zogenoemde monumentale kunst langs de openbare weg, een vorm van geweld waar in sommige kringen toch met eerbied en respect over gewauweld wordt. In kringen waar men bijvoorbeeld met afschuw spreekt over rijtjeshuizen. Die kringen. Rijtjeshuizen zijn precies goed. Wilgenweerd 41, Rotterdam-Zuid. Daar woonde mijn oma. Een rijtjeshuis. Ik zou er zo een willen hebben en nieuw willen bouwen. Mag niet, mijnheer. Ook op het gemeentehuis zitten mannen en vrouwen de wereld te verdelen in lelijk en mooi met voldoende stopcontacten. Dat van mijn oma is nu verboden. En een huis van karton, dat kan helemaal niet.

[p. 606]

Een trein is geen huis. Een schip is geen woning. Een huis is een gebouw. Maar is het een hooischuur, dan heeft het geen adres en mag een mens er niet in wonen. Mensen wonen in de woningwet en in wat de welstandscommissie liet passeren.

Ik zwierf langs de Merwede en ik zag een schip hoog boven de dijk uit steken. Nee, een deel van een schip. Het witte stalen bouwwerk dat achter op een zeeschip omhoogtorent. Het is niet altijd wit, er zijn ook okergeverfde kastelen. De kapitein woont er en de bemanning. De kapitein heeft er een suite. De bemanning een kotje. De mooiste ruimte is de brug, met zicht op de wereld.

Ik klom op de dijk en deed een ontdekking. Het was geen schip meer. Het had een huis kunnen zijn. Mijn huis. De sloperij aan de andere kant van de dijk had de romp gesloopt en al in stukken naar de Hoogovens afgevoerd. Hier stond alleen het stalen gebouw nog van waaruit het schip bestuurd werd toen het nog bestond.

Een fantastisch gebouw om in te wonen. Als dat zou mogen. Maar daar is geen schijn van kans op. Daartoe moet je vergunning hebben. Voor wonen!

Honderdduizend reusachtige schepen zijn gesloopt langs de wateren tussen Antwerpen en Hendrik Ido Ambacht en geen mens kwam op het idee om de honderdduizend prachtige stalen, stormvaste en brandveilige kapiteinsvilla's waar twee generaties uit een katholiek Brabants huishouden riant in kunnen wonen, met ieder zijn eigen toilet en een bronzen raam dat open kan - apart te houden en op een stuk schrale grond zo te rangschikken dat een stad ontstond. Een onbedachte stad, door niemand ontworpen, door geen kunstacademie bezoedeld met een artistiek ding ervoor dat me dom maakt, een stad waar tweehonderdduizend mensen en veel meer nog kunnen wonen tot alles weggeroest is.

Daar komt niemand op omdat we zo iets van de woningwet en de welstandscommissie al niet eens mogen bedenken. En omdat we hebben moeten leren, vanaf drie jaar al, dat je wonen moet in een huis dat op een huis lijkt en op niks anders. Bij voorkeur natuurlijk in een huis zoals de dokter heeft en wie, rijk genoeg, iets geks wil kan onder een viaduct in Utrecht het Schröderhuis eens bekijken, dat vindt de directeur van de kunstacademie ook kunnen. Dat is Rietveld.

Maar dan Zwolle. Net voordat het spoor naar het westen de IJssel over wil, kan de reiziger een drama zien staan. Dode treinen. Tientallen gele treinen, in puike staat, maar technisch zo verouderd dat ze niet meer mogen rijden. Ze worden gesloopt. Het zal nog jaren duren voor ze allemaal stuk zijn. En als je ze laat staan omdat de slo-

[p. 607]

pers staken, staan ze er over vijftig jaar nog. Zo goed is de lak op een trein. Evenzoveel prachtige woningen zijn het. Gele rijen huizen. Maar wie bedenkt het en wie schrijft een nieuwe woningwet die alles goed vindt? En wie ontslaat alle welstandcommissies eervol?

De treinen kunnen binnen enkele dagen een nieuwe rijtjeshuizenwijk vormen bij Almere. De gemeente hoeft alleen het riool maar te vast te koppelen, de waterleiding het water. De nieuwe bewoners krijgen een schroevendraaier en richten de woning ermee in naar eigen genoegen.

Dit zijn ongewone ideeën over huizen. En ze zullen niet uitgevoerd worden, omdat het niet mag. Het huis van je oma niet en een Scania niet. In een Scania mag je rijden, niet wonen. In een fabriek mag je werken, niet wonen, behalve als het een oude fabriek is die door de directeur van de kunstacademie tot een industrieel archeologisch monument verklaard is en het bestemmingsplan gewijzigd is en er voldoende vierkante meters schijthok in gemetseld zijn - de minimummaat waarbinnen een mens zich dient terug te trekken staat ook vast. Alles staat vast en niks mag tenzij het na veel moeilijkheden door een gemeentehuis of de provincie goedgekeurd is.

Wie wonen wil op zijn eigen wijze moet vluchten. Politiek asiel aanvragen in de Derde Wereld. Daar mag je nog in karton wonen.

Het was toch zo dat het land van ons is? Voor elke Nederlander ligt er hier toch wel een halve vierkante kilometer? En zoveel heb je lang niet nodig in principe. Vijf bij zeven meter is genoeg. Je bouwt er een huis op van dik hout. Dat houdt meteen de kou buiten en je hebt er geen vakkennis bij nodig of een aannemer. Deur erin, raam erin, desnoods een vloer, een dak erop en je woont.

Dat mag niet. Doe het en je zal iets meemaken. Een bulldozer. Het is wonderlijk dat we ons erbij neerleggen. Studenten bijvoorbeeld, betalen goud huurgeld voor een kamertje in een bouwsel dat officieel tot huis verklaard is. En ze klagen over gebrek aan kamers. Maar zelf een eenvoudig houten huis bouwen? Ze komen niet eens op de gedachte.

Je had de kraakbeweging. Jonge en minder jonge mensen namen hier en daar een gebouw in bezit. Om in te wonen. Groot gelijk. Maar lang zo voortvarend niet als de paar zonderlingen die we stadsnomaden zijn gaan noemen en die op braakliggende terreintjes woonden in kartonnen huizen op wielen. Tot ze weggebulldozerd werden. Dat kan je doen met zonderlingen, omdat ze met weinig zijn. Waren we met heel veel die planken meebrachten en een wijk timmerden voor onszelf, dan zou het schieten worden. Want

[p. 608]

de wetgever is geweldadig. De mensen moeten wonen in een minimum aantal kubieke meters, met een minimum aantal stopcontacten en per se een douche. Wil je dat niet, dan mag je niet bestaan.

En dan nog, als je je wel aan de minimumeisen houdt, dan moet het eruitzien. Een huis moet een buitenkant hebben. Een huis dat er niet uitziet is niet toegestaan. Ja, wel degelijk zien huizen die gebouwd worden, en wijken, er in veel opzichten vreselijk uit en van mij mag dat. Lelijk of lek, je moet het maar weten. Maar er zijn mannen en vrouwen in gemeentehuizen die over mooi en lelijk gaan en een stad van scheepswrakken niet mooi vinden en dus mijn plan doorkrassen. Of, doe ik het toch: ik de bak in.