De Gids. Jaargang 162

[p. 359]

Chris Keulemans
Funchal

Aan de rand van het zwembad liggen geluk en ongeluk dicht bij elkaar. Ze wisselen elkaar snel en onvoorspelbaar af. Ik wapen me daartegen met schema's. Al sinds 1991 ga ik driemaal per jaar naar Funchal, de hoofdstad van het eiland Madeira. Begin november, begin februari en begin juni. Steeds vier of vijf dagen per bezoek. Het adres heb ik van Felix Rottenberg. Vanuit De Balie is het precies twee uur vliegen. Hij raadde me het dringend aan, toen ik zijn oude positie overnam: drie keer per jaar, altijd hetzelfde appartement, papier en boeken mee, en nergens je telefoonnummer achterlaten. Zo deed hij het ook. Het behoedt je voor te grote achterstanden in het werk, en een bruine directeur is beter dan een bleke.

Van het complex kom ik zelden af. De oude binnenstad ken ik nauwelijks. Ik heb genoeg te doen. In november neem ik de beleidsplannen mee van aanverwante instellingen en ministeries. In februari de ruwe jaarcijfers, voordat ze naar de accountant moeten. En in juni de romans die het afgelopen jaar zijn blijven liggen. Altijd iets meer dan ik daadwerkelijk uit kan lezen. Dat is goed voor het tempo en de concentratie.

Tot elf uur slaap ik uit. De uren dat het licht al door de gordijnen met onderwatermotief valt zijn niet helemaal veilig. De kunst is om het lichaam, dat gewend is zich om zeven uur overeind te hijsen, bewust te laten genieten van het uitstel, zonder vast te haken aan een gedachte over het werk. Want gedachten in halfslaap zijn niet productief. Ze gaan in cirkels rond. Ze stellen wel het probleem, maar komen er niet uit.

Het appartement heeft een goed wit bad. Daar ga ik een half uur in liggen, tot net voorbij het moment dat het water onbehaaglijk lauw is geworden. In mijn rechterhand hou ik de Voetbal International. De linker komt halverwege het lezen van de laatste kolom boven water, op tijd om te drogen voor de bladzijde moet worden omgeslagen. Ik lees alles, ook de contractverlenging van hulptrainers en het transfernieuws uit Finland. Meestal is één nummer precies

[p. 360]

[p. 361]

genoeg voor één bezoek aan Funchal. Zo niet, dan lees ik in bad ook graag boeken over popmuziek.

Op het kleine balkon ontbijt ik met de Herald Tribune op tafel. Ik eet veel en gretig. Vier, vijf broodjes met alle denkbare combinaties van kaas, vlees en honing. Veel zwarte koffie en het uitzicht over de blauwe zee, waaruit nu ook de oude ochtendbaadsters en de kinderen zich hebben teruggetrokken, vanwege de hitte. Ik dwing mezelf ook de opiniestukken te lezen, over de economische crisis, de immobiliteit van Saddam Hussein en Milosevic, de bloeddorst in het hart van Afrika, en heb daar geen spijt van. Ik lees de Herald Tribune alleen in Funchal en hou daar de indruk aan over dat hier anders tegen de zaken wordt aangekeken dan waar ook ter wereld. Amerikaanser en serieuzer tegelijk.

Om twee uur daal ik in t-shirt en korte broek af naar de bar: een betegelde ruimte met plastic stoelen en formica tafels. Het licht valt aan alle kanten door de ramen naar binnen. De eigenaar brengt mij Orangina. Hij noemt me professor, vanwege de stapel papier die ik dagelijks doorwerk. De staande afspraak is dat ik van twee tot vier het monopolie heb over de jukebox. Hij jaagt de pubers weg en ik draai plaatjes van vroeger: Julien Clerc, Rod Stewart, Abba en Hot Chocolate: het volume hoog, ik trommel met mijn vingers op het tafelblad, gebogen over document na document. Dit zijn productieve uren. De verschillende departementen in mijn hoofd werken simultaan. Naast de zakelijke paperassen, waarvan ik de conclusies noteer in mijn reguliere schrijfblok, ligt het gemarmerde boekje waarin ik voortdurend ideeën voor De Balie neerpen. Ideeën over programma's, omgangsvormen, leiding geven, financiering, vormen van overleg, inrichting van de zalen. Maar wat ik ook doe, elk half uur sta ik op en speel een rondje aan de flipperkast. Hij is erg tiltgevoelig, dus een vrij spel haal ik zelden, maar de oude gewoonte houdt me aan de grond, ook op de momenten dat het werk me al te ver dreigt op te zwepen.

En dan breekt het gevaarlijkste deel van de dag aan. Het is vijf uur en de zon is mij ver genoeg uit het midden om aan de rand van het zwembad te gaan liggen. Ik smeer me zorgvuldig in, Nivea factor 8, en begin te lezen. Een grote roman, liefst een van de Great American Novels van de laatste jaren. Daar verschijnen er jaarlijks drie of vier van, een tempo dat ik dus bij kan houden. Elke tien bladzijden draai ik me van buik naar rug en omgekeerd. De verleiding om alleen de kant te bruinen die ik zelf kan zien weersta ik. En elke veertig bladzijden glij ik het water in, voor een traag rondje langs de randen van het amoebevormige zwembad.

[p. 362]

Maar hier kan het welbehagen, dat loom en bijna oceanisch is geworden in de namiddagzon, omslaan in verlatenheid. Van het ene moment op het andere: de aandrang om me naar de bodem te laten zinken en daar te blijven liggen. Zo nietig en vergeten voel ik me dat het zwembad en heel Funchal plotseling uitgestorven lijken. Pas als ik me op de kant hijs, de warmte van de zon me weer omgeeft en ik de moed opbreng terug te keren naar de Amerikaanse volzinnen neemt een gevoel van geluk het weer over. De wolk is voorbijgedreven en van de angst resteert dan ook meteen helemaal niets meer.

Aan deze onvoorspelbare afwisseling van geluk en ongeluk onttrek ik me niet. Ik blijf, in welke toestand ook, liggen tot het half acht is. Dan pas sta ik op, neem een koude douche en drink twee glazen bier, staande aan de bar. Dit zijn de enige momenten van de dag dat ik niet lees en niet denk. Ik neem genoegen met de keuze die anderen nu aan de jukebox maken; spreken doe ik zo weinig mogelijk. Voor contacten kom ik niet naar Funchal; in De Balie zijn mensen genoeg. Dankzij het bier en de vooruitgang op mijn lijst van nog te lezen teksten komt er een tevredenheid over me.

Om half negen is het de keuze tussen de pizzeria en het steakhouse, beide op het complex gelegen. Ik bestel eerst een witte martini met ijs, dan een menu met hooguit lichte variaties op de vorige keer, en leg een boek voor me op tafel. Het licht van rode kaarsen of gekleurde tl-buizen maakt lezen ongemakkelijk, maar het kan niet anders. Het warme en vette voedsel brengt me in een staat van overmoed en levenslust. Die wordt nog versterkt door de zinnen die ik gulzig lees, meestal uit een van de massieve, continentale romans waar ik al jaren op terugval: Frisch, Canetti, Bachmann of Kafka. De koortsachtige helderheid en het nietsontziende, roekeloze zoeken naar de kern van de dingen sporen me aan om ook zo, en geen graad minder intensief te leven. Vaak zit ik te trillen op mijn stoel als de dame blanche arriveert.

Terug op de hotelkamer dwing ik mezelf om met dezelfde precisie op te schrijven wat de afgelopen dag betekend heeft, in mijn dagboek of een brief aan Ellen. De zon is onder. De deuren naar het balkon laat ik open, maar de gordijnen gaan dicht. Ik nestel me in bed en kijk met een glas cognac in de hand naar de televisie. Een gemiddelde Amerikaanse film is nu het beste. Het is een uur of elf als ik in een diepe slaap val.

In Funchal lever ik me dus driemaal per jaar uit aan de rust, het water en de stilte, om vervolgens de hele dag te wijden aan het bedwingen van de paniek. Mijn bezigheden liggen vast in een routine die ik

[p. 363]

al jaren koester. Tegelijk neem ik nauwkeurig en onophoudelijk ook de kleinste bewegingen van mijn stemming waar, die zich door geen routine laten bezweren. Het gevecht eindigt altijd onbeslist. Ik kom sterk en uitgerust in Amsterdam terug. Pas als een van de twee definitief de overhand kreeg, het schema of de stemmingen, zou ik een kaartje kopen voor de dagelijkse boottocht naar de dolfijnen en me, eenmaal ver genoeg buiten de kust, in zee werpen.