De Gids. Jaargang 162

[p. 349]

Arjen Mulder
Want alles is goed

Wanneer mijn ogen omfloerste tamboerijnen zijn, 's ochtends voor de badkamerspiegel - blauwzwarte wallen tot centimeters onder de rood ontstoken oogrand; wanneer ik Ithaka telkens weer bereik zonder iets van de mooie reis te hebben gemerkt - blijkbaar ben ik opnieuw het hele stuk naar kantoor gefietst of gelopen of gereden, ontdek ik tijdens de koffie; wanneer het heilig vuur van de inspiratie is afgekoeld tot een eeuwig moeten - in de tunnel en maar voort, en de liefsten wonen onbereikbaar een bergtop verderop; dan realiseer ik me opeens: ik moest maar op vakantie. De infrastructuur staat er klaar voor. Ik laat me ontvoeren, sneller dan ik had durven hopen, vanuit mijn eigen huis, het toestel stijgt op, ik zie heel even de schaduwen van een bos schemeren vanachter het raampje van mijn vroege chartervlucht, en daar ben ik al boven de duizend toppen van het wolkendek en ruik ik de koffie die de stewardess zal serveren... Waarheen? Last minute country, maar de naam herinnerde me ergens aan, Grieks eiland, Patmos, altijd al eens heen gewild, rustig nu maar, blijf afwezig, tot waar, tot daar, in de taverna, bij het gastmaal, de geheimen van de wijnstok. Rust, retsina, twee weken slapen, twaalf uur per nacht. Enige voornemen.

Het is niet leuk, dit begin, maar ik moet erdoorheen om uit te komen bij waar het om gaat. Ik wil of hoop van mijn geboekte hotelkamer of appartementje dat het landschap er rondom dermate schitterend is dat het in staat zal zijn dwars door mijn onvermijdbaar gebleken verdwazing heen te breken en me uit mijzelf naar buiten te trekken, de open ruimte in. Voor een dichtgeslibde stadsbewoner als ik zijn open blauwe zee en berghellingen de beste middelen hiertoe - het sublieme is een stedelijke categorie blijkbaar, net als country and western. Misschien zijn volle appartementencomplexen rond straten met internationale keukens, disco's en boetieks beter geschikt voor wie rustig in de provincie wonen. Ik moet uit mijzelf worden weggeslagen: doel van mijn vakantie, althans van fase één. Het vliegtuig is geland. Een keurig geklede dame wenkt mij

[p. 350]

[p. 351]

en anderen richting busje en brengt me naar een hotel, waar een vriendelijke staf er alles aan gedaan heeft om het me naar de zin te maken. Ik laat mijn laatste twijfel en terughoudendheid los nu: ik heb - puur geluk - geboekt voor een vakantie uit de alleen-maarfijn-klasse. Ik zal me kunnen ontledigen zonder onaangename bijwerkingen te hoeven vrezen, de omgeving is goedgezind, de bevolking ingesteld op mensen als ik, restaurants en winkels op een steenworp afstand. Ik heb alle tijd voorlopig. Zoek morgen de vrijheid wel op. Ben te moe om te gaan eten nu.

Reizigers, de echte travelers die maanden, jarenlang zich blootstellen aan de wereld, geven als ik ze te spreken krijg in een van de zonnige bars in het zuiden immer blijk van een curieuze bekrompenheid. De schilderachtige oude heer met zijn baret en wapperende grijze baard en haren, die ik een dag of wat na aankomst spreek terwijl hij bij zijn kleintje koffie een bel cognac drinkt aan de kade - zijn doorleefde wandelstok en sandalen eretekens van een levenslange reislust die hem heel Griekenland door voerde, Italië voordat het werd verknoeid, de Spaanse eilanden, het Midden-Oosten - die Duitse bohemien die al een tijd tegen me zit aan te praten nu, door welke bliksem is hij ooit getroffen? ‘Ein bisschen Trinkgeld ist sehr wichtig. Aber Leute die viel Trinkgeld geben sind mir unsympatisch.’ Ik: Geen last van uw lever, zo op uw oude dag? Hij: Ik? Laat me niet lachen! Ik drink al zestig jaar elke dag een liter wijn, daar ben ik vierentachtig mee geworden! Waarna hij uitlegt in welke supermarkt alhier je welk merk het goedkoopst kunt krijgen.

Het voordeel van de georganiseerde vakantie boven het vrije reizen is dat ik geen aandacht hoef op te brengen voor het dagelijks overleven. Plannen maken is niet nodig en ik hoef nooit te hopen dat ze goed zullen aflopen. Ik dien alleen lichamelijk te herstellen. De georganiseerde reis is wat mij betreft geheel gericht op de overweldiging door het andere, in veertien tot eenentwintig dagen (maar de tijd duurt langer in vakantieland). Overgave is het enige dat gevraagd wordt. Het nadeel van de georganiseerde vakantie is wel dat die me eventueel de gelegenheid biedt geen enkele belangstelling op te brengen voor de omgeving waarin ik mijzelf terecht heb laten komen. Zeker als mijn aanvankelijke vakantiebestemming niet veel meer was dan: weg van hier, van het werk, het gedoe. ‘Als de zon er maar schijnt, verder vind ik alles best.’ Het zalige nietsdoen kan de totale openheid voor de wereld in de weg staan, waardoor er een residu vermoeienis achter zal blijven, dat zich na terugkeer bij voorgaande restjes voegt, rimpels veroorzaakt, dofheid van de huid,

[p. 352]

desinteresse, de neiging toe te geven aan de dagelijkse lokroep van het ‘ach, zo kan het ook wel’. Ik maak mijzelf wijs dat ik hierdoor langzaam ouder word.

Toch is openheid meer dan enkel een praktische manier om me te verlossen van mijn uitputting. Ik heb enigszins bijgeslapen nu, mijn ogen zijn niet langer dik omkaderd, de hoofdpijn is weg, mijn gezicht niet langer pafferig, de laatste verkoudheid uitgezweet. Ik constateer zelfs met een zeker genoegen een gebronsde teint in het spiegeltje. Ik maak de eerste wandeling. De tweede. Het is niet meer dan een uitnodiging aan het landschap, de heuvelrug, de kliffen boven zee, aan de liefhebbende nacht onder een witte sterrenhemel: open de deuren van mijn waarneming, herinnert u zich mij. Laat het gebeuren, laat de oneindigheid zich naar mij toeneigen. Laat, na de wederopstanding, de openbaring komen. Dat noem ik fase twee van mijn vakantie.

Vrij vroeg ben ik wakker geworden, ik zeg dat ik even een ontbijtje ga halen in de winkel in het dorp. Loop het hek van de hoteltuin uit, het straatje door, wat bochten om - en daar ligt de zee, knalblauw in de zon al, de twee rotsen in het water links, de zuiderhelft van het eiland rechts. En het geluk barst zo volledig uit mijn innerlijk naar buiten dat ik, nu ik in de frisse ochtenddauw doorloop om brood en feta en honing te gaan kopen, constateer dat er in mijn ziel een diepe stilte naar boven komt geweld. Of later die dag: ik loop de zee in, duik voorover, zwem tot voorbij de rotseilandjes, zoals het water afwisselend warm en koud langs mijn huid glijdt - de rijkdom dat ik dit mee kan maken aan het eind van de twintigste eeuw. Wanneer de zon ter kimme neigt loop ik langs het strand naar de kreek die daar uitkomt in zee, en als ik bij de bamboekraag ben zie ik een zilverreiger in opperste concentratie voorovergebogen in het stroompje turen. Het is allemaal nog voorgevoel nu, dit besef van de kostbaarheid van al het aardse, maar ik ben een eind op weg. De avond is gevallen, ik heb een dutje gedaan, ben verbouwereerd wakker geworden, ga eten, ‘we have the beeffleisch, the porkfleisch, the supa, the great beans en Greek sallat’. Het terras biedt uitzicht op de smalle branding en de duisternis daarachter. Ik denk: Ongeborgen, ongedekt in het leven staan is minder makkelijk dan jij denkt. Ik word, bemerk ik, allengs een strook bewustzijn in een houvastloze ruimte van kosmische proporties. Bedreigd bestaan. Ik voel hun aanwezigheid op de horizon weer, hun belangstelling voor mij zowaar. Ik ben het bereik van de goden in gescharreld.

[p. 353]

Exotische landschappen bezitten het vermogen mij zo ver buiten mijzelf te trekken, mij zozeer los te maken van mijzelf, dat er een verbazingwekkend inzicht daagt, een inzicht waarvan ik de indruk heb dat het teruggaat op het mythische tijdvak van de mensheidsgeschiedenis. Dit is dat inzicht: de dingen hebben geen betekenis nodig. ‘Zin’ is niet meer dan een van de manieren om je af te sluiten voor de dingen, je tegen hen te beschermen. Maar als ik de openheid bereik waarop ik hierboven hintte, zie ik nog iets: dat de dingen zonder zingeving niet zinloos zijn, welnee; buiten het bereik van de zin zijn de dingen, hoe zal ik het zeggen, bezield. Dat is de openbaring. Dingen, situaties, processen, hebben een ziel. Het zijn geen boodschappen voor iets anders wat erachter schuilgaat, voor hun betekenis of zin zoals door mensen gegeven. De zin van een buigend riet is dat het de windrichting en windkracht aanduidt. De betekenis van een garage is dat je er een auto in kunt zetten. Los van de mens leven de dingen een eigen bestaan. Ze hebben hun eigen bedoelingen. Ik vind ze niet beter of zuiverder dan mij - er zijn heel kwaadaardige dingen, die op mij loeren, me om de tuin leiden, en dan toeslaan. Een boom laat gericht een tak op mijn hoofd vallen, een ingreep als van een strenge schoolmeester die mijn afwezige geest weer bij de les wil brengen. Er zijn begripvolle dingen, dingen die medelijden koesteren voor een mens en zijn gehannes. Het geruis van een overvliegende groep duiven bijvoorbeeld. Ook de dingen hebben hun stemmingen, die mijns inziens weersafhankelijk zijn. Sommige veldjes spreken alleen in de mist, sommige bomen alleen als het niet waait. En bedenk dat praktisch alles een ding is (inclusief woorden).

Een vakantie is geslaagd als ik er animistisch van word. Als de wereld zich mij herinnert en ik herken wat er bezield is aan mijzelf, en wat niet. Alleen als ik net zo persoonlijk en individueel ben als een boom naast een vervallen huis, een schaap in een veldje, een schelp op het strand, een gekko op een kerkmuur, is mijn ziel aanwezig in wat ik doe en niet doe. Onbezield is het denkkader zoals ik het telkens weer oploop in de maanden tussen vakanties, een samenstelsel van fatsoen, trots, luiheid, verblinding en wat ik zoal opvang onderweg. Mijn ik is niet zo sterk. Maar in kort en hevig contact met het exotische mag ik alles loslaten, zonder gevaar te lopen vast te raken in de kleine preoccupaties van de echte reizigers. Ik word een ding tussen dingen, lichaam tussen lichamen, ziel tussen zielen. Dan begrijp ik weer waar grote poëzie over gaat. Waarom Gorters meisje Mei van de horizon naar de dichter toe komt - want aan die grens

[p. 354]

houden de onsterfelijken zich op zolang ook ik afwezig ben. Of waar Yeats naar zocht in zijn: ‘I'm looking for the face I had before the world was made.’ Wat Hölderlin bedoelde met: ‘Nicht, dass ich sein sollte etwas, sondern zu lernen.’

Ik kan de facto de westerse, twintigste-eeuwse beschaving verlaten als ik aan een Griekse kust sta, of waar ik me ook naar heb laten verplaatsen. Zo moeilijk is het tegenwoordig niet meer om de god te vatten die nabij is. Natuurlijk, ook in een bos- of duinwandeling zit iets fundamenteel antimaatschappelijks dat naar de heidense kant kan doorslaan, maar bij het ouder worden blijken de middelen om me van mijn eigen geloofsovertuigingen te bevrijden steeds sterker te moeten worden - en ik heb nu ook het inkomen om die middelen te financieren. Er is een wereldomspannende industrie in het leven geroepen om mij te ontdoen van mijzelf. Geen technisch middel wordt geschuwd om mij een voor-technologische ervaring te bezorgen. En mij daarna weer gerustgesteld, versterkt, naar huis te transporteren. Niet alles wat ik doe heeft een reden of motief. Daar vertrouw ik op. Ik besta zolang ik nu en dan mijzelf kan verlaten. En mij elders terugvind. In goed gezelschap. Daarom lees ik zoveel boeken als ik thuis ben.