De Gids. Jaargang 162

[p. 65]

Raj Kamal Jha
Dode duif

Ze vonden hem 's morgens om een uur of half zes, bungelend aan een haak in het plafond van de slaapkamer, waaraan zijn ventilator had moeten hangen. Zijn wandelstok lag op de vloer, de stoel waar hij op was geklommen stond op zijn kop en de vier poten vormden een rechthoek waartussen zijn lichaam zachtjes heen en weer schommelde, als dat van een lam, ondersteboven bij de slager.

De politie arriveerde tegen zevenen, in een rood-witte jeep met op het dak een zwaailicht dat het niet deed; een agent klom op de stoel, drukte hem met één hand tegen zich aan, maakte met zijn andere het blauwe nylon touw los en liet hem naar beneden zakken.

‘Hij is erg licht,’ zei hij. ‘Hij is zo oud dat hij toch wel dood zou zijn gegaan. Waarom moest hij zelfmoord plegen?’ zei hij.

Waarom moest hij zelfmoord plegen?

De agent ging met deze vraag de buurt in en stelde hem aan zoveel mogelijk mensen, maar niemand kon hem het antwoord geven. Niemand wist waar de oude man vandaan kwam en of hij nog familie had in een of ander afgelegen dorp. En of er iemand in de stad was die zich die nacht in slaap zou huilen.

Ze gingen daarom maar te werk volgens het boekje en typten op het politiebureau een kennisgeving die niemand kwam lezen. En dus werd hij achtenveertig uur later gecremeerd.

Hij was zeventig, zeiden ze, en geen enkele medische faculteit kon zo'n oud lijk gebruiken. Hij was misschien zelfs wel tachtig, het deed er niet toe.

Het was een van de vier zelfmoorden in de stad die dag; aan het eind van de maand zou het er een van de honderdvijftig zijn. Aan het eind van het jaar een van de meer dan vijftienhonderd. Vermenigvuldig dat met vijftien, voor vijftien jaar, en wat krijg je dan?

Niets, de oude man is niet meer.

Zijn huis evenmin, al was het niet echt een huis maar een hut met een dekzeil als dak, dat langs de weg stond en werd afgebroken, één dag nadat ze hem hadden gevonden. In de kamer waren alleen een extra

[p. 66]

wandelstok, een ijzeren stoel, kleren die naar zijn leeftijd roken, een paar verdwaalde duivenveren onder het bed, een paar onder zijn kussen.

Ze namen alles mee, lieten niets achter als herinnering aan het feit dat er ooit een oude man had gewoond. En dat hij gedurende een week het leven van een klein meisje had veranderd, vreugde in haar huis had gebracht en haar hartje met wat liefde had gevuld.

Ooit woonde er een oude man die in een oliemolen werkte, waar hij etiketten op blikken plakte voordat de olie erin werd gegoten: heldergele etiketten met zwart-rode afbeeldingen van de god Ganesha en in blauwe letters de naam van de molen: Ganesh Oil Mill, Calcutta 700006.

Hoe lang hij dit al deed weet niemand, maar het moet een hele tijd zijn geweest, want als je goed keek, zag je dat zijn vingers gerimpeld waren alsof er lijm op was opgedroogd die was versmolten met zijn huid.

Wanneer hij een stuk papier oppakte, een willekeurig stuk papier, leek het of hij een etiket vasthield: uit instinct en gewoonte hield hij het voorzichtig tussen duim en wijsvinger en keek verdwaasd om zich heen alsof hij ergens, waar dan ook, een plek zocht om het op te plakken.

Buiten, voor de oliemolen, ongeveer een meter rechts van de ingang, waren de vogels.

In een grote kooi, een soort kippenren eigenlijk, zoals je die wel ziet in de Alipore Zoo, alleen iets kleiner, met de afmetingen van een doorsnee provisiekamer in een doorsnee huis. Drie zijden van de kooi waren muren, de vierde, aan de straatkant, bestond uit stevig gaas.

Er zaten twaalf duiven in de kooi, zes grijze, zes witte: iets mooiers vond je in de hele buurt niet. En al waren er ook duiven buiten, die 's middags op vensterbanken zaten te koeren, door de smalle stegen fladderden en mooie dingen deden, zoals aan hun rug krabben of slapen, de mensen bleven staan om naar dat dozijn vogels in de kooi te kijken.

Steeds weer vlogen ze rond, grijs en wit, grijs en wit. Op regenachtige dagen, als de hemel donker was, kon het lijken alsof er kleine wolkjes de kooi waren binnengeglipt, die elk een stukje hemel meevoerden. En toen, op een middag in 1977, sloot de oliemolen. Zomaar, opeens.

Het was rond de tijd dat ze stichtelijke leuzen op vrachtwagens en

[p. 67]

trams, bussen en taxi's begonnen te schilderen. Met zwarte, cursieve letters:

Werk harder, praat minder. Eerlijk duurt het langst.

De eigenaar van de oliemolen, een zwaarlijvige man in zijden tuniek en lendendoek, met een kin die glom van de kettingen om zijn nek, het waren er minstens vier, kwam die avond voorgereden, stapte uit zijn auto en liep naar het hek, met twee sloten, een in elke hand.

De arbeiders zwaaiden met rode vlaggen, protesteerden luid, een van hen spuwde zelfs in zijn richting maar het haalde niets uit want de eigenaar liep door alsof hij niets hoorde; met een glimlach op zijn gezicht sloot hij de poorten af, hij stak de sleutels in zijn zak, de arbeiders hoorden het gerinkel, en hij begaf zich terug naar zijn witte Ambassador. Maar plotseling hield hij halt.

In de menigte zag hij de oude man en hij liep op hem af, de oude man schrok en dook weg achter een paar jongemannen, de eigenaar legde een hand op zijn schouder, bracht zijn mond naar zijn oor en zei iets waardoor de oude man moest glimlachen. Dit alles gebeurde in hooguit vijftien seconden, voordat hij zich omdraaide en naar de auto liep.

Een paar arbeiders, woedender dan de rest, renden achter de auto aan, achtervolgden hem een eind, maar de auto was sneller. Ze keerden terug, de man vervloekend, hem uitmakend voor alles wat mooi en lelijk was, en daarna omringden ze de oude man, vroegen hem wat de eigenaar had gezegd. Een van de jonge arbeiders schreeuwde tegen hem: wees geen verrader, zei hij. Steek ons geen dolk in de rug, zei een ander.

De oude man glimlachte slechts, met een droevige, zenuwachtige glimlach, en zei nee, er was niets bekonkeld, de eigenaar had gezegd dat hij zich over de duiven moest ontfermen, voor ze moest zorgen, moest zorgen dat ze elke dag werden gevoerd en dat de kooi elke morgen werd schoongemaakt.

Dat gaf de arbeiders wat hoop, want daaruit bleek dat de eigenaar toch nog een greintje gevoel had. En niemand protesteerde, niemand was tegen de duiven.

Maar stukje bij beetje begon deze hoop te verdampen, als water in de zon, en tegen de tijd dat de zomer overging in de moesson was ze vervlogen. Er volgde nog wel een inspectie door een afvaardiging van de arbeidsraad, maar er gebeurde niets, de molen ging niet meer open.

Enkele arbeiders bleven bij de ingang leuzen staan roepen en

[p. 68]

plantten hun vlaggen voor de deur, en toen het te laat was, toen de rest van de buurt was ingedommeld, gingen ze op een kluitje bijeen zitten kaarten totdat ze in slaap vielen.

Toen de regens kwamen, raakten de vlaggen doorweekt, verschoten, het rood veranderde in een soort vaalbruin, de oudere arbeiders begonnen de groep te verlaten, alleen of met een paar, om ander werk te zoeken. De jongeren bleven wachten om de eigenaar een lesje te leren, maar er gebeurde niets. Totdat ook zij op een dag weggingen en de rode vlaggen over het bord lieten hangen. Slechts twee dingen bleven onveranderd en onaangetast: de duiven en de oude man.

Ze waren vanaf de allereerste dag verliefd, de oude man en de duiven.

Van 's morgens vroeg tot 's avonds laat zat hij op een ijzeren stoel, met zijn rug naar de straat, als op een schilderij, naar de vogels te kijken. Als het regende zat hij er met een paraplu; als het koud werd, zat hij met een sjaal om zijn hoofd en een brandend hoopje hout en kranten aan zijn voeten.

Elke morgen precies om acht uur, wanneer de sirene van de graanmolen loeide, ongeveer een halve kilometer verderop, stond hij op en beklom hij steunend op zijn wandelstok de twee treden voor de deur van de kooi. Hij maakte het slot open, ging de kooi binnen, sloot de deur achter zich en raapte de bezem op die op de vloer lag.

De vogels vlogen om hem heen, sommige streken neer op zijn schouder, op zijn rug, waarbij hun veren over zijn gezicht vielen, maar de oude man keek alsof hij door het paradijs liep, door de sneeuw, goed ingepakt en warm, terwijl de vlokken op zijn gezicht neerdaalden.

Tot er op een dag iets gebeurde toen hij naar binnen ging, misschien was het een windvlaag of mankeerde er iets aan de scharnieren, want de deur, die hij dicht had geduwd, ging open, niet zo ver, slechts op een klein kiertje, dat de verbinding herstelde tussen de kooi en de buitenwereld en waardoor één witte duif kon wegvliegen.

Nu zijn duiven toch al niet zulke goede vliegers en deze was misschien ook nog jong, want hij fladderde een poosje, hipte even en vloog toen op, om meteen weer neer te strijken, op de bovenleiding van de tram, waar hij om zich heen keek, zonder te weten wat hij aan moest met zijn onverwachte vrijheid.

[p. 69]

De oude man snelde naar buiten, half struikelend, half lopend, deed de deur op slot, bleef op de stoeprand staan, schreeuwde naar de vogel. Het dier luisterde niet, hij raapte een steen op, gooide, maar de steen kwam niet ver, zijn handen waren zwak, hij sloeg met zijn wandelstok op de ijzeren stoel, wat een hoop lawaai maakte, maar de duif wendde slechts zijn kop af om aan zijn rug te krabben.

Zo bleef hij zitten, met zijn poten aan de bovenleiding geklonken, hij keek om zich heen, naar de banianeboom bij de oliemolen, naar de kooi, hij wreef met zijn snavel over zijn nek, streek zijn veren glad. Geen moment voelden zijn pootjes de tinteling van lijn 12, tussen Esplanade en Galiff Street, die nog maar een paar meter van hem vandaan was.

De oude man was inmiddels hysterisch. Hij riep naar de trambestuurder; er kwam iemand langs, hij hield haar staande, vroeg haar de bestuurder te waarschuwen, ze liep door. Vlieg dan, riep de oude man, vlieg dan, maar de vogel leek wel van steen.

De tram rinkelde, de oude man schreeuwde, de vrouw die voorbijkwam bleef staan en schreeuwde ook, een kraai deed als een toevallige bondgenoot met hen mee en fladderde boven de duif, maar niets hielp. De tram reed verder, de oude man zag de duif vallen, de witte verenbundel op het dak van de tram smakken en daarna langs de zijkant naar beneden glijden, de dode duif, zijn kleine pootjes in de lucht, zijn kop slap naar één kant.

Hij schoot toe om de vogel op te rapen, maar voordat hij van de stoep kon stappen, raasde er een dubbeldekker langs, lijn 11A naar Howrah Station, gevolgd door een paar taxi's, een autoriksja, een vrachtwagen, zodat de dode vogel grotendeels was verdwenen toen de weg weer vrij was en er op de putdeksel slechts een roodbruine vlek, wat bloeddoordrenkte veren achterbleven.

De dag verstreek en voertuigen reden af en aan door de straat, over de dode vogel, waarvan delen bleven kleven aan de banden, klein en groot, langzaam en jakkerend, zodat er aan het eind van de dag door de hele stad stukjes en beetjes van de vogel reisden.

De oude man keerde terug naar zijn ijzeren stoel, één witte vogel minder, de kooi leek donkerder. Of de oude man huilde weten we niet. Zelfs als dat zo was, zou niemand dat hebben gemerkt, want het was tegen negenen, tijd om naar kantoor te gaan, tijd om naar school te gaan. Behalve een meisje van een jaar of tien, twaalf, dat op het balkon van haar huis stond, aan de overkant van de straat, tegenover de oliemolen, een meisje dat alles zag en begon te huilen.

De oude man draaide zich om, wilde in zijn stoel gaan zitten, met

[p. 70]

zijn gezicht naar de weg ditmaal, zijn rug naar de kooi, en toen hij zich omdraaide, zag hij dat meisje in haar witte nachtpon bedekt met rode bloemen.

Haar ogen kon hij niet zien, het was te ver weg, maar de aanblik van het meisje op het balkon dat naar hem keek met een nat gezicht, zonder enige twijfel nat van tranen, bood hem niet alleen een afleiding voor zijn droefheid maar ook een kans om in stilte zijn verlies te delen, al was het maar een moment.

Ons verhaal zal enige tijd later de straat oversteken, voorbij de putdeksel, voorbij de roodbruine vlek, en in één rechte lijn het huis van het meisje en vervolgens haar hart binnengaan.

Vertaling: Jelle Noorman