De Gids. Jaargang 161

[p. 781]

[Nummer 11/12]

Een postmoderne Gids

Men zie in dezen ‘Gids’ hoofdzakelijk een poging, om een bezoek aan Teyler's eenige verzameling van natuurkundige instrumenten voor leeken op natuurkundig gebied meer vruchtbaar te maken en daardoor meer aantrekkelijk. Wij begrepen dat dit doel het minst zou bereikt worden, indien wij traden in een beschrijving dier instrumenten, die voor hen, wien bekendheid ontbreekt met de grondslagen, waarop hunne werking berust, van hoegenaamd geen nut is. Daarenboven zouden wij met een onzer gewijde schrijvers kunnen zeggen, dat de gansche wereld de boeken niet zou kunnen omvatten, waarin zoodanige beschrijving zou moeten worden opgenomen.

Veel van wat voorhanden is moet dan ook met stilzwijgen worden voorbijgegaan. Maar niettegenstaande dat is er in de verzameling zooveel dat, al was het alleen om zijne historische waarde, de belangstelling, ook van in natuurkundige wetenschappen onbedrevenen, tot zich kan trekken, dat eene nadere aanwijzing daarvan alleen mij geen nutteloos werk toescheen.

Zo opent de ‘Gids door de Verzameling Physische Instrumenten in Teyler's Museum’ door Dr. E. van der Ven, gepubliceerd op 1 juni 1898, dus precies honderd jaar geleden.

Elisa van der Ven, de toenmalige conservator van het Natuurkundig Kabinet, zegt: ‘den weetgierigen bezoeker mijn geleide aan te bieden’. In tweeëntwintig pagina's neemt hij ons mee naar de Ovale Zaal waar langs de wanden in tien kasten met glazen deuren de eerste instrumenten opgesteld staan die door Van Marum werden gebruikt voor wetenschappelijke experimenten en openbare lessen. Vervolgens gaan we naar de grote elektriseermachine en krijgen we een rondleiding langs de tien kasten met instrumenten in het voorste gedeelte van het gebouw, het zogenaamde Nieuwe Museum. Onze gids merkt regelmatig op dat zijn collectie zo omvangrijk is dat niet alle instrumenten in de kasten, maar soms daarvoor op de vloer opgesteld staan en ook van deze instrumenten krijgen we een

[p. 782]

uitleg en sommige worden zelfs in werking gesteld. De rondleiding heeft tot doel enkele belangwekkende ontdekkingen uit de natuurwetenschap te illustreren door de instrumenten waarmee ze gedaan zijn te tonen en hun werking te beschrijven. Het is een wandeling door de geschienis van de wetenschap, een gids van de moderne tijd, waarin de geldigheid van theorieën proefondervindelijk wordt aangetoond, soms, zoals in Teylers gehoorzaal, voor publiek dat in drommen verschijnt en zijn verbazing niet onder stoelen of banken steekt.

Honderd jaar na dato heeft de redactie van De Gids in nauwe samenwerking met Teylers Museum het plan opgevat een literaire rondleiding te verzorgen. Teylers Museum en het cultureel-literair tijdschrift De Gids hebben niet alleen met elkaar gemeen, dat ze de oudste op hun gebied zijn, maar ook dat zij zich vanaf hun oprichting - ieder op hun eigen manier- intensief bezighouden met cultuur in de breedste zin van het woord, dus zowel met wetenschap als kusnt. Heeft Teylers Museum in de loop der jaren een uitgebreide en waardevolle collectie beeldende kunst en natuurwetenschappelijke objecten verzameld, De Gids heeft er altijd naar gestreefd zo veel mogelijk terreinen des levens te bestrijken door indringende artikelen te laten verschijnen over kunst, literatuur, politiek, sociologie of filosofie. Toch hebben Teylers Museum en De Gids in alle jaren van hun bestaan nog niet eerder samengewerkt zoals vandaag. In het register van De letterheren, Liberale cultuur in de negentiende eeuw: het tijdschrift De Gids, Remieg Aerts' biografie van ons tijdschrift, treft men zelfs geen enkele verwijzing naar Teylers Museum. Wel naar H.A. Lorentz, die na Van der Ven conservator werd van Teylers Natuurkundig Kabinet en regelmatig in De Gids publiceerde, ook op uitnodiging van de redactie, maar toch meer vanwege zijn wetenschappelijke autoriteit dan vanwege zijn associaties met het museum.

Thans is eindelijk de tijd rijp voor dit gezamenlijke project. Aan een vijftigtal schrijvers, kunstenaars, politici, filosofen en natuurwetenschappers is gevraagd één object uit de collectie te kiezen en daarover een persoonlijke impressie te schrijven in de vorm van een gedicht, een brief, een klein essay of column. Aldus is een particuliere collectie ontstaan die zo gevarieerd is als het museum zelf, maar De Teylers Museum Gids is geen rondleiding noch een catalogus. Net als tegenwoordig de wisselende tentoonstellingen in Teylers Museum is ook dit project wel degelijk geïnspireerd door het museum, maar het ontleent zijn aantrekkelijkheid aan juist die persoonlijke keuze en die particuliere beleving van het object door de muse-

[p. 783]

umbezoeker. Het is een bijzonder gastenboek waarin emoties prevaleren boven wetenschappelijke verworvenheden uit de moderne tijd. Het is een postmoderne gids.

Toch dient hij eenzelfde doel als honderd jaar geleden toen Van der Ven schreef: ‘Veel van wat de verzameling bevat is buiten beschouwing moeten blijven; moge het weinige, dat wij onder de nadere aandacht van allen konden brengen, bij velen den lust doen ontstaan om door eigen studie dieper door te dringen in de kennis der leevenlooze natuur. Indien daarbij de boeken, met hunne vaak onduidelijke beschrijvingen en afbeeldingen, hun hinderpalen in den weg leggen, laat hen dan, om tot aanschouwing te komen, hunne schreden richten naar Teyler's verzameling van instrumenten, die in rijkdom door geene der verzamelingen, publieke noch private, in ons vaderland wordt overtroffen.’

De redactie