De Gids. Jaargang 161

[p. 1]

[Nummer 1]

Armando
De heideweg

Omdat ik op straat liep, vroeg ik iemand de weg. Ik vroeg: ‘Weet u waar hier de heideweg is, waar ik de heideweg kan vinden?’ De man keek me onderzoekend aan. ‘Ik begrijp niet wat u bedoelt, er is hier geen heideweg.’

‘Maar vroeger was hier een heideweg, dat weet ik zeker.’

‘Dat kan best zo wezen, misschien heeft u wel gelijk, maar die is er dus niet meer. Goedenavond.’ Hij maakte aanstalten om door te lopen. Ik trok 'm aan z'n mouw.

‘Nee nee, wacht nou es even, ik wilde u nog wat vragen.’

‘Ja, maar ik kan u toch niet verder helpen, want u praat over vroeger, u sprak... ik heb daar een hekel aan, ik heb een hekel aan vroeger, bovendien weet ik niets van vroeger, ik ben zeker twintig jaar jonger dan u. Ik schat u zo tegen de vijftig en ik ben nog geen dertig, dus ik weet niets van vroeger en ik stel er ook geen belang in.’

‘Waarom stelt u daar geen belang in?’ vroeg ik verbaasd.

Het was een man met donker, kortgeknipt haar, hij had een onbeduidende neus, korte armen en korte benen. Mijns inziens iemand die graag gewichtig deed. ‘Omdat vroeger vroeger is, daarom. En met vroeger heb ik niets te maken. Nogmaals, ik heb een hekel aan vroeger. Wat gaat mij vroeger aan.’

Ik had de man het liefst ter plekke gewurgd. Hoe durfde hij zo te spreken. Omdat ie zelf nauwelijks een verleden had? Er zou een tijd komen dat hij ook over ‘vroeger’ zou spreken. Tenzij hij jong zou sterven, zonder een noemenswaardig verleden. Nee, ik moest hem maar niet ter plekke wurgen, laat die hond voor straf maar verder leven, later zou hij vanzelf over ‘vroeger’ praten.

‘Ik hoop dat u nog een tijdje zult leven,’ beet ik de man toe, ‘dan zult u ook over vroeger spreken, maar u ziet er niet naar uit dat u nog lang zult leven.’ Ik draaide me om en liep de andere kant op, ik had geen zin de man nog langer te zien. Laat 'm leven en zet 'm uit je gedachten.

Maar alles goed en wel, waar is of was de heideweg. Wat kon het

[p. 2]

me eigenlijk schelen waar de heideweg is of was. Ja, het kon me wel schelen, want ik had in tegenstelling met de jongeman van daarnet een verleden. Ik was al over de vijftig en dan zit je met een verleden, of je wilt of niet.

Er had ooit een voorval plaatsgevonden dat ik nooit had kunnen vergeten: ik was als jongen, zo'n veertig jaar geleden, getuige geweest van een moord. Op de heideweg. Ja, kon ik er wat aan doen.

Ik liep daar wat rond, ik verveelde me, het was een heldere zomeravond vol bremgeuren, ik kwam uit een zijpad en voor ik iets zag hoorde ik het al: geluiden van een handgemeen. Gesnuif, gehijg, onderdrukte kreten, dof gedruis. Iemand rende hard weg. Ik bleef staan tot ik geen voetstappen meer hoorde en ging toen kijken. Er lag een man op de grond, er kwam bloed uit z'n hals. Natuurlijk schrok ik, maar ik vond het ook een beetje spannend, waarschijnlijk omdat ik nog zo jong was. Ik had wel es iets in de krant over moorden gelezen, welnu, dit was hoogstwaarschijnlijk een moord.

Waar was nou toch de heideweg. Het moest hier in de buurt zijn. Waarom wilde ik weer naar die plek toe, wat zou ik daar moeten vinden. Nee, het had geen enkele zin om nog te zoeken, dat zag ik heel goed in, maar toch wilde ik het weten.

Nog maar es iemand vragen. Er lopen tegenwoordig bijna geen mensen op straat. Ja warempel, daar loopt iemand, een oude man. Die moet het weten.

Ik stak de straat over en zei: ‘Meneer, zou ik u iets mogen vragen.’

‘Natuurlijk mag u dat, waarom zou u dat niet mogen, ik heb het u nog nooit verboden.’ De man had een schorre stem, hij grijnsde, hij vond zichzelf kennelijk een grapjas.

Ik grijnsde terug. ‘Nou vooruit dan, wat ik graag zou willen weten is dit, ik heb hier vroeger gewoond, en hier was toch de heideweg?’

Z'n grijns verdween. ‘De heideweg?’ herhaalde hij. Ik knikte. Hij deed een stap opzij, alsof hij wilde doorlopen.

‘Nee, loopt u nou niet door, vertelt u me nou eindelijk es waar de heideweg is.’

‘Ik loop niet door,’ zei de oude man, ‘maar ik heb geen antwoord op uw vraag, want de heideweg is er niet meer. Die is er niet meer, die is allang verdwenen. U bent anders niet de enige die de heideweg zoekt, ik loop hier ook vaak rond, het enige dat ik weet is dat ie ongeveer hier geweest moet zijn, maar alles is veranderd, verderop loopt een snelweg, hier waar nu alles begroeid is heeft waarschijnlijk een weg gelopen en dat zou de heideweg kunnen zijn. Er stonden hier vroeger bomen, die zijn er dus ook al niet meer, ja, daar in

[p. 3]

de verte staan er nog een paar, maar die zijn te jong, die waren er nog niet in de tijd dat de heideweg er was. Nee, het is niet meer te achterhalen.’

‘En het was zo'n mooi weggetje,’ zei ik, ‘waarom wordt zoiets nou niet bewaard, bovendien heb ik bepaalde herinneringen aan de heideweg.’

‘Ik ken je wel,’ zei de schorre man, ‘ik herinner me je wel, jij hoorde hier ook bij de onderwereld. Nou ja, onderwereld, onderwereld, je sloeg elkaar op de bek en dat was het. Kun je je Jan en Bertus nog herinneren?’

Nou, of ik me die nog kon herinneren. Ze woonden bij mij in de straat, ze waren een jaar of drie, vier ouder dan ik, wat op die leeftijd veel scheelde. Jan had mij fietsen geleerd. Eerst hield ie de fiets van achteren vast en toen mocht ik het alleen proberen. ‘Je fietst,’ riep hij. ‘Heb je 'm dan niet meer vast?’ riep ik terug. ‘Nee man, kijk dan,’ schreeuwde hij, en ging naast me lopen, met z'n handen naar voren, ik zal dit beeld nooit meer vergeten. Ik kon fietsen.

Z'n wat oudere broer was ook erg behulpzaam. Hij heeft me geleerd hoe je tegen een bal moest trappen. Dat waren jongens die aardig waren tegen jongeren. Hun slungelige buurjongen was een rotzak, die tilde altijd z'n knie tegen je buik als ie vlak voor je stond. Jan en Bertus hielden daar niet van.

‘Hé, hoor je me, zou je ze nog es willen ontmoeten?’ Hij was jij tegen me gaan zeggen. Voor mijn part, maar ik wilde geen jij zeggen, het moest niet te vertrouwelijk worden, ik kende hem niet, al meende hij mij wel te kennen.

Ik schrok op. ‘Ja, natuurlijk zou ik ze nog es willen zien,’ haastte ik mij te zeggen, ‘natuurlijk, want dat moet heel lang geleden zijn dat ik ze voor het laatst gezien heb, es even rekenen, dat moet zo'n vijfenveertig jaar geleden zijn.’

‘Goed, kom vanavond bij me langs, ze zouden vanavond bij me op bezoek komen, misschien dat ze je nog kennen.’

‘O, vast, als ik ze zeg wie ik ben weten ze het meteen weer, daar ben ik zeker van.’

‘Nou goed. Daar, zie je dat gele huis, daar woon ik, kom vanavond maar langs, ik ben benieuwd, kom maar om zeven uur.’

‘Dat zal ik zeker doen. U weet niet half hoeveel zo'n ontmoeting voor me betekent. Het is een ontmoeting met twee mensen, maar tegelijkertijd ook een ontmoeting met m'n eigen jeugd. Tot vanavond dan maar.’

Het was een warme avond. Ik was tien, vijftien minuten te vroeg en

[p. 4]

daarom ging ik nog een beetje in de omgeving van waar ooit de heideweg geweest was rondlopen. Misschien kon hij me wel zien vanuit het gele huis, misschien sloeg hij me gade. Ik was blij toen het tijd was. Ik belde aan en hij deed onmiddellijk open.

‘Ik zag je komen,’ zei hij, ‘was je weer op zoek naar de heideweg?’ Het was alsof hij angstig op m'n antwoord wachtte.

‘Welnee,’ zei ik om hem gerust te stellen, ‘dat heeft geen zin meer, wat verdwenen is, is verdwenen.’

Hij ontspande zich. ‘Maar we staan hier maar, kom binnen. Kijk, dit is wat ik noem de eerste kamer en daarachter is de tweede kamer. Als je nou in de tweede kamer gaat zitten, kan je ze zo van een afstand zien binnenkomen, want er zijn geen tussendeuren, kijk maar. De heren zijn er nog niet, ze kunnen elk ogenblik komen, maar ga daar maar vast zitten, kan je ze zien binnenkomen, wat ik al zei, dat zal je wel leuk vinden.’

Ik deed wat hij zei en ging zodanig in de tweede kamer zitten dat ik zicht op de deur had en op de grote donkerbruine tafel die midden in de eerste kamer stond. Ze konden dus niet recht op me afkomen, ze zouden om de tafel heen moeten lopen. Maar ik zou ze wel zien binnenkomen. Ik was heel benieuwd.

Er werd gebeld.

De man deed de deur open, gaf ze geen hand en wees in de richting van de tweede kamer. Ik zag ze om de tafel heen lopen. Mij zagen ze niet, ik zag ze even van opzij, natuurlijk ouder geworden, langzaam, gezetter, maar ik herkende ze wel. Nu moesten ze om de tafel heen zijn en tevoorschijn komen, maar ze kwamen niet tevoorschijn. Ik dacht: misschien zijn ze even opgehouden daar in de hoek, maar het duurde wel erg lang. Ik stond op en keek om de hoek. Niets te zien. Een paar planten en een piepklein boekenkastje, meer niet.

Geen mens te bekennen. Wat moest ik doen.

Ik ben weer op m'n stoel in de tweede kamer gaan zitten. Ik begreep er niets van. Ik had ze toch gezien. De voorste was Jan geweest, hij had een sigaar in z'n mond. Hij was op z'n vader gaan lijken.

‘Ze zijn niet op komen dagen, hè,’ klonk het achter me. Ik keek om, het was m'n gastheer. Waar kwam die nou ineens vandaan.

‘Ze zijn wel degelijk gekomen,’ zei ik, ‘ik heb ze gezien, u heeft ze zelf binnengelaten, u wees nog op de achterkamer, waar ik zat, en ze waren op weg naar me toe, op hun eigen kalme manier, ze liepen om de tafel heen maar ze kwamen niet tevoorschijn.’

‘Over wie heb je het eigenlijk,’ vroeg hij.

[p. 5]

‘Over Jan en Bertus natuurlijk, die zouden hier toch vanavond komen, dat heeft u zelf gezegd.’

‘O, heb ik dat gezegd?’ Hij sloeg zich voor het hoofd: ‘hoe kan ik dat nou gezegd hebben, die zijn al zo'n jaar of tien dood.’

‘Ze zijn helemaal niet dood, man, ze waren hier net binnen, u heeft ze zelf binnengelaten.’

‘Daar herinner ik me niets van, en ik kan dat nooit gezegd hebben, want ik weet zeker dat ze dood zijn. Ja, vroeger, toen leefden ze nog, maar nu niet meer.’

Ik stond op, en ging zonder te groeten naar buiten. Ik hoorde nog een zacht gegrinnik voordat ik de deur achter me dichtdeed.

Ik voelde me beschaamd. Ik moest niet zo hardleers zijn, ik moest m'n zoektochten naar vroeger maar es staken, het verleden was verdwenen, vroeger was vroeger niet meer.