De Gids. Jaargang 160

[p. 948]

Christien Brinkgreve
Het persoonlijke is zakelijk geworden

Ik heb nooit erg van de jaren zestig gehouden - vooral de manier waarop mensen ouder dan dertig afgeschreven werden vond ik beangstigend - maar er waren dingen die leuk waren, zeker met terugwerkende kracht en tegen het licht van latere ontwikkelingen. Zo vond ik ‘de verbeelding aan de macht’ een mooie gedachte, een prikkelende aanmoediging om niet versuft in het bestaande te blijven hangen; inmiddels een geluid uit een ver verleden nu elke discussie direct verwordt tot een discussie over middelen, die dan altijd weer ontoereikend zijn.

De roep om de verbeelding aan de macht kwam voort uit een brede stroming van maatschappij- en cultuurkritiek, die thema's betrof als maatschappelijke ongelijkheid en de privileges van de gevestigden, maar ook ging over de vraag wie het haardotje uit de gootsteen haalt. Ook dat laatste werd getransformeerd van de meest lullige privé-handeling tot een teken van schrijnende ongelijkheid, ditmaal tussen de seksen.

Het persoonlijke werd politiek en dat was een verschuiving van visie die velen de ogen opende en velen in beweging bracht. Het ging daarbij allang niet meer alleen om dat haardotje, maar om het inschikken van mannen, het opgeven van hun voorrechten of alleenrechten, het plaats maken voor vrouwen op het publieke terrein dat mannen vanouds als het hunne beschouwden. De beweging had zijn radicale varianten, zoals de Society for Cutting Up Men, en zijn mildere; althans fysiek gezien, want de verbale scherpte kon groot zijn. Joke Kool-Smit was een goed voorbeeld van dat laatste. Scherp in haar analyse en kritiek trof haar Gids-artikel ‘Het onbehagen bij de vrouw’ (1967) al snel doel, en het werd een van de invloedrijkste artikelen in de zich toen snel ontwikkelende vrouwenbeweging.

Deze werd algauw een maatschappijkritische beweging, die op tal van fronten en manieren actief was, zowel in acties als in geschrifte. De economische onafhankelijkheid van vrouwen en de herverdeling van betaalde en onbetaalde arbeid werden belangrijke strijdpunten, maar het doel was breder. Het was ook de taak om de machocultuur in deze samenleving te veranderen, of de pikorde, zoals Joke Kool-Smit deze beschreef bij haar afscheid van de Amsterdamse gemeenteraad. Het ging daarbij om het blootleggen van de vanzelfsprekendheid waarbij mannen het beste deel kregen en vrouwen ondergeschikt waren én bleven. Om het ontkrachten van de vele mythen en rationalisaties rond de machtsverdeling tussen mannen en vrouwen. Om een bredere cultuurkritiek en het ontwikkelen van ‘een ander geluid’.

Deze stroming van cultuurkritiek is altijd wel blijven bestaan, maar is steeds meer een onderstroom geworden bij wat de boventoon is gaan voeren: de strijd om gelijkheid in de zin van gelijkheid in positie, niet om een even belangrijke stem, maar om hetzelfde geluid. Vrouwen gingen zich naar mannen modelleren, dezelfde posities najagen, hetzelfde gedrag vertonen en dezelfde manieren om macht te verwerven. Zoals de mannen zichzelf en elkaar

[p. 949]

in het zadel hielpen via hun ‘old boys network’ zo konden vrouwen dat ook. Werd er in de jaren zestig nog minachtend gesproken over figuren die er via hun ‘relaties’ kwamen, nu geldt een goed netwerk als een belangrijk pluspunt bij de beoordeling van mensen. Van iets gênants werd het, kortom, iets moois: kruiwagens werden herdoopt tot relatienetwerken, functioneel voor het verwerven van posities.

Maar de positie op de arbeidsmarkt en ‘netwerken’ om dit doel te bereiken: was het daar ooit om begonnen? Gelijkheid in kansen en positie blijft natuurlijk een belangrijk ideaal om voor te vechten, en de manier waarop hoge vrouwen worden weggewerkt is griezelig. Ooit ging het echter om meer: om cultuurkritiek, om het bestrijden van de machocultuur, om een ander soort bestaan dan de mannenwereld. Het hoogste doel lijkt nu even goed te worden als mannen, even zakelijk, even handig, even flink, even politiek, even gespitst op macht en posities. En weinigen zien dat met dit modelleren naar de mannenwereld vrouwen de macht om te definiëren hoe te leven en hoe te werken uit handen geven. Wie dat doet heeft al half verloren. Het geluid is verschraald, het persoonlijke is zakelijk geworden.