De Gids. Jaargang 160

[p. 661]

Doeschka Meijsing
Bij onstentenis

De wereld bestaat dankzij onze zintuigen. Anders bestaat zij niet of wij niet. Wittgenstein kan wel zeggen dat ‘Die Welt alles ist, was der Fall ist’ en even later dat ‘Die Gesammtheit der Tatsachen bestimmt was der Fall ist und auch, was alles nicht der Fall ist’, maar deze logisch-positivistische droom smelt als sneeuw voor de zon als je je voorstelt dat je op een dag wakker zou worden en alle vijf zintuigen zouden hun functie hebben neergelegd. Je spieren werken, je hersens werken, je hebt honger en dorst, darmen, lever, milt, gal en alvleesklier zijn in uitmuntende conditie, slechts de vijf traditionele zintuigen zijn uitgeschakeld. Je weet dat die Tatsachen bestaan, alleen kun je ze niet meer horen, zien, voelen, ruiken of smaken.

In deze nachtmerrie werkt weliswaar de sterkste spier, het hart, maar niet meer als metafoor: het hart, het gaat altijd in laatste instantie om het hart.

Als ik over de materie van de zintuigen na ga denken, overvalt mij een aan radeloosheid grenzende verwarring. De ‘textuur’ van een geliefd lichaam; de geur die je je niet kunt herinneren maar die - als je hem weer tegenkomt - als een Talys door je herinnering dendert; de smaak idem dito; muziek of het timbre van een stem die je verliefdheid kan wekken. En dan de kleur, het belangrijkste onderdeel van het gezichtsvermogen. Ik verheug me in goede tijden elke dag bij het opstaan over het bestaan van kleur: de kleur van een mens, van de natuur, van de voorwerpen, van de schilderkunst, van de steden. Zo is Rome voor mij oranje, Parijs grijsgroen, Wenen pastel, Amsterdam lei & rood.

Des te merkwaardiger is het dat mijn ‘binnenkant’ ontstentenis van kleur vereist. Ik merk dat het beste aan de fotografie. Kleurenfoto's zijn voor mij vakantiekiekjes die niet meer teweeg brengen dan een ‘o ja, wat was het daar mooi’. Zelfs de mooiste kleurenfoto's door Gisèle Freund van Virginia Woolf of Henri Matisse (dé kleurenschilder onder de schilders), de gekleurde orchideeën van Ro-

[p. 662]

bert Mapplethorpe: ze brengen niet dat teweeg wat de zwart-witfotografie doet: een slag tegen de maag, een aan pijn grenzend heimwee, een linkse directe, een verlangen om meer en meer en meer te zien op één en dezelfde foto.

Een straatbeeld in zwart-wit laat op de achtergrond zoveel te raden: wie zijn die mensen in de verte? waar loopt dat straatje naartoe? wie wonen daar? hoe wonen ze daar, waarom wonen ze daar? De zomer op een zwart-witfoto is de zomer waar ik naar verlang. De schaduwen zijn er strak, het asfalt is heet, het meer blinkt van verkoeling, de schaduw van de voetstappen van James Joyce. De vernietiging is desolater: het gebombardeerde Berlijn door Lucebert. De man vertelt honderduit: de kop van Picasso van Brassaï. De winter is zo stil als vereist: een winters pleintje in Parijs van Kertész. Schaftende arbeiders van E. van Moerkerken, een tewaterlating van Cas Oorthuys, familiekiekjes (nee, niet sepia-achtig uitgevoerd, maar haarscherp zwart-wit): je kunt me alles noemen, de zwartwitfilms van Bertolucci, Melville, Fellini, Antonioni of De Sica, foto's van Evita Peron of prinses Gracia van Monaco, de beklimming van de Mount Everest of de knieval van Krajicek - als het in zwartwit is zijn het stuk voor stuk beelden die iets teweegbrengen wat op een andere manier niet mogelijk is. Een emotie op de rand van tranen en opwinding, van nieuwsgierigheid en heimwee, bevestiging en ontdekking.

Hoe komt dat? Is het omdat het geheugen alleen in zwart-wit functioneert? Eerst digitaal en daarna pas analoog? Is de analogie alleen maar een begrip dat toevoegt en overeenkomsten interpreteert? Moet de herinnering en het schrijven het hebben van analogie die door het digitale geheugen wordt gegenereerd? (Er zijn schrijvers bij wie je - wonderlijker wijze - geen kleur in hun boeken zult tegenkomen).

Mijn eigen grootste ervaringen op dit gebied waren twee zwartwitte ansichtkaarten, die je gewoon in de winkel kon kopen. Ik heb ze helaas niet meer in mijn bezit, waarschijnlijk met liefdestekst gestuurd naar een bemind persoon. Maar ze staan me haarscherp voor de geest. Op de ene klimt een aantal jongetjes in korte broeken tot aan de knie op een Morris Ten, Series M 1938-1948. Op de achtergrond is het vergezicht à la Jan van Eyck: een oneindige wereld van een zomers park met een hek eromheen. Deze foto met zijn scherpe slagschaduwen die een gevoel van in de luwte geven, stuurt al mijn emoties naar een verleden in de jaren vijftig dat grauw en avontuurlijk, benepen en opwindend was. Er was veel groen gras in de steden; de stoeptegels waren paarsgrijs; de vrouwen hadden rode lip-

[p. 663]

pen; de jongens oranje sproeten; je hoorde de banden van de Ford Zephyr van de buurman 's avonds over de bakstenen weg aan komen rollen; het gaslicht suisde in de lantaarns; je at op straat een wit kadetje met Blue-Band en suiker, wat verboden was want er werd veel verboden in die tijd; je rook aan de geuren uit de huizen wanneer het tijd was om te stoppen met gevaarlijke en gewaagde spelletjes (etenstijd!) en je tastzin richtte zich naar de toekomst.

De tweede verloren, maar hopelijk door een ander bewaarde ansichtkaart is van vroeger datum, uit de jaren dertig, en belichaamt de toekomst: een Franse kamer, schaars gemeubileerd, waarvan de openslaande deuren overvloedig ochtendzonlicht binnenlaten. Een jonge vrouw, naakt, op de rug gezien, wast zich met behulp van een lampetkan. Geen spiegel, dus haar gezicht blijft onbekend. Zij was het of ik was het of we waren het allebei tegelijkertijd, in Zuid-Frankrijk, met niet meer of minder dan een bed, een tafel en een stoel en een lampetkan met water. Papier en potlood moet je er zelf bij bedenken. Daar ligt de toekomst, dat is de binnenkant van alles wat ik heb, opgewekt bij ontstentenis van kleur. Kan het uitdagender?