De Gids. Jaargang 160

Kees 't Hart
De moderne kunst

Al een jaar of twintig - misschien nog langer - probeer ik, tevergeefs, een stuk te schrijven, van mij mag het ook een roman of toneelstuk worden, waarin de ‘idées reçues’ van en over ‘moderne’ kunst door de mangel worden gehaald. Ik kan er niet tegen, al jaren niet: artikelen over de bloemen van Mondriaan (Mondriaan Schilderde Bloemen) of over diens ‘logische ontwikkeling’ tot schilder van gekleurde vlakken (Mondriaan Maakte een Ontwikkeling Door), het boek van Berger over het kubisme, de zoveelste stompzinnige toelichting of verdediging bij of van het begrip avantgarde, opnieuw een artikel over Giacometti (maakte hele smalle mensen, snapt u wel), toch nog maar weer een foto van de ongelooflijk flauwe strijkbout met spijkers eronder van Man Ray, een artikel over het zwijgen van Beckett, de honderdenvierde herdenking van het fietswielkrukje van de kunstenaar wiens naam ik niet eens meer wil opschrijven, ik kan er niet meer tegen, artikelen over dadaïsme waarin deze ‘stroming’ nog steeds en in volle ernst ‘van belang’ wordt genoemd, of zelfs wel ‘maatschappijkritisch’ (met steeds hetzelfde citaat van Benjamin erbij: de omgekeerde engel), weer een serie lezingen over avantgarde bij de Balie, het maakt me gek, langzaam maar onvermijdelijk, o god, ik sla de krant open, de kunstbijlage, een tijdschrift, als deze keer maar niet... maar toch en weer en

Man Ray, Violin d'Ingres, 1924 Savage Collection, Princeton, N.J.

[p. 173]

weer en overal, daar staan ze opnieuw, de bekende namen van de bekende kunstenaars, er is nergens redding, geen roeiboot in zicht, geen vluchtwegen, in de musea zelfs geen ramen waardoor je ongestoord naar buiten kunt springen, je kunt en mag er nooit ofte nimmer aan ontkomen, er moet en zal over geschreven, en er moet en zal ook alleen in gunstige, bewonderende en slijmerige bewoordingen over worden geschreven, dwangmatige, psychotische en neurotische woorden (ik-zwakte), alles is goed en belangwekkend of allebei van deze kunst of van deze kunstenaars, alles, maar dan ook alles, nooit een onvertogen woord, o liefste, liefste red mij van alweer een artikel over Picasso / Mondriaan / Giacometti / Beckett / Bacon... met dezelfde plaatjes erbij en dat hij, wist u dat hij, en dat hij ook, nee, dat wist ik niet, en zijn Wanhoop (en zijn Humor), en zijn vriendinnen en zijn drankmisbruik, maar wist u dat, o ja, dat ook al? En toen ging hij streepjes schilderen? Meent u dat? Ging hij ineens zwijgen? Had hij toen Geldgebrek? Maakte hij een nieuwe Periode door?

Maar schreeuwen zoals hierboven is niet effectief, wordt uiteindelijk flauw, mist belangrijke punten, dreigt uit te lopen op een gratuite aanval op kunstenaars, terwijl het daar niet om begonnen was, omdat daarmee alleen de omkering tot stand komt.

Erover zwijgen helpt ook niet.

Een toon vinden die vergelijkbaar is met de toon van Robert Walser in diens Fritz Kocher z'n opstellen (Amsterdam 1979, vertaling Jeroen Brouwers). Daarin de afbraak en ontregeling oproepen via de toon van de aanprijzing, de loftuiting en de onfeilbare zekerheid, zonder dat het ironisch aan het worden is. ‘Armoede. Men is arm als men met een gescheurd jasje op

Man Ray, Gift, 1921

school komt. Wie zou dit ontkennen? We hebben in onze klas verschillende arme jongens. Ze hebben rafelige kleren aan, hun handen beven van de kou, ze hebben lelijke, ongewassen gezichten en onnette manieren. De meester pakt ze harder aan dan ons en hij heeft gelijk. Een meester weet wat hij doet. Ik zou niet arm willen zijn, ik zou me doodschamen. Waarom is armoede zo'n schande? Ik weet het niet. (...) Voor arme vrouwen heb ik een soort voorliefde. Ze kunnen zo mooi om een aalmoes smeken. Bedelende mannen zijn lelijk en onderdanig en daardoor afschuwwekkend.’ Deze toon.

Mijn stuk is alweer mislukt.