De Gids. Jaargang 159

[p. 490]

Hirschfeld - Roditi - Hülsmanns
Vacherie

Dr. Magnus Hirschfeld
Vacher, de opensnijder

De Engelse opensnijder Jack the Ripper is nooit gepakt. Hij was het echte prototype van de lustmoordenaar, want het schijnt dat hij om seksueel bevredigd te worden voldoende had aan het opensnijden van de buik, zonder dat hij zich verder aan zijn slachtoffers hoefde te vergrijpen.

Maar voor ons is de Franse opensnijder veel belangrijker, hij werd immers wel gepakt en onderzocht en dat heeft tot onthullingen geleid over de samenhang van zijn misdrijven en zijn persoonlijkheid.

Josef Vacher uit Beaufort (Isère) werd geboren in november 1869 als zoon in een degelijk en groot boerengezin. Onder zijn ascendenten zijn noch idioten, noch geesteszieken of epileptici te vinden. Zijn constitutie heeft onder geen enkele kinderziekte te lijden gehad. Hij beweerde alleen dat hij als kind door een dolle hond werd gebeten en dat hij toen met een geheim middel werd genezen. Waarschijnlijk echter werd hij alleen maar door een verdachte hond gelikt. Als kind was hij koppig, stiekem en boosaardig.

Op zijn achttiende ging hij als novice in een klooster. Maar na twee jaar werd hij van de kloostergemeenschap uitgesloten, kennelijk omdat hij zich op tegennatuurlijke wijze aan vrienden had vergrepen, en niet lang daarna probeerde hij hetzelfde met geweld bij een kind. Daarna liep hij gonorroe op, waarvoor hij in Grenoble en Lyon werd behandeld. Zijn seksueel leven was dus relatief vroeg gewekt en gedetermineerd in biseksuele richting.

In 1890 moest hij onder de wapenen bij het zestigste regiment in Besançon. Men was veeleer beducht voor hem dan dat men op hem gesteld was en hij was meer dan eens gewelddadig. Een jaar later kwam hij onder observatie wegens melancholie en vervolgingswaan. Desondanks werd hij sergeant. Het jaar daarop werd hij echter wegens psychische stoornissen overgeplaatst naar het ziekenhuis. Hij gebruikte een verlofperiode van vier maanden om een meisje dat hij kende onstuimig het hof te maken. Toen hij daarin niet slaagde schoot hij drie keer met een revolver op haar en richtte vervolgens het wapen op zichzelf. Het meisje raakte slechts licht gewond, maar bij hemzelf bleef de kogel in het rotsbeen zitten, nadat hij een volledige doofheid rechts, een verlamming van de facialis en gehoorzenuwen had veroorzaakt. Hij kwam terecht in een inrichting en na een jaar werd hij wegens psychische defecten officieel uit militaire dienst ontslagen met een bewijs van ‘goed gedrag’. Hij werd vrijgesproken van poging tot doodslag, maar moest wel als gevaarlijke gek geïnterneerd blijven.

Maar al heel gauw veranderde zijn toestand zodanig dat men hem als helemaal genezen verklaard kon ontslaan. Of hij inderdaad genezen was of dat hij zich alleen maar instinctief als zodanig wist te gedragen dat hij zijn omgeving kon misleiden, moet in het midden blijven.

Hij werd op 1 april 1894 ontslagen en al op 20

[p. 491]

mei van datzelfde jaar pleegde hij zijn eerste lustmoord. Het was de eerste in een serie van elf en nog een aantal pogingen.

Hij begon een trekkers- en vagabondenleven te leiden en zijn uitrusting laat duidelijk zien hoe hij op alle eventualiteiten onderweg was voorbereid.

Op 20 november van dat jaar pleegde hij zijn tweede lustmoord, op een dertienjarig meisje. In Vidauban.

Zijn derde lustmoord pleegde hij op 12 mei 1895 op een zeventienjarig meisje in Bois-de-Chêne.

Op 24 augustus 1895 was het slachtoffer van zijn vierde lustmoord bij wijze van uitzondering een vrouw van achtenvijftig, in St. Ours (Savoye).

Op 31 augustus was het een jongen.

Op 22 september een meisje van zestien.

Op 29 september een herdersjongen van veertien jaar.

Na deze opeenstapeling van misdrijven in korte tijd trad er een pauze in tot maart 1896, toen hij een mislukte poging ondernam op een elfjarig meisje dat zo hard gilde dat ze kon worden gered.

Hij werd voor korte tijd vastgehouden wegens landloperij.

In september zet hij zijn lustmoordserie voort met een moord op een negentienjarige vrouw, en op 1 oktober vermoordt hij een veertienjarige herderin.

In mei van het jaar daarop begint hij weer bij Lyon met de moord op een veertienjarige landloper en op 18 juni is het een herdersjongen van veertien in het Rhône-departement.

Kort daarna werd hij gearresteerd toen hij in het bos bij Champs een jonge vrouw overviel, niet vermoedend dat haar man in de buurt was, die hem met twee andere mannen samen overmeesterde nadat hij de vrouw al op de grond gedrukt had.

Er is een zeker systeem herkenbaar in zijn daden, want het kan bijna geen toeval zijn dat zijn misdrijven zowel in het voorjaar als in de herfst het meest talrijk zijn.

Laten we de afzonderlijke gevallen eens wat nader bezien.

Op 19 mei 1894 kwam hij op een verlaten weg de eenentwintigjarige Eugenie Delhomme tegen. Zonder een woord te zeggen, besprong hij haar, drukte haar op de grond, verbrijzelde met zijn voeten haar hoofd en wurgde haar. Zoals hij zelf bekende deed hij dat omdat hij in de gauwigheid zijn mes niet kon vinden en de dood wilde bespoedigen om te voorkomen dat ze ging gillen. Het meisje was groot en flink en er was nogal wat inspanning voor nodig om haar te overmeesteren. Hij schijnt zijn mes pas te hebben gevonden toen ze al dood was. Hij sneed haar in de hals, ontblootte haar buik en trapte er met zijn voeten op. De tepel van haar linkerborst was bijna helemaal weggereten. Uiteindelijk sleurde hij zijn slachtoffer achter het struikgewas en onteerde daar het lijk.

Dit geval, de eerste van zijn moorden, vormt, op het trappen met de voeten na, want dat werd naderhand vervangen door messteken, in zekere zin het paradigma voor alle andere gevallen. Vacher is erop uit om zijn slachtoffer te doden en het pas als lijk of in doodsnood te schenden. Het komt niet altijd zo ver, vaak ook ziet hij van de schending af, omdat zijn lust al eerder wordt bevredigd of omdat hij wordt gestoord. Hij voltrekt de coïtus zowel in de schede als in de anus. Maar dat laatste is tijdens de gerechtelijke onderzoeken steeds buiten beschouwing gebleven en pas door zijn bekentenis werd dat duidelijk.

In de vagina van het eerste slachtoffer werden geen spermatozoïden gevonden.

Toen het lijk de volgende dag werd ontdekt, was Vacher al ver weg, richting zuiden, naar Menton waar hij bij een van zijn zusters onderdak hoopte te krijgen. Onderweg daarheen zag hij op 20 november op een verlaten stuk weidegrond in de gemeente Vidauban een boerenmeisje van dertien jaar, Louise Marcel. Hij viel haar aan, greep haar naar de keel en sleurde haar zo in een nabije schaapherdershut. Hij dacht dat het goed ontwikkelde meisje een jaar of achttien was. Met een geslepen mes, dat hij

[p. 492]

in de hut zou hebben gevonden, sneed hij haar de keel door. ‘Het was een knap meisje en ik heb haar niet gebruikt, jammer genoeg,’ verklaarde hij tijdens zijn verhoor. Toch schijnt hij het meisje op haar buik gelegd en van achter ontbloot te hebben, zodat het waarschijnlijk is dat hij op zijn minst een poging tot anale coïtus heeft gedaan. Uit afweerverwondingen blijkt dat het meisje zich tegen het mes heeft verzet. Haar borsten waren door talrijke messteken losgesneden, de rechter was weer op haar plaats teruggebracht, de linker een meter of drie weggesmeten. Het onderlichaam vertoonde zeven snijwonden, waarvan er een aantal doorliepen tot aan de wervelkolom en die de ingewanden blootgelegd en van elkaar losgehaald hadden.

Het hymen was intact.

Een zeventienjarige dagloonster, Adèle Mortureux, was zijn volgende slachtoffer. Na zijn tweede lustmoord begaf hij zich gehaast naar Grenoble, waar hij drie maanden op de boerderij van het hospitium doorbracht, voordat hij besloot om weer te voet naar Parijs te gaan. In de omgeving van Lyon, bij Bois-de-Chêne, kwam hij op de weg een jonge arbeidster tegen en greep haar zonder iets te zeggen bij de keel, sleurde haar een stuk het braakland in. Hier probeert hij haar boezem te verminken en steekt in de ene borst, terwijl de andere slechts geringe verwondingen oploopt (bijtwonden?). Er werden geen afweerverwondingen vastgesteld, kennelijk was ze meteen bij de omknelling van de hals buiten bewustzijn geraakt. Het schijnt dat Vacher werd gestoord door een groep langstrekkende mensen en dat hij met grote tegenwoordigheid van geest zichzelf en zijn slachtoffer achter een geopende paraplu wist te verbergen. Hij nam ook de oorhangers en de schoenen van het slachtoffer af. Hij voerde zijn daad 's morgens vroeg uit, toen het al volop licht was. Het onderlichaam was niet opengehaald en was ongedeerd, het hymen intact. Een genitale schending heeft niet plaatsgevonden en men heeft verzuimd na te gaan of het wel anaal was gebeurd. Hij nam haar schoenen mee... omdat ze hem pasten. Hij vervolgde zijn weg en trad naderhand bij een boer in loondienst om te hooien. Zij plannen om naar Parijs te gaan lijkt hij te hebben opgegeven, want toen hij verdertrok ging hij naar Savoye.

Onderweg pleegt hij een lustmoord op een vrouw van tegen de zestig, de weduwe Morand, die hij op 24 augustus in St. Ours in haar eigen woning overvalt. Het is de enige moord waar hij spijt van had, ‘omdat de mensen in de buurt zo gastvrij waren.’

Ook nu snijdt hij de vrouw in de keuken met een niet al te scherp instrument de keel door, hoewel ze zich heftig weert, legt haar op de keukenvloer en schendt haar. De deskundige vond geen sporen van een schending. Maar er werden wel oliesporen op de kleren van de vrouw gevonden, evenals een flesje olie in de bagage van de moordenaar; hij weigerde over het gebruik daarvan een verklaring af te geven.

Daarmee staat het, ondanks de fouten en nalatigheden van het medisch-gerechtelijk onderzoek, vast dat hij bij de vrouw de coïtus voltrokken heeft. Hij heeft hier geen verminkingen van borst en buik uitgevoerd, waaruit kan worden geconcludeerd dat hij zulks voor zijn bevrediging niet nodig heeft gehad. Want gestoord werd hij niet, hij heeft de woning zelfs netjes afgesloten met een sleutel die hij daarna heeft weggegooid.

In die tijd lijkt hij zich in een ronduit erotische razernij te hebben bevonden, want al luttele dagen later, op 31 augustus, pleegt hij zijn eerste homoseksuele lustmoord. In Benonces (Ain) werd de echt vreselijk toegetakelde zestienjarige herder Victor Portalier gevonden. Hij was 's middags overvallen en afgeslacht en dat, zoals Vacher bekent, na een verschrikkelijk gevecht.

Onder een noteboom werden een bloedplas en een verse hoop excrementen ontdekt. Op tien passen ervandaan nog een bloedplas en amper verteerd voedsel. Niet ver daarvandaan een gepelde testikel, stukken van een balzak, het vel van een penis. Daarnaast een bebloed

[p. 493]

hemd met opgerolde mouwen. Zestig meter verderop ten slotte het naakte lichaam van de jongen met naar beneden getrokken broek, zijn darmen hangen helemaal naar buiten, uit een wonde die van zijn borstbeen tot aan zijn schaambeen loopt, een volledige opensnijding.

Net zoals bij alle anderen zijn de halsslagaders door. De geslachtsdelen ontbreken. Later heeft Vacher beweerd dat hij dit met zijn tanden had gedaan, maar de aard van de wonden spreekt dat tegen. De borst vertoonde diverse verwondingen. Naar het schijnt heeft Vacher ook geprobeerd een tepel af te snijden of te bijten.

De deskundigen beweerden dat ze geen sporen van anale penetratie tegen waren gekomen en ook Vacher zelf heeft zoiets ontkend. Naderhand gingen andere deskundigen ervanuit dat zulks toch zal zijn gebeurd, aangezien Vacher met betrekking tot latere gevallen, waar ook niets werd vastgesteld, wél bekende. Men moet er hierbij rekening mee houden dat nadat de dood is ingetreden de sluitspier (constrictor ani) verslapt en er dus geen weerstanden moeten worden overwonnen waardoor bij een levende persoon sporen achterblijven.

De daad wees op een ware razernij van de moordenaar. Vacher heeft dat zelf ook zo beweerd en zou, om te overdrijven, daarom ook hebben gebeten. Ja, men is erachter kunnen komen dat hij ook eerder al een oogje op de jongen had, want op de dag van de moord had hij naar hem gevraagd. Een man had gezien hoe hij bij een beek zijn handen had gewassen...

Maar Vacher wist te ontsnappen en trok verder, naar het departement Drôme. Drie weken later pleegde hij alweer een lustmoord. Hij zag 's avonds een meisje van ongeveer achttien over straat gaan, benaderde haar en, weer zonder iets te zeggen, wurgde haar, trok haar weg van de straat en sneed haar keel door. Hij beweerde haar niet te hebben geschonden. Met een enkele snee, waarschijnlijk met een scheermes, doorsneed hij de keel van de zestienjarige Aline Alaise tot op de halswervels. Met één haal sneed hij haar linkerdij in de lengte open, een tweede snee ging dwars door haar onderlichaam. Men kon er niet achter komen of het tot een schending kwam; hij schijnt hoe dan ook bij de voltooiing van zijn misdrijf te zijn gestoord.

Zes dagen later, op 29 september, bevindt hij zich al ver weg, in de Ardèche, waar hij een volgende moord pleegt.

Een herdersjongen van veertien, Pierre Massot, was het slachtoffer, twee kilometer buiten het dorp, in het rotsachtige en beboste gebied waar de jongen zijn vee hoedde. Vlak bij een hut. Vacher greep hem bij de keel, sneed hem de keel open tot op de halswervels en begon toen met het ontkleden en opensnijden.

Met een enkele snee van het schaambeen tot aan het borstbeen werd het hele lichaam opengehaald, hetgeen zowel de kracht van de handeling als de kwaliteit van het mes laat zien, zodat we er weer vanuit mogen gaan dat hij het scheermes gebruikte. Het scrotum laat slechts een kleine verwonding zien, het kwam niet tot een verminking van de genitaliën. Maar wel tot een volledige pederastische daad, want het lijk werd aangetroffen met naar beneden getrokken broek en opgetrokken knieën, dat wil zeggen, in de als laatste bij de daad aangenomen houding, dezelfde houding waarmee de rigor mortis intrad. Bovendien heeft Vacher dit zelf bekend. Alleen de deskundigen hadden ook bij dit lijk niets ontdekt, gewoon omdat ze daaraan niet hadden gedacht.

Tot aan het volgende misdrijf gaat nu een aanzienlijke tijd voorbij. Op 1 maart randt hij een kind van elf aan in Nyon en probeert het te verkrachten, dit keer zonder eerst de keel door te snijden. Een veldwachter wordt gealarmeerd door het gegil van het kind, wordt echter door Vachter in zijn gezicht getrapt, waardoor die kan ontkomen. Een gendarme op de fiets houdt hem dan weliswaar staande, bekijkt zijn papieren, maar herkent hem niet als dader en laat hem lopen. Maar hij wordt uiteindelijk wel weer wegens andere delicten, waaronder landloperij, opgesloten; een keer voor een maand,

[p. 494]

een andere keer voor drie maanden.

In juli 1896 bevindt hij zich in het departement Seine-et-Oise, trekt dan weer in zuidelijke richting. Op 10 september bevindt hij zich in Busset (Allier) en daar vermoordt hij weer een jonge vrouw. Het was een herderin van negentien jaar, die hij op zijn bekende manier overviel, doodde met het doorsnijden van de keel, haar kleren openreet, de borsten ontblootte. Hij schijnt haar verder niet te hebben verwond, maar heeft haar wel in de neus gebeten. Het onderlichaam vertoonde geen verwondingen en ook de genitaliën leverden de arts geen bewijs van een verkrachting; de anus heeft hij niet onderzocht. Het bijten werd door Vacher bekend, ook bij slachtoffers waar dit door gebrekkig onderzoek niet was vastgesteld. Hij nam de trouwring van de vermoorde mee en liet het lijk in de struiken achter.

Rosine Rodier, een herderinnetje van veertien jaar, was op 1 oktober in Varenne-St. Honorat zijn volgende slachtoffer. Hij overviel haar op de weidegrond, sneed haar keel door en haar buik van de navel tot de schede open, zodat de ingewanden uitpuilden. De vulva werd samen met, aan beide kanten, stukken van het vel van de dijen uit het lichaam losgesneden. Volgens de autopsie was schending twijfelachtig; de anus werd niet onderzocht.

In mei van het jaar erop doodde hij in de buurt van Lyon een jonge, veertienjarige landloper, Claudius Beaupied. Als Vacher niet tijdens zijn verhoor hierover had opgeschept, was het misdrijf niet aan het licht gekomen. Hij bracht de nacht door in een onbewoond huis. De volgende ochtend kwam een jongen het huis in. Hij slachtte hem op zijn bekende manier met het scheermes af. Wat hij verder met hem heeft gedaan - men moet bedenken dat hij hem goed verborgen, in een onbewoond huis, ter beschikking had - onttrekt zich aan elke toetsing, want in de beerput, waar hij het lijk ingegooid had, werden alleen nog maar de botten aangetroffen.

Zijn laatste moordslachtoffer was opnieuw een herdersknaap, Pierre Laurent. Op 18 juni van hetzelfde jaar. Die dreef midden in de nacht in de buurt van Courzieux de ossen terug naar de boerderij van zijn patroon. Vacher grijpt hem, wurgt hem en snijdt zijn keel door. Daarna sleurt hij het lijk achter een heg om het te penetreren. Ook hier heeft hij het scrotum geopend en de rechtertestikel verwijderd; die werd weggegooid op het pad gevonden. Ontlasting druipt uit de anus. Kapot slijmvlies bewijst hier voor het eerst de gewelddadigheid van het gebeuren. Bijna met zekerheid kan daaruit worden afgeleid dat Vacher de jongen in etappes heeft afgemaakt en dat hij bij aanvang van de pederastische daad nog leefde. Opensnijden vond niet plaats.

Op die manier heeft Vacher in korte tijd elf personen afgemaakt, waarvan tien jeugdigen. Het lijkt er wel op dat hij het aanwezig zijn van secundaire geslachtskenmerken van belang heeft gevonden. Vooral het ontbloten van borsten en gedeeltelijke verminking moeten worden beschouwd als een soort sadofetisjisme. Aangezien hij op dezelfde manier jongens en meisjes verminkte, zal zijn geslachtsdrift gelijkmatig op beide geslachten afgestemd zijn geweest. Maar men heeft, en dat is zelfs bij de Fransen in de toenmalige tijd niet te begrijpen, geen enkele waarde gehecht aan zijn normaal seksleven tijdens de intervallen. Waarschijnlijk zou Vacher, als men hem daarnaar had gevraagd, daarover net zo bereidwillig informatie hebben verstrekt als over zijn afschuwelijkste daden. We weten nu niet hoe hij tijdens de intervallen bevrediging gezocht en gevonden heeft.

Vacher is welhaast de meest echte bekende lustmoordenaar. Want meer dan eens lijkt hij seksueel genoeg te hebben gehad aan de moord en de bijkomende verminkingen. Men heeft nooit sperma gevonden. Zijn schendingen zijn misschien wel pogingen geweest om een tweede of derde orgasme te bereiken. Maar jammer genoeg heeft men geen onderzoek gedaan in de richting die voor de wetenschap van de seksualiteit het meest van waarde is.

Het is heel moeilijk ons een goed beeld te

[p. 495]

vormen van de lugubere persoon die als een boze geest door de Franse middagen trok en toch kan een verschijning als de zijne onmogelijk hebben rondgedoold zonder te zijn opgevallen.

Ook zijn schrift is opvallend: het is veel beter dan men zou kunnen verwachten van een notoire landloper en seizoensarbeider, en vertoont tegelijkertijd allerlei kenmerken die typerend zijn voor een buitengewoon iemand.

Vacher stierf onder de guillotine.