De Gids. Jaargang 159

[p. 147]

W. van de Woestijne
Wespen

We plukken op een hoog veld dat in zuidelijke richting naar beneden loopt, recht op de Canigou af. Aan de westkant staan hoge cipressen, die de tramontane tegenhouden als die tekeergaat. De wijnvelden van Etienne Saly zijn vrij klein. Voor ons is dat prettig. We krijgen veel verplaatsingen en rijden achterop de oude vrachtauto over smalle stenige paadjes naar een volgend veld. Dan zingen we, lachen, draaien sigaretten en geven de bidon met wijn door. De Spanjolen staan altijd achter de cabine en slaan op het ijzer als op de flanken van een paard.

Het is windstil, de warmte hangt tussen de bergen. De porteurs hebben het zwaar. Met zeventig kilo op de rug lopen ze voetje voor voetje het pad af naar de trekker. Als ze weer boven zijn, hebben wij de emmers al vol.

Het is een veld met zoete muskaatdruiven. Ik pluk aan de lage kant van de heuvel. Daar dragen de struiken grote en zware trossen. Er zoemen wespen rond. Als je op een vigne met wespen werkt, pak je de tros niet in de linkerhand zoals gewoonlijk, maar houd je de hand vlak onder de tros, je knipt en laat hem in je hand vallen. Zo grijp je nooit in een wesp.

Misschien door onervarenheid, maar waarschijnlijk uit vermoeidheid grijpt Thierry vol in een tros waar wespen een nest hebben gemaakt.

Een seconde gebeurt er niets. De beesten zijn misschien dronken van de zoete vruchten of hebben te veel sulfiet binnengekregen. Maar opeens spuit de hele zwerm als een op hol geslagen oliebron uit de struik omhoog. Dolgeworden door het onverwachte en felle licht vliegen ze stuurloos rond, zonder oriëntatie, zonder houvast of leider. Zwarte, onheilspellende radeloze stippen met een gezoem dat je nooit meer vergeet. In een wolk tollen de lichamen rond zonder elkaar te raken, naar boven, naar beneden, links, rechts, naar binnen

[p. 148]

en naar buiten. De wolk wordt zwart als de beesten dichter op elkaar zwermen en licht van kleur als er een groep uitbreekt, recht omhoog stuurt en vlak voor de cipressen keert om zich weer bij de groep te voegen.

Thierry klapt van schrik achterover. De grote zwerm heeft hem te pakken. Hij klauwt met zijn armen, hij slaat rond zijn oren, over zijn hoofd, hij staat en struikelt. Hij rent zwaaiend kriskras over het veld, een dolgedraaide molen in orkaankracht. De takken van de wijnstruiken haken zijn blouse. Hij rent half voorover, een duiker op het punt in het water te gaan, de armen voor het gezicht. De wolk volgt hem genadeloos, daalt, voert een charge uit, stijgt en werpt zich boven op hem. Het geduld van de insekten is op.

Thierry valt languit, een tak haalt zijn wang open. Binnen twee seconden is hij zwart en geel, zijn handen, benen, de natte hals. Zijn gezicht is harig gekleurd en vol beweging, de opwippende achterlijven bedekken zijn ogen, zijn neus, oren, bedekken zijn hele gezicht, zijn mond. Zijn hoofd lijkt driemaal zo dik, een bewegende klomp harige spieren, een grote ronde bol pluizig mohair. Hij draait vertwijfeld met zijn hoofd, zijn lichaam schokt, de verschrikkelijke beesten zitten tot diep in zijn mond. Zijn mondholte puilt uit van de venijnige insekten die op zijn speeksel afkomen, als vliegen op stroop. Als hij een beest uitspuugt, kruipen er weer tien naar binnen. Zijn handen vol wespen, graaien naar zijn ogen. De diertjes lijken vast te zitten met tweecomponentenlijm, vergroeid met zijn huid. Bij tientallen kruipen ze zijn broekspijpen en halsopening binnen. Ze verdringen zich, vertrappen elkaars vleugels om zich dicht in zijn huidplooien te nestelen en het bloed op te zuigen zoals jonge meisjes de ranja door een rietje slurpen, gretig en hebberig.

Dan, alsof er een startschot valt, stijgen ze op, triomfantelijk, zingend, opgelucht en volgezogen. Ze zwermen uit op zoek naar nieuw leven. Ze vliegen de lucht in, hoger en hoger, boven de cipressen uit, de wolk lost op als ether in de lucht. Aan de lip van Thierry hangen drie dode wespen, verloren soldaten, achtergebleven op het slagveld.

Marco is het eerst bij hem, dan Saly, de baas, Pierre, Pascalle, ik, de hele equipe, de Spanjolen. Het is doodstil, een wesp valt van zijn lip. Saly buigt zich voorover. De ogen van Thierry puilen uit hun kassen en draaien rond als witte balletjes in een sterk gehavende flipperkast. Zijn hele gezicht en hals zijn gezwollen alsof hij een week in het water heeft gelegen. Niemand weet wat te doen, Marco pakt de bidon wijn. Op de huid van Thierry verschijnen blaasjes, eerst op de

[p. 149]

wang, diep in de hals, dan op zijn handen. Je ziet ze opkomen, links, rechts, boven de lip. Zijn gezicht is rood gemengd met brandblaren, witte kussentjes waar het pus uit dreigt te springen. Thierrys ogen tollen, hij krijgt geen lucht meer en lijkt te stikken. Zijn ogen smeken om hulp, zijn armen vallen naar beneden. Zijn wangen staan vreemd bol, hij perst, maar er komt geen geluid uit zijn mond. De binnenkant van zijn oren is zo opgezet dat de huid naar buiten bulpt alsof het stopverf is.

‘Die heeft zijn tong ingeslikt! Hij heeft zijn eigen tong ingeslikt, die stikt de dood!’ Saly gaat staan en kijkt naar het schokkende lijf van Thierry en zijn smekende ogen. Bliksemsnel bukt hij, duwt zijn arm onder de nek van Thierry en wurmt zijn hand in de mondholte. Een fractie van een seconde kijkt hij ons verbijsterd aan. ‘Hij heeft niets ingeslikt! Zijn tong is gewoon opgezet, heel zijn keelholte is opgezet, ik krijg geen vinger naar binnen. Hij sterft aan een opgezette tong!’

Marco zet de bidon op de grond. ‘Geef een snee in zijn hals. Dan zuigt de lucht vanzelf naar binnen als bij een blaasbalg die opengetrokken wordt. Er is onderdruk in zijn lichaam. Geef hem een jaap in zijn keel en je hoort de lucht naar binnen fluiten!’

Niemand zegt wat. Ik kijk naar Thierry. De kleur van zijn gezicht verloopt. Het is geen rood en het is geen blauw. Ik pak mijn mes, trek het lemmet naar buiten en houdt mijn gezicht vlak bij zijn mond. Ik kijk waar de aders in de hals lopen en naar de verdikking die hem de dood in jaagt. Ik kijk snel omhoog. ‘Dat helpt niet. Een jaap in zijn keel helpt niet. Alles zit samengeperst, alles wat op kan zetten is opgezet. Een sneetje helpt niet. Ik snijd zijn tong eraf. Dat is de enige kans dat er nog lucht naar binnen komt. Die tong is zo groot als een mannenvuist. Ik snijd zijn tong eraf, anders sterft hij zeker de verstikkingsdood!’

De anderen zeggen niets. Pascalle is gaan zitten, Marco pakt de pols van Thierry en kijkt bezorgd.

Saly komt op zijn knieën naast me zitten en trekt met beide handen de mond zo ver mogelijk open. Hij trekt zo hard dat aan de mondhoeken druppeltjes bloed te voorschijn schieten. Het bloed loopt niet naar beneden, het stolt even snel als kaarsvet. Bolle en fijne bloedkoraaltjes op een sterk gehavende huid.

Er is weinig tijd. Ik probeer mijn mes zo diep mogelijk in de mondholte te krijgen om de tong dicht bij de huig af te snijden. Alleen dan kan hij lucht krijgen. Er is geen ruimte. Ik begin gewoon te snijden. Omdat ik het mes onvoldoende kan sturen, schiet de punt weg en boort zich langs de onderkaak door de wang naar bui-

[p. 150]

ten. Pascalle legt een doek gedrenkt in wijn op Thierrys voorhoofd. Zijn hele gezicht is nu bedekt met de blaasjes. De meeste zijn geel, maar enkele worden al wit. Daar treedt meer spanning op. ‘Volgens mij hebben we nog maar enkele seconden voordat die arme jongen sterft. We zullen straks lucht naar binnen moeten blazen.’

Mijn mes stoot tegen de kiezen, ik trek het terug en zet de punt nu dieper in de keelholte. Er komt beweging in de tong. Saly trekt eraan en de lap vlees komt half naar buiten. Aan de rechterkant zit zij nog vast. Dan schiet mijn mes tegen de andere kant van de onderkaak en ligt de tong in zijn geheel los. Saly trekt haar naar buiten en houdt haar bijna triomfantelijk omhoog, de slager met een biefstuk van uitzonderlijke kwaliteit.

Ik ga zitten. Marco houdt het hoofd van Thierry omhoog, zodat het bloed niet in de longen loopt. Het is een dikke stroom die langzaam op gang komt, het lijkt door het wespegif stroperig en zwaar geworden. Het is geen prettig gezicht. De spieren in zijn gezicht zijn door het gif verstijfd. Hij kan zijn mond niet meer sluiten, een middeleeuwse gaper verdwaald op een wijnveld. Zijn ogen zijn weggemoffeld onder een kussen van vlees.

In een halfuur rijd ik naar Perpignan. Eerst langs het ravijn met de haarspeldbochten, een brug en dan de rechte weg langs de Tête naar de stad. Pascalle is naast hem gaan zitten en houdt haar hand op zijn ogen. ‘Als-ie niets ziet, ziet-ie de pijn ook niet,’ lacht ze.

In het hospitaal wordt snel en efficiënt gewerkt. Niemand praat en iedereen schijnt precies te weten wat er moet gebeuren. De hoofdzuster zelf dient hem het infuus toe.

Ze stuurt me terug naar het wijnveld om de tong te zoeken. ‘Er is een kans dat we die er nog aan kunnen zetten. Dit is echt niet de eerste keer dat we zoiets meemaken! We hebben nog wel gekkere dingen aangenaaid!’ Ze glimlacht ondeugend.

Als ik na bijna twee uur in het ziekenhuis terugkom, lacht ze me vol in het gezicht uit. ‘Wat hebben we aan een tong van een halve dag oud. We zijn geen uitdragerij waar je met alles aan kunt komen zetten. Hoe meer bloed een orgaan heeft, hoe sneller het aangehecht moet worden. Anders versterft het. Die hele tong heeft door de hoge buitentemperatuur volledig zijn waarde verloren! Een operatie moet wel kans van slagen hebben. We zijn geen liefdadigheidsinstelling!’

Ik vind niet een twee drie het juiste weerwoord en voel me klein in de kille gang. Ik zie de school voor me, de hoge ramen, de ronde kachel in het lokaal, de juffrouw streng gekleed. Opeens staat ze ach-

[p. 151]

ter me en knijpt mijn oor tussen haar nagels, tot er druppeltjes bloed naar buiten rollen. De tranen staan in mijn ogen. ‘Je zit niet recht, ventje! Op school doen we wel ons best. Wat moeten je ouders wel niet denken, je vader, zo'n hardwerkende man! Je wilt je moeder toch geen verdriet doen? Nou, wat zeg je? Ik hoor niets! Horen jullie iets?’ Ze draait zich vragend om naar de klas.

Ik kijk naar de mond van de hoofdverpleegster. Die gaat open en dicht. Haar tong blijft niet rustig op de plaats zoals bij de meeste mensen, maar haakt bij de scherpe klanken even tussen de tanden, waardoor ze licht slist. Net is het me niet opgevallen.

‘Iedereen kan zien dat je zo'n verschrompeld stuk vlees niet meer kunt aannaaien. Het bloed is eruit. Wij noemen dat afgestorven vlees. Het heeft geen nut meer. Je had gewoon eerder moeten komen. Door jouw getreuzel blijft die man zijn leven lang ongelukkig! Ik zou bij de hemelpoort niet graag in jouw schoenen staan!’

Ze draait zich snel om, waardoor haar jurk een beetje openvalt. Op haar linkerborst zie ik een blauwe vlek, alsof een patiënt bij het verschonen heeft toegehapt. Haar wangen hebben een dieprode blos gekregen. Ze loopt snel de gang uit. Haar stappen tikken op het steen als de hamer van een archeoloog op de rotswand, staccato tikjes, kil, helder, bijna opgewekt.