De Gids. Jaargang 158

[p. 476]

R.B. Kitaj

Waar het spoor de zee verlaat

Het enkel spoor verliet de zee in een kleine havenplaats aan de Catalaanse kust die ik kende en waarvan ik hield toen ik in de jaren vijftig was getrouwd met een ongelukkige, teleurgestelde man die stierf tengevolge van een gebroken hart toen ik aan een nieuwe episode van mijn leven begon met de schilder van dit schilderij.

Mijn schilder, die inmiddels ook dood is, had zijn hele leven in die plaats gewoond en ik trok in bij hem in zijn kleine vrijgezellenwoning vlak bij het oude station, het station van het schilderij, waarin hij ons, zoals te zien is, zoenend schilderde. De spoorlijn, het kleine regionale station en die huwelijken zijn allemaal ter ziele. Toevallig gingen ze ter ziele toen Franco stierf. Ik woon momenteel in Londen, met dit schilderij. Net als in mijn meisjesjaren de trolley van Toonerville, sukkelde het treintje vanuit Barcelona langs de kust, om te stoppen bij alle bitterzoete vakantieplaatsjes, totdat het onze haven bereikte, waar de oude locomotief op een draaischijf stond om te worden weggedraaid van de zonbeschenen middagzee en te kunnen beginnen aan zijn route landinwaarts, naar de provinciehoofdstad Girona.

Mijn schilder, Eusebio, had niet eerder met een vrouw samengewoond, behalve dan met zijn moeder die een jaar voordat ik bij hem introk was overleden. En toen gebeurde er iets grappigs. Bijna van de ene dag op de andere stopte hij met het schilderen van de kleine toeristische, hoewel met intelligentie gemaakte stadsgezichten waarmee hij in Catalonië bekend was geworden (hij was ongeveer vijftig) en hij begon technicolor-achtige, eigenaardige schilderijen van mij en van ons te maken, zoals dit, in een nieuwe stijl, in feite in allerlei nieuwe stijlen, wat het handjevol mensen dat zijn schilderijen kocht terughoudend maakte, vrees ik. Ervan afgezien dat hij mij schilderde hield Eusebio vast aan zijn levensgewoonten. Iedere vrijdag zoende hij me in de betegelde stationswachtkamer tot ziens, om het treintje terug langs zee naar Barcelona te nemen, waar hij zijn weekend doorbracht, voornamelijk in de mindere bordelen. Ik weet niet waarom hij me met blote borsten schilderde en ik heb er nooit naar gevraagd. En zo begrijp ik ook niets van de schrijverige krullerigheid in de manier waarop hij de contouren van zijn eigen hoofd neerzette, als een handtekening. Maar eigenlijk was hij best wel een dandy voor zover zijn levensstandaard dat toeliet, een kleinsteedse flaneur, zelfs in de kleurloze achterafstraten waar we woonden, en deze verbeeldingskunst of hoe je het ook wilt noemen werd voor hem een imaginaire manier om zich tot een grotere wereld te richten die toch nooit van hem te horen zou krijgen. Maar ik geloof echt dat, zelfs als Eusebio erkenning zou hebben gekre-

[p. 477]

gen op grond van dit soort schilderijen, wereldwijd succes hem niet meer voldoening zou hebben gegeven dan de welbespraaktheid van de levenswijze die je alleen vond in die vergeten

R.B. Kitaj, Waar het spoor de zee verlaat (1964) Olie op canvas. Eigen bezit

stegen en mistroostige huizenblokken, een ondraaglijke welbespraaktheid nu het allemaal weg is. Is mijn verrukking niet te zien, hoe gelukkig ik er op het schilderij uitzie?

[p. 478]

R.B. Kitaj, Zelfportret als vrouw (1984) Olie op canvas H.R. Astrup, Oslo

[p. 479]

Zelfportret als vrouw

Mijn naam is Hedwig Bacher en tot mijn ongenoegen leef ik nog. Toen de maker van dit schilderij in 1951 als negentienjarige in Wenen aan de kunstacademie studeerde, was ik zijn hospita, en een half jaartje lang waren we ook minnaars. Ik was zevenendertig en verhuurde hem de tuinkamer van mijn appartement in Viertel achttien, bij de Währingerstraße. Hij was een magere Amerikaanse jongen met pukkels en een Eisenhower-jekker. Ik had een vaste vriend, een gecultiveerde en cynische brouwer, een zestiger toen, die al sinds mijn zestiende voor me had gezorgd en die daarmee door zou gaan totdat hij in 1969 overleed, hoe ik ook met anderen het bed deelde, iets wat hij ook deed. En daardoor kreeg ik moeilijkheden in de nazitijd. Ik was met een jood naar bed geweest en dat was bekend geworden. Dus die misdadigers kleedden me uit en ik moest naakt door de straten van de buitenwijk Währing met zo'n plakkaat, roepend dat ik met een jood naar bed was geweest. Over dit soort fraaie incidenten is genoeg te lezen in boeken over die tijd. Dat ze me verder met rust lieten lag aan het feit dat mijn brouwer de juiste mensen kende. De volgende jood met wie ik naar bed ging was Ronald, mijn jonge huurder. Om de verwarmingskosten te drukken namen Ronald en ik altijd samen een bad en op een zondag, in de badkuip, vertelde ik hem het verhaal van mijn kleine godsgericht, terwijl we elkaar omstrengeld hielden in het lauwe water. Wat een mooi thema voor een schilderij, zei hij, en hij vroeg me of ik hem de straten wilde laten zien waar ze me hadden laten lopen. Dat deed ik, en hij maakte in zijn schetsboek een paar tekeningen van de schilderachtige huizen en de Annakirche. In het voorjaar raakte Ronald bevriend met een buurmeisje dat via de tuin zijn kamer binnen kwam, en we hielden er min of meer mee op met elkaar te slapen. Toen ik veertig jaar later dit schilderij van hem in een boek zag, schreef ik naar Londen om hem te laten weten dat ik er geen idee van had gehad dat hij zich bij mijn vernedering zo betrokken had gevoeld dat hij zich in mij had verplaatst en zich op die manier in het schilderij had neergezet.

Vertaling: Huub Beurskens