De Gids. Jaargang 157

[p. 945]

Michael donhauser
De cipres

‘Dit is een woord uit het middellandse-zeegebied;
de oorsprong is onbekend.’
F. Kluge, Etymologisch woordenboek

‘Het cipressenbos is de spijkerplank.’
Zonneklaarte van een zich in zichzelf uiteentrekkende hemel.
Van een zich in het blauwige verdunnende hemel.
Een spijkerplank voor de hemel: over een heuvel gegolfd.
En neerdalend de blauwte: op de ciprespunten.
Liefelijk: dat de cipressen donker schijnen.
Zo'n donker doet denken: tegen het zwarte aan.
(Terwijl ik nu het asfalt in mijn lichaam binnenwandel.
In mijn hoofd als echoruimte van mijn stappen: van de cipres.)

In haar toespitsing gaat het haar om het overleven.
(Toegespitst gezegd gaat het haar om het overleven.)
Wat nu, in de winter, niets lijkt voor te stellen.
Want de hitte is het waartegen ze zich verhardt.
(Maar het is de koude dan die haar zwart maakt.
Haar bast aan het vriezen brengt: als bosbrand.)
Zo dat ze steil opwaarts de hemelverlatenis insteekt.
Als een vanouds reeds obeliske vorm van overwintering.
Van de schoonheid, hoog oprijzend: maar zonder overgave.
De benen over elkaar: maar geen blote schouder.
Geen tere voet aan het gesteente: een pezige stam.
Zo staat ze vast: maar niet om zich te ontvouwen.
Niet om de hemel te ontvangen, zich openend.
Ze wijst af, streeft, loodrecht, hemelwaarts: peinst.
Een stringente boom: een aristocraat onder de bomen.
Alleen excessief in de onverstoorbaarheid van zijn rouw.
Zo nodigt ze uit tot een strenge melancholie.
Tot een vertakt afscheid nemen van de aarde.
Van de bespraaktheid: zonder tranen, zonder laatste woorden.
Geen grootse omarmingen, late liefdesbewijzen.
Geen martyrium van de afgedane lichaamsdelen.
Haar martyrium is de verstarring: tot zuil.

[p. 946]

 

(Haar voornemen zich niet te laten bewegen.)

 

Maar als er wind stond zou ze zachtjes gillen.

 

 

 

Draalt ze dus met het afscheid nemen?

 

Zo diep geworteld als ze is: standvastig.

 

Verstrekt ze veeleer afscheid: nodigt tot afscheid uit.

 

Op de drempel waar ze staat: met de benen over elkaar.

 

Langs de kerkhofmuur: in een rij met regelmaat.

 

Of op een heuvelrug: op onregelmatige afstanden.

 

Of afzonderlijk als gedenkteken: voor mij een gedenkteken.

 

(Zoals: voor de hemel een spijkerplank.)

 

Ze zal zich mijner blijven gedenken: een drogreden.

 

(Gesuggereerd door de avond, het licht, de wijn.)

 

Want het vasthouden en laten gaan is niet haar zaak.

 

Zoals ze zo zonder gebaren kan: ze bestaat.

 

Tegen de onophoudelijkheid van het verkeer: penetrée.

 

Pétrifiée: versteend tot een soort obelisk.

 

Maar met veel graten: takjes als naalden.

 

Een vis zonder vinnen, een schip zonder stroom.

 

Diep verankerd in het gesteente: hoewel ook wiegend.

 

(Dat ik me steeds weer naar haar omdraai.

 

Alsof ze me een afscheidsteken zou kunnen geven.

 

(Groen oplichtend oplichten: avanti!)

 

Dat ik zo bevrijd zou zijn van haar eeuwigheid.

 

Haar wederkeer op de heuvels, langs de muren.

 

Niet nog eens omkijkend: dan.)

 

 

 

Of zou haar zachte gillen dat van een harp zijn?

 

Waar de wind doorheen ging, zonder vingers.

 

Of zouden ze tongen zijn, in rijen?

 

Dat de doden ze hoorden, de koralen.

 

Tot in de wortels: het stille zingen.

 

 

 

Mijn taal ontrukt.

 

Lukt doordat ik verongeluk.

 

Door de cipres die ik niet ken.

 

Die ik herken als vreemd geblevene.

 

(De vaak geziene, vaak bezongene, genoemde.)

 

Die ik ken aan dat waarin ze niet is.

 

Zoals in de forsythia, de mij lang vertrouwde.

 

Die ene onder de pijnbomen van de Villa Borghese.

 

Ontredderde, uitgerust nog met gele bladeren.

[p. 947]

 

(Het enkelvoud zet de dingen op zijaltaren.

 

Waar ze uniek zijn: maar heroïsch niet, ahistorisch.

 

Aan geschiedenis vreemd: ze leven slechts door de legende.

 

Door de bliksem verlicht, wonderdadig, extatisch.

 

Hun martyrium, telkens anders, getuigt van hun dood.

 

Hun wederstreven, hun meegeven, dan loslaten.

 

Stervend treden ze buiten zichzelf: ziet!)

 

Zo wijst de forsythia op zichzelf als struik.

 

Als struikelen, bladverlies, springbron.

 

(En heeft het over de cipres als fontein.)

 

 

 

Dus noem ik de cipres een fontein.

 

(Heb ik haar een zuil, een vis genoemd.)

 

Alsof ik haar aldus in de herkenbaarheid kon noden.

 

Maar zij noodt mij tot zich: ik zoek haar op.

 

Ik maak op hoe vol leemten het in haar takken is.

 

Uit haar takken: de ontbrekende dichtheid.

 

Maar niet als naaktheid: geen blote schouder.

 

Ook als ze zich onthult: bij het dichterbijkomen.

 

Haar verticaliteit als nestplaats, mestplaats.

 

Haar schijn als steen (stalagmitisch) krijgt barsten.

 

In het diepst haveloos, vervallen, verloederd.

 

Brokkelt ze af: hangen haar takken, dor, verschoten.

 

(Net Rome: hangende draden, instortende ruïnes.)

 

Een eeuwige herfst zonder winter: alleen kou, regen.

 

Een eeuwig verteren van onverteerbare resten.

 

Rijshout, naalden, veren, cellofaan, papier, vodden.

 

(Monumenten, daden, puin en duizendjarigheden.)

 

Geen bladeren door de wind over het grind geblazen.

 

Geen sneeuw die door haar takken joeg.

 

Een brokkelen, kwijnen, drogen, groeien.

 

Aldus ten gunste van haar hoogte: van de cipres.

 

Van de nabuurschap met een ster.

 

 

 

Uiteindelijk verkommert de cipres.

 

(Verkommer ik tot cipres in de eenzaamheid.)

 

Uiteindelijk droomt ze van het cipressenbos.

 

Van het buigen van de punten in de meerderheid.

 

Want ze heeft haar kracht verloren aan haar hoogte.

 

Maar je moet je haar zo gelukt voorstellen.

 

Gelukkig: zonder beven, zonder dralen, twijfelen.

 

Dubbel: aan beide kanten van een grafsteen of weg.

[p. 948]

 

Veelvoudig: langs een straat als laan.

 

(Waar is de plek van mijn ongeluk?

 

Welke steen zal het over me hebben?

 

Welke cipres met welke woorden?)

 

Maar het cipressenbos blijft de spijkerplank.

 

Het dijt niet uit, niet tot een voorstellingsruimte.

 

Dat de cipressengeur harsig zij, droog, warm.

 

(Een bloedrode wijn met violette rand.)

 

Terwijl haar hars wit is: geheel zonder kleursels.

 

(Alsof het verkommeren gepaard ging aan de loutering.)

 

 

 

Behoorlijk houten geworden: de cipres.

 

Ze verhout tot enkele woorden.

 

Te veel hout, vertakt.

 

Versteent haast.

 

Wordt steenoud.

Ik ben de cipres gaan opzoeken, bij de Piazza di Siena, om mijn ontwerp van de cipres te vervalsen door de aanschouwing.

Op niet al te grote afstand waren de cipressen, aan de andere kant van het stadion aan de piazza, minder opaak dan in hun ontwerp, in zich uiteengetrokken, maar van dichtbij gezien dichter, vooral hun buitenste mantel: een hangwerk van omhooggerichte twijgen, zich delende scheuten, naalden die elkaar dakpansgewijs afdekten, schilferig, taai, teder.

Plaatselijk waren ze dicht bezet met kegeltjes: met kogelvormige knollen met de vormeloosheid van leren ballen van de bussengooitenten op de kerstmarkt. Wanneer hun naden open zijn gegaan, dan hebben de scheuren praktisch zeshoekige schildschubben van elkaar gescheiden: zo in zichzelf uit elkaar getrokken waren de kegeltjes hard, bijna van hout.

(Ik heb een bosje naalden losgetrokken en heb een open kegeltje van de grond geraapt: kijk eens, heb ik tegen mezelf gezegd, het bosje in de ene, het kegeltje in de andere hand.)

Ik ben rondom het stadion van de Piazza di Siena gelopen, van cipres naar cipres: het onderste, takloze deel van hun stammen had diverse hoogten, hun takken begonnen op verschillende hoogten, hun bast was telkens anders vezelig, bijna glad of met meanderende vezels om de ogen der takken. In de vorken van hun takken lag rijshout opgehoopt, palmtakachtig: verdord, door licht gebleekt, door rook bewalmd, bestoft.

De cipressen hebben het stadion van de Piazza di Siena, ook al ston-

[p. 949]

den ze op afstand van elkaar, toch ingevat, hebben er een tra van gemaakt: een open plek der beslissing, maar leeg. Het late licht van de namiddag deed hen benaderbaar lijken, heeft me herinnerd aan hun onbenaderbaarheid: als stonden ze voor de dood, zo hebben ze links en rechts naast de grafsteen van mijn grootvader gestaan.

In zich uiteengetrokken.
Loodrecht verrekt: vervormd tot scheuren.
Dat de hemel er doorheen schijnt: blauwig.
Door de hiaten: liefelijk schijnend.
Dat een kern zich toont: langwerpig.
Het kegeltjeshart: de cipressestam.
Uiteengetrokken in zichzelf.
(Dat ik spreek met hiaten: met zinflarden.
Daartussen de leegte, de stilte, het weten.
Ik zal de cipres hebben gezien: nu.)

Aanvulling bij de cipres:

Ik heb het teruggevonden: het cipressenbos.
Hoewel in regels en aldus gearrangeerd: aangeplant.
(Heden, de vijfentwintigste december, nadat ik twee jaar geleden het struikgewas opvatte als een vorm van verwarring: als een vorm van verzet.)
En in het cipressenbos de cipres teruggevonden.
Als afzonderlijke: hoog van stam, scheef staand, zuilachtig.
Streng aan het graf van de Deense dichter carsten hauch.
Monumentaal: naast zijn grafplaat met zijn naam.
De woordbetekenis daarvan: ongewichtig en toch hebben bestaan.
Historisch en onhistorisch in een: legende.
Een naam en geen: ‘written in water’.

Een cipres spiegelt de volgende en vice versa.
Zo dat ze zich in de diepte verveelvoudigen: in rijen.
In de diepte van het cipressenbos: langs de kerkhofpaden.
In rijen cipressestammen: maar geen gang als tussen zuilen.
Hun opgegaan takwerk verduistert de hemel: in elkaar grijpend.
Zo dat het amper doorschijnt: veeleer dat het licht er doorheen sijpelt.
Op de paden druppelt, op de graven, de grafstenen, inscripties.

[p. 950]

 

Dat ik me wend alsof ik uit mijn raam kijk.

 

(Uit het raam van mijn kamer: de kamer van mijn verblijf.)

 

Om de hemel te zien door het takwerk als: boven de daken.

 

Zo herhaalt het cipressenbos de nauwte der Romeinse stegen.

 

(Hun mufkoude, steenkoude, lichtgebrek, regenachtige vochtigheid.)

 

Ondanks dat zijn stenen als grafstenen namen hebben.

 

(Sprekende namen, stomme namen, namen in vreemdere talen.)

 

Dat ik ze lees: zonder een bepaalde naam te zoeken.

 

Zonder een bepaalde naam te vinden: totdat ik gramsci lees.

 

Aan het eind van de rijen cipressestammen: onder een hogere pijnboom.

 

(Aan de cipressenbosrand zonder rand: bij de kerkhofmuur.)

 

Onder twee hardloofboompjes: aan weerszijden van de grafsteen.

 

(Hun loofdak volgehangen met paren bleekbruine naalden.

 

Maar de naam van de twee boompjes wist ik niet.)

 

Maar antonio gramsci kende ik bijna alleen als naam.

 

Net als mijn grootvader: bijna alleen met naam, als grafopschrift.

 

(De kaartspeler, de maanzieke, de veehandelaar.)

 

Maar het graf van gramsci was me ogenblikkelijk vertrouwd.

 

Alsof ik het al vaak gezocht, bezocht, herkend had.

 

Aan het eind van de rijen cipressestammen: bij de kerkhofmuur.

 

Alsof de schreeuw hier nog niet was verstomd.

 

(De stomme in de cipressenbosschaduw der stegen.)

 

Alsof de schreeuw hier was vertaald in stilte.

 

(In bewegingen stiller dan die van de kerkhofkatten.)

 

In een omhooggaan, zich splitsen, vertakken.

 

Alsof zo het scheiden makkelijker was: lichter.

 

Reeds zo voltrokken als gebaar: blijf!

 

Alsof hier geen cipressegewicht drukte.

 

(Onder de hogere pijnbomen.)

 

Geen cipressenbos.

 

 

 

vertaling Huub Beurskens