De Gids. Jaargang 157

[p. 519]

Jean-Pierre Plooij
Het landgoed

I

Het landgoed ligt op Kodacmoon, en Kodacmoon is een eiland dat ligt voor de Keltische kust. Regelmatig mogen schrijvers, schilders en componisten uit de vier windstreken daar voor enige tijd onbekommerd komen werken. Ook ik ontving, via-via, een uitnodiging en was ontevreden genoeg om geen moment te aarzelen.

Bij aankomst op het eiland zag ik dat de herfst schoorvoetend aan zijn taak was begonnen: uitbundige kleuren oproepen en dan laten afsterven. Tussen de bomen hing een prikkelende lucht, heel anders dan in de lounge van het hoofdgebouw waar Staf, Administratie, Keuken en Onderhoud ieder hun eigen werkruimte hadden.

Ondanks het vuur in de open haard rook het er muf. De boen was die de eikehouten meubels deed glinsteren maakte de lucht nog bedompter. De donkere uitstraling van het hout waaruit de vloer, de wanden, de steunbalken en het hoge plafond bestonden, voltooide de beklemming die maar één verlangen voortbrengt: afscheid nemen.

Uit aller naam ontving Staf mij met de woorden dat ze dolblij waren mij te zien en dat ze dat weliswaar tegen iedereen zeiden maar tegen mij in het bijzonder. Hier en nu. En de andere drie knikten naar me.

Daarop vroeg Administratie wat ik kwam doen. Staf voelde zich gegeneerd door deze vraag. Mijn aanwezigheid zelf was voldoende. De vraag vormde de aanzet tot inmenging, maar ik meende dat ze gerechtvaardigd was. Dus antwoordde ik: ‘Ik kom uit onvrede.’

‘Dat is het beste!’ zei Staf. ‘Onvrede is de grondslag van alle creativiteit.’

‘Scheppen gaat van au!’ vulde Administratie aan.

‘De kunstenaar moet lijden!’ juichte Onderhoud.

‘Iedereen lijdt hier, behalve wij. Wij doen gewoon ons werk.’ Keuken keek verongelijkt.

‘Maar dat is omdat kunstenaars al genoeg lijden. Daarnaast moeten ze verzorgd worden, anders kan niemand van hun geproduceerde on-

[p. 520]

vrede genieten,’ legde Staf uit, alsof Keuken analfabeet was. ‘Te veel lijden is niet goed.’

‘Te weinig ook niet,’ gromde Onderhoud.

‘Ik werk ook en toch...’ probeerde ik me te rechtvaardigen. De aandachtige stilte die mijn woorden teweegbrachten, overviel me. ‘Maar meer kan ik niet zeggen. Vis heeft me aangeraden om de handen zo vrij mogelijk te houden.’

‘U bent hier op voorspraak van Vis! Schitterend. Maar één ding willen we u graag laten weten: onvrede is één en daarnaast zijn er regels. En díe gelden voor iedereen. Houd bij uw onvrede de regels in uw hoofd of beter nog: laat ons ervan genieten.’

Ik bedankte Staf hartelijk voor de ontvangst, en via Staf ook de anderen, eraan toevoegend dat ik hun erkentelijk was voor de uitnodiging zelf, en voorts dat ik vereerd was op het landgoed te mogen komen werken. Ik besloot met de hoop uit te spreken dat ik hun vertrouwen niet zou beschamen.

Staf antwoordde dat dat zeker niet zou gebeuren nu was gebleken dat Vis mij had aanbevolen, maar dat ze nu weer aan het werk moesten.

Daarop verontschuldigde Keuken zich: de afwas moest nog in de machine worden gedaan. Onderhoud vertrok om elke hut van een buitenlamp te voorzien, waarop Administratie hem eraan herinnerde tevens de verwarmingsbuizen te inspecteren. Onderhoud was niet gelukkig met die opmerking.

Onder vier ogen legde Staf mij uit wat de bedoeling was: ‘Je krijgt een hut tot je beschikking, waar je kunt werken en slapen. 's Ochtends en 's avonds kun je hier in het hoofdgebouw eten, maar het staat je vrij om zelf boodschappen te doen. We hebben zo'n twintig houten huisjes, verspreid over het terrein. Als je het landgoed weer verlaat, moet je je naam en vakgebied op de plank schrijven die op de schoorsteenmantel in je hut staat. Ter herinnering aan je verblijfhier. Iedereen doet dat. Je zult zien dat er heel wat beroemdheden op staan.’

Daarop verdween Staf door een deur waarboven alleen staf stond. Op de drempel draaide ze zich om: ‘Als er iets is, of als er iets niet is, kun je me hier vinden.’

Keuken keerde terug en zei haastig: ‘Als je een gongslag hoort, schrik dan niet: het is het signaal om hier samen te komen voor het avondmaal.’

Administratie overhandigde me de sleutel van mijn hut en een landkaart. ‘Het landgoed is zo uitgestrekt dat je makkelijk kunt verdwalen. Om je een idee te geven: als je flink doorloopt, kun je in een halve dag het meeste zien. Als je wilt, staat er een fiets voor je klaar.’

[p. 521]

‘Als het zo groot is, hoor ik de gongslag voor het eten dan wel?’ vroeg ik bezorgd.

‘Zeker, zelfs als het stormt.’

Op papier bestond het gebied uit zwarte streepjes en kringetjes met getallen die in de kantlijn werden uitgelegd: elk nummer kwam overeen met een naam, die op zijn beurt weer een hut voorstelde: de werkplaats voor een gast. Een voetnoot bevatte een waarschuwing: alleen gasten en genodigden mochten het terrein betreden.

Volgens de plattegrond lag het hoofdgebouw op een heuvel. Vanhieruit waaierden paden naar alle windstreken. Naar het noorden liep een smalle, verharde weg die het landgoed met de buitenwereld verbond. Naast deze navelstreng lag een grote parkeerplaats, die aan de westzijde werd begrensd door bijgebouwen.

Ik liep door de lounge naar buiten en kwam op een groot terras aan de zuidkant van het hoofdgebouw. Schuin aflopend ging het terras over in een grote groene vlakte met rode, gele en witte bloemen. De rand van de wei, die in het midden uitgehold leek als een soepbord, werd gevormd door een haag heesters en groene struiken.

Daarachter verhief zich een dicht, gemengd bos. Dennen, sparren, maar ook lariksen waarvan de naalden in het najaar vergelen. Daartussenin olmen, donkerrode beuken, goudgele populieren. Eiken en esdoorns droegen hardrode en felgele vlekken, die scherp afstaken tegen de strakblauwe lucht. Van dichtbij bleken sommige blaadjes nog gedeeltelijk groen: in het blad rukte de verkleuring op. Stukje bij beetje werd de zomer weggegeten.

In het westen stroomde, volgens de plattegrond, diep in het bos een beek die in een vijver uitmondde. In het oosten, beklemd tussen twee lome hellingen, werd de horizon getekend door Kodacmoon, de berg die het eiland domineerde. Of het eiland nu naar de berg was vernoemd of de berg naar het eiland, deze middag kringelde rond de top een wolkensliert omhoog: de berg rookte een vredespijp.

Nauwelijks had ik besloten deze richting in te slaan of ik zag iemand voorovergebogen in de weide staan, tussen de bloemen.

‘En, wat ben jij aan het doen?’ vroeg ik.

‘Ik ben iets aan het zoeken,’ antwoordde het konijn.

‘Veel succes met je actie,’ zei ik en liep door.

‘Hé, hé, wacht even!’ schreeuwde hij. ‘Wil je niet weten wat ik aan het zoeken ben?’

‘Nou, je zei dat je íets aan het zoeken was, dus dát zal het dan wel zijn.’

‘Helemaal niet,’ zei hij. ‘Waarom kom je me niet even helpen?’

‘Natuurlijk, neem me niet kwalijk,’ zei ik. Maar toen stuitte ik op een

[p. 522]

bord: verzoeke niet op het gazon te lopen. treed de wet en het gras niet met voeten.

‘Het spijt me, maar ik mág je niet helpen.’

Hij keek schuin naar me omhoog en grijnsde. ‘Dat bord heb ík neergezet, dus kan ik je ook, als enige, ontheffing verlenen. Van het verbod. Dit verbod. Wees welkom!’ En hij maakte een buiging waarbij zijn rechtervoorpoot een boog beschreef alsof hij een hoge hoed afnam.

‘Ik ben buitengewoon vereerd, maar ik kan je beter alleen laten, denk ik.’

‘Ik merk dat je er niets van begrijpt.’ Zijn toon was vaderlijk. ‘Ben je hier soms net aangekomen?’

Ik beaamde het.

Hij sprong in mijn richting. Vlak voor me op zijn achterpoten staand monsterde hij me zo onbeschaamd dat ik er kippevel van kreeg.

‘Is dit je eerste bezoek aan ons landgoed?’ Hij loenste, alsof hij nu pas doorkreeg hoe aantrekkelijk ik voor hem was, begeerlijker dan datgene waar hij naar zocht. ‘Iedereen ziet zó dat jij een vreemdeling bent.’ Hij grijnsde, maar poetste onmiddellijk de grimas van zijn snoet. Blijkbaar was dit niet het juiste ogenblik.

‘Je hebt het bij het rechte eind,’ herhaalde ik, ‘dit is mijn eerste bezoek. Daarom denk ik dat ik nog maar eens wat moest gaan rondneuzen.’

‘Ho, ho, nooit zomaar doen. Veel te gevaarlijk.’ Konijn kuchte en hield me nauwlettend in het oog. ‘A propos, wat vind je van mijn stem?’ De gejaagdheid in zijn toon probeerde hij weg te moffelen.

‘Ik vind hem prima. Die kun je in je zak steken.’

‘Hoe bedoel je?’ Zijn loensende blik werd onzeker.

‘Ach, dat is een ouderwetse uitdrukking die ik op school heb geleerd. Ze betekent zoiets als: grandioos.’ Deze aperte leugen, alleen maar uit beleefdheid en om Konijn gerust te stellen, bezorgde me een lichte hoofdpijn achter de ogen.

‘Is hij hard genoeg?’

‘Zeer zeker.’

‘Wat vind je van het geluid zelf? Als geheel?’

‘Ongelooflijk.’

‘En de klankkleur, ik bedoel de toonsoort?’

‘Schitterend.’

‘Is hij hoog genoeg?’

‘Ik zou geen hogere weten.’

‘Is hij laag genoeg?’

‘Laat nog eens horen,’ stelde ik voor.

[p. 523]

Konijn sloot zijn ogen. Langzaam bolden zijn wangen en ergens begon het te rommelen. In zijn buik. Vervolgens pompte hij met zijn voorpoten op en neer en nam gestaag in omvang toe. Zijn slappe oren sprongen overeind en bleven recht opstaan, zijn buik werd ronder en boller, zijn poten strekten zich naar voren, zoals een plastic handschoen die wordt opgeblazen. Het rommelende geluid ging over in een gegrom, alsof de aarde zijn stekels opzette. De bomen verstijfden. Sommige takken trilden en bladeren vielen naar beneden. De lage toon werd besloten met een langgerekte puf.

‘Vroeger zong ik belcanto,’ bekende hij bescheiden.

‘Wat heerlijk voor je.’

‘En wat heerlijk is voor mij, is ook heerlijk voor jou, nietwaar?’

‘Dat is een bepaalde filosofie. Nou, hartelijk dank voor je...’

‘Wil jíj mijn sponsor worden?’ Met deze vraag sprong hij op het pad en versperde mij de doorgang.

‘Waaraan heb ik die eer te danken? Ik bedoel, wat mag ik voor je doen?’ stamelde ik.

‘Je bent niet erg snel van begrip, maar ik zeg niet dat je dom bent. Tegen een gast moet je altijd beleefd blijven. Bovendien is dit pas je eerste verblijf. In elk geval heb je er geen verstand van,’ riep Konijn licht geërgerd. ‘Zo ingewikkeld is het overigens niet, hier op het landgoed. Luister! Jíj gaat míj sponsoren. En ík ga zeggen hoe goed jíj bent.’

‘Waarom zou je dat doen?’

‘Omdat ik dan geld van je krijg. En het is nieuws!’

‘Aan wie ga je dat nieuws brengen?’

‘Aan iedereen die daar belangstelling voor heeft. Maar díe hoeven daar niet voor te betalen. Het is gratis. Want dat doe jij. Het betalen. En nu geen vragen meer. Alles uitleggen doet afbreuk. Aan de magie. Herkenbaarheid heeft haar grenzen. En beschadigt uiteindelijk je aureool. Van hoe goed jij bent.’

‘Ik goed?’

‘Of fantastisch, wat je wilt.’

‘Oké, oké, maar waarin?’

‘Zeg het maar.’

Vogels zongen, bomen ritselden, het gras deinde zacht op en neer, volgens de kaart moest ik de beek kunnen horen ruisen.

Deze stilte duurde hem te lang.

‘Ik zal je helpen. Je draagt een vest, een geblokt hemd, een spijkerbroek en loopt op bergschoenen. Wat betekent dat?’

‘Niets.’

‘Oké. Als we naar je gezicht kijken, zien we de oplossing: een bril, een hoog voorhoofd, kalend met achterovergekamd haar. Donker-

[p. 524]

bruin. Je bent dus een man van middelbare leeftijd. Noem je jezelf mooi of lelijk?’

Ik proestte. Deze onverwachte confrontatie met mijn ijdelheid liet me bijna stikken. Konijn schrok.

‘Wij zijn daar hier heel open in. Dat past bij onze tijd.’ En plotseling heel snijdend: ‘Wíl je niet beroemd worden?’

‘Natuurlijk wel, maar daar is het zeker te laat voor. Thuis zit ik het merendeel van de tijd uit mijn neus te eten. De onvrede die van alle kanten...’

‘Praat me niet van onvrede. Daar hebben we het een andere keer over.’

‘Wat is er tegen onvrede?’

‘Ik heb het niet gehoord. Het is niet gezegd. Het enige waar het om gaat is: jij moet iemand sponsoren die jou beroemd zal maken. Iemand als ik. Als ik. Als ik. Als ik.’

Als een jongleur gooide hij deze twee woorden op en neer over alle registers van zijn stem: van hoog tot laag en weer terug. De hoofdpijn drong onstuitbaar op.

‘Wat ga je dan over mij vertellen?’ onderbrak ik hem.

‘Dat jij goed bent. Heel goed. Als je me dubbel betaalt, zeg ik dat je beter bent.’

‘Afgesproken. Wanneer ga je beginnen?’

‘Wacht, wacht, wil je het tarief niet weten voor de beste?’

‘Nee, nee. Beter is voldoende. En bovendien altijd meer dan de beste.’

Konijn verstijfde. ‘Kun je dat herhalen?’

‘Nee, dat ga jíj juist doen. Kom, Konijn, aan het werk.’

‘Je probeert me erin te luizen. Voor minder geld beter dan de beste zijn, ja, ja. Je bent een echte profiteur, een parasiet.’

‘Als je dat over me rondbazuint, verdien je helemaal niets. Wanneer ik geen resultaten zie, dan jíj helemaal niet. Noem je prijs.’

‘Hangt ervan af hoe beroemd je wilt worden. Vermenigvuldigd met het bereik dat je voor ogen staat.’

‘Heb je een ogenblikje? Ik moet even wat berekeningen maken.’

Konijn hernam zijn stemoefeningen. Getallen vlogen door mijn hoofd. Telkens wanneer ze bruikbaar leken, werden ze verzwolgen door zijn luide galm. Of ze stuitten op mijn hoofdpijn die van achter mijn ogen optrok naar het voorhoofd.

‘Kom je eruit?’

‘Ik probeer me te concentreren.’

‘Zou ik niet doen,’ zei hij. ‘Vertel me liever waar je goed in bent en ik zal je beroemd maken. Ik heb je al een deel van míjn kwaliteiten laten zien.’

[p. 525]

‘Precies, daar wilde ik het graag over hebben. Wat heb je tot nu toe gepresteerd?’

‘Ik ben een tijd manager geweest van een golfkampioen. Een wereldkampioen.’

‘Tot hij verslagen werd en aan de drank raakte. Dus geen geld meer had om je te betalen.’

‘Een bekend geval, ik geef het toe, maar het verbaast me dat jij ervan af weet. Goed, daarna werd ik tekstschrijver voor iemand die een praatshow had.’

‘Maar die kon alleen maar praten en niet lezen en bovendien verging het praten hem toen zijn kijkcijfers kelderden. Binnen een maand was de zaak monddood en wat voor een tekst valt er voor een monddood schaap nog te schrijven?’

‘Jazeker, maar een en ander betekent wel dat grootheden, topfiguren op de ladder zal ik maar zeggen, míj uitkozen. Ik bedoel toen ze nog bovenaan stonden. Toen ze dus iemand nodig hadden.’

‘Maar elke keer eindigde je carrière weer bij af. Omdat zíj vielen. Als een baksteen.’

Hij glimlachte sluw: ‘Precies, en dat moeten we allemaal op z'n tijd: op naar het nulpunt. Terug naar de wortels. Soms eronder: het gras. En dat is juist mijn grote kwaliteit, want daarnaast heb ik ook nog goede eigenschappen.’

Plotseling sprong hij omhoog alsof iets op de grond hem venijnig had gebeten. Toen hij weer neerkwam, schudde hij zijn hoofd en schraapte zijn keel.

‘Luister jij eens even, wijsneus. Het is in principe heel simpel. En ik had graag dat je nu even goed oplette. Waar gaat het in het leven om?’

Ik keek hem niet-begrijpend aan.

Hij vervolgde: ‘Dit is geen quiz, dus zal ik maar zelf het antwoord geven. Het draait in het leven om overleven. Hoe kun je overleven? Door je onvrede te verteren. Voor hij jou verteert. Een hachelijk moment. Dus een beroep uitoefenen. Kies maar wat uit. Vrijheid. Je mag van je talent gebruik maken. Graag zelfs, wat goed is voor jou is goed voor ons. Maar dat is niet genoeg. Als voorbeeld: jij wilt schrijven. Dat kan niet: stilzitten met een begaafde onvrede. Hoe moet dat dan wel? Want het moet. Overleven. Door beroemd te worden. Dat is eenvoudig gezegd maar technisch gesproken. Een markt creëren kan betrekkelijk pijnloos. Genoeg worden is tegenwoordig geen opgave meer. Hoe word je genoeg voor je afzet? Door iemand te laten zeggen dat jij het verdient beroemd te zijn. Leg je erbij neer. Bij iemand die verstand heeft. Die het verstand voor produkten boven de onvrede - nee, nu ga ik te ver. Hoe blijf je beroemd? Door iemand te laten zeggen dat jij het

[p. 526]

verdient beroemd te blijven. Ik bedoel: je moet mij in dienst nemen. Zo kom je er wel. Verder zwaaien, zingen, vissen. Overleven. Dus jij bent mijn sponsor.’

Hij hapte naar adem: ‘Puhf! Ik ben eruit, geloof ik.’

Hij stak zijn snuit in het gras, raspte zijn wangen aan de halmen en liet een proestend geluid horen. Toen hij zijn kop weer ophief, glinsterden zijn ogen: ‘Feliciteer me maar. Ik heb nog nooit zo'n lang college gegeven.’

‘Gefeliciteerd, Konijn. Ik denk dat je weet wat je zegt, omdat jij hier woont.’

Opnieuw begon hij zijn buik op te pompen ter voorbereiding van een heel lage toon. De hoofdpijn drukte mijn ogen uit de kassen. Ik had nog maar één kans. Hem eerlijk antwoorden.

‘Ik denk niet dat mijn kwaliteiten toereikend zijn.’

‘Ach kom, Staf heeft je uitgenodigd om hier op het landgoed te komen. Dan moet je wel...’

‘Dat betekent niet dat ik kwaliteiten heb, objectief gesproken.’

Konijn liep leeg. Zijn buik verschrompelde, zijn voorpoten vielen slap langs zijn lijf, zelfs zijn pupillen, die wijd open stonden van begeerte, vernauwden zich alsof alle geest uit hem trok. Hij viel terug op zijn vier poten en met een zijwaarts sprongetje kwam hij weer op het gras terecht.

Vanaf die plek sprak hij met intense minachting en afschuw, alsof een opwellende stroom gal hem tot kokhalzen dwong: ‘Je bent, objectief gesproken, een Landloper.’

‘Ik ben een Landloper! Precies!! Eindelijk weet ik wat ik ben, wat ik kan. Jij hebt het gevonden. Landlopen is mijn sterkste eigenschap. Maak me daarmee beroemd.’

‘Nee mijnheer, dat zal ik geenszins doen. Ik heb mijn eer. Gevoel. En werkeloos als ik ben, gaat die nog verder dan mijn beroepseer. Weet u, meneer, nogmaals maar nu wat gewoner, ik ben eigenlijk filosoof en ik zeg u niet eens goedendag!’

Met zijn staart rechtop en de poten gestrekt schoot hij ervandoor, richting beek, want van het lange gesprek had hij flinke dorst gekregen.