De Gids. Jaargang 157

Poëtisch leven
Stefan Hertmans
Tussen laurierkrans en verbanning

Door een of ander toeval heb ik opeens twee lijvige, op elkaar lijkende boeken op mijn tafel, die ik onwillekeurig dichter naar elkaar schuif, en dan pas merk ik wat er gebeurt: ik zie twee boeken waarin een leven wordt samengedrukt, misschien al even onwillekeurig, een leven van gedichten. De verzamelde gedichten van Claus. De verzamelde gedichten van Ten Berge.

En opeens heb ik het rare gevoel dat hier, zo stil, twee extremen elkaar raken. De een krijgt, op zijn vijfenzestigste, de hoogste eer, de bevestiging, de ons en hem stilaan vermoeiende affirmatie van wat we al lang wisten; de ander krijgt, wellicht is het hem evenzeer van harte gegund, de bevestiging van wat hij en wij ook al wisten: een leven dat even vol is geweest van poezie, van ideeën over poëzie, van bundel tot bundel, een inwijding in alles wat we te weten komen door zo stom te zijn om ergens, in onze jonge jaren, te besluiten om iets volkomen onzinnigs te gaan doen: gedichten schrijven terwijl de Echte Mannen - de volwassenen, de managers, de psychiaters, de gemeenteraadsleden, de schooldirecteuren, de fysici en al die andere heren in hun professionele waardigheid - de echte wereld leren beheersen, gezinnen stichten, kinderen naar de universiteit sturen - kortom alles leren verrichten wat mooi, goed en waar is, terwijl de dichters alleen maar zelf kinderen blijven, volkomen nutteloos voor hun omgeving en voor de goede zaak van de burgers, terwijl ze schrijven over wat ze alleen maar dénken dat mooi, goed en waar is.

Een aandoenlijk leven met een aandoenlijke slotsom, zeker als men niet, zoals Claus, op het niveau van de succesvolle managers etcetera getild kan worden. De andere krijgt amper een besprekinkje, hoogstens ergens een ezelsstamp, wat zure woorden, een bemoedigende schouderklop misschien, een oud etiketje wordt even afgestoft. Dan volgt weer stilte.

Twee dichters; twee voorbeelden van wat er met poëzie en met een leven kan gebeuren. Twee dikke boeken. Als ik de publieke persoonlijkheden naast elkaar leg, zie ik twee uitersten, maar dat heeft alles met de maatschappelijke repercussie, met bevestiging en eer te maken. Een dichter groeit mee met de reacties die hij op zijn werk krijgt. Maar als ik begin te bladeren, gedichten naast elkaar leg, van de een op de ander overspring, dan gebeurt er iets merkwaardigs: dat spectaculaire verschil, dat monumentale ni-

[p. 518]

veauverschil van de boekentoptienen en de marmeren zekerheden smelt als sneeuw voor de zon.

Niet dat ik Claus geen groot dichter vind, of daar iets aan af wil doen, of dat ik wil zeuren over de al dan niet miskende Ten Berge; om dat soort praatjes is het me niet te doen. Ik heb geen enkele moeite met het uiten van mijn grote bewondering voor Claus, het zure snobisme waarmee Vlaamse culturo's bijvoorbeeld proberen aan te tonen dat Claus ‘echt niks is’, is aan mij niet besteed. Hij is een van onze grootste dichters, in en met en misschien precies door al die slordige, losse, chaotische gedichten, invallen en capriolen die tussen zijn beste gedichten in staan.

Nee, aan Claus doe ik niets af. En aan Ten Berge wil ik niets toevoegen, maar evenmin iets afdoen. Als ik dat zou willen, dan zou ik ook in de weer zijn met die eeuwige waardenschaal waar de kritiek zich aan vastklampt als aan een reddingsboei bij te hoge zee. En het is precies de gedachte aan die waardenschaal die zo absurd gaat lijken als je gewoon graag gedichten leest. Dat eeuwig vergelijken van appelen en peren, waartoe ik nu zelf word verleid door die twee haast identieke omslagen.

En toch. Het gaat me om iets anders. Het gaat om dat soms opduikende, verbazingwekkende gevoel van de nutteloosheid van normen, waar-de-oordelen en criteria, van die onmogelijkheid om conclusies te trekken als ik daadwerkelijk en geconcentreerd gedichten lees, want ik ben met twee levens bezig. En wie reikt daar nu punten of prijzen voor uit, voor de manier waarop je je leven hebt geleid en ingevuld, en, daarbij horend, het spoor dat je achterliet?

Het gaat om dat gevoel van overlapping, van onrustbarende parallellen, van verwantschap, zielsverwantschap tussen gedichten, terwijl de dichters die ze gemaakt hebben om de een of andere reden steevast mijlen ver uit elkaar worden gehouden door de kritiek. En als ik uit mijn lectuur opkijk en besef hoe het met de roep van die twee dichters staat, dan lijkt het me futiel om De Oostakkerse gedichten af te wegen tegen de Texaanse Elegieën, Claus' ensoriaanse kermis tegen Ten Berges Kockyn. Want voor je het goed en wel beseft, zijn de gedichten in je hoofd met elkaar in verbinding getreden. En om dit soort verbanden lees je, niet om het eeuwige dilemma tussen laurierkrans en verbanning.

Hugo Claus, Gedichten 1948-1993

H.C. ten Berge, Materia Prima, gedichten 1963-1993