De Gids. Jaargang 157

[p. 402]

Rutger Kopland
Aanwijzingen voor het schrijven van een ansichtkaart en een voorbeeld

Men ziet een kaart met een pleintje, in de zon slaapt een hond, een oude man zit in de schaduw, en men denkt, dit is wat ik zoek, ik ga schrijven. Het is vakantie, anderen zijn ver weg en men zoekt iets. Daarvoor is de ansichtkaart, voor de mens in den vreemde die iets zoekt. Wat hij zoekt blijkt een ansichtkaart te zijn. Zoekt en gij zult vinden, voor ieder verlangen is er een vervulling. Maar achter iedere vervulling gaat een ander verlangen schuil. De ansichtkaart is van deze condition humaine een duidelijk bewijs; zij heeft een achterkant. Men ziet daar een vierkantje voor een postzegel, wat lijntjes voor een adres, en een lijntje dat ons vertelt waar er geschreven moet worden, men heeft een ongeschreven bericht aan een ander gekocht. Men dient dus te zoeken naar een bericht voor een ander en naar een ander voor een bericht. De lezer mag denken dat van een kleinigheidje toch wel een overdreven probleem wordt gemaakt. Hij moet echter bedenken dat het nu juist de taak is van de poeet om problemen te scheppen waar niemand ze ziet. Het normale, geaccepteerde is veel problematischer dan het problematische. Iedereen die wikkend en wegend voor een ansichtkaartenmolen staat, draait en draait, totdat hij er iets uitpikt omdat hem dat ‘leuk lijkt om te sturen’, zit diep in de existentiële problemen. En zonder aanwijzingen komt men daar niet uit.

Kan men iets vinden, zonder dat men tevoren wist wat men zocht? Een oud, maar eenvoudig probleem. Het antwoord is: ja. Het vinden van een ansichtkaart is daarvan een sprekend voorbeeld. Niemand weet welke ansichtkaart hij zoekt, voor hij hem vindt. Een veel minder eenvoudig probleem is het vinden van wat men zoekt, nadat men vond wat men zocht. Ik heb het gevonden, maar wat zocht ik, die vraag, daar gaat het dan om. Daar moet men woorden voor vinden, anders weet men het nog niet. En bovendien doet zich het probleem voor dat men zélf wel iets kan vinden, maar dat het de vraag is of een ander dat ook vindt. Men moet dus woorden gebruiken die de vondst zodanig beschrijven dat een ander diezelfde vondst doet. Tenslotte noem ik nog het probleem dat wij nooit weten wie een ander is. Ook dat is zoeken, ik zei het al eerder, want wie een bericht zoekt voor een ander, zoekt ook een ander voor dat bericht. Men doet er dus goed aan zelf een ander te construeren, want een ander, zelfs de meest geliefde persoon, zal dat niet voor ons doen. Daar kan men levenslang op wachten, en zoveel tijd heeft men niet. Men moet schrijven. Gelukkig heb ik ruime ervaring met het schrijven van ansichtkaarten. Ik kan weliswaar niet zeggen dat ik er helemaal uit ben, maar een paar aanwijzingen leken mij nuttig, om anderen voor de grootste brokken te behoeden.

Geef niet toe aan het verlangen naar waarheid. Ik zei al, achter de vervulling van het verlangen zit een ander verlangen, een zoeken naar wat men vond. Wie dan waarheid zoekt, maakt een vergissing. Het zoeken naar waarheid wordt in het algemeen als iets moois beleefd. Er staat echter, geef niet toe en toegeven doet men meestal aan iets verkeerds: een verleiding, een verboden genot. Zo moet men ook het zoeken naar waarheid zien. Veel ansichtkaartschrijvers gaan tot op hoge leeftijd door met het beschrijven van waar ze zijn en wat ze doen: zij zitten op een pleintje, eten Franse ‘stinkkaas’, met stokbrood, drinken landwijn, lachen veel (van de wijn!), genieten erg (van het eten!), rusten heerlijk uit (van het zitten!), ik noem maar wat. Is dat dan niet waar? Nee, het is een herinnering, het is afgelopen, voorbij, altijd. Herinneringen zijn nooit waar, om hun waarheid vast te kunnen stellen zou men het leven moeten herhalen en dat kan niet. Men zit een kaartje te schrijven, het pleintje is verlaten, het ligt voor u op uw gammele hoteltafeltje en u streept dus door dat u lekker zit te genieten.

[p. 403]

Waar geadresseerden wél iets aan hebben is een onwaar verhaal over uzelf. U moet iets over uzelf schrijven, maar dan anders. Het eenvoudigste is een plek te beschrijven waar u niet bent en daar in het zonnetje kaas, stokbrood en landwijn te gebruiken, hartelijk te lachen en dergelijke, maar te zeggen dat u dat niet doet, of niet te zeggen dat u dat doet. U doet iets anders, en niet nu, maar op een ander moment. Men zou kunnen zeggen: zoek een alibi. En als u dat probeert, zult u merken dat dat helemaal niet zo makkelijk is. Het is heel moeilijk uit al die plekken en momenten die er zijn, juist die te vinden waarvan de geliefden thuis zullen denken: inderdaad, zo is het. Wees dus heel precies in de beschrijving van de tijd en de plek die u dan kiest.

Hiermee is die kaart nog niet geschreven, het zijn tenslotte alleen nog maar aanwijzingen. Men moet het natuurlijk wel zelf doen. Gepeins houdt men. Ik zei al, het vinden van een alibi is niet gemakkelijk. Men wil die kaart met dat pleintje, men weet dat dit de kaart is, maar levert deze een absoluut geloofwaardig alibi? Men kan daarin te ver gaan, er zelfs in blijven steken, dat wil zeggen eeuwig blijven vragen, alle vragen willen stellen. Ik zou daar twee dingen over willen zeggen: voor eeuwig vragen heeft u de tijd niet, evenmin als uw geliefden, en alleen vragen die het antwoord al inhouden zijn van belang. Als u zich de vraag stelt of deze kaart uw alibi is, dan kán u zich dat alleen maar afvragen omdát zij dat is, waarom anders die vraag. Korter: het antwoord roept de vraag op, niet andersom. Zie ook: zonder vervulling geen verlangen.

Schrijf dus een verhaal waarin gebeurtenissen toevallig plaatsvinden. Dat is realistisch, dat is de waarheid zou men kunnen zeggen, maar de beste manier om die te verhullen is oorzaak-en-gevolg-relaties aan te brengen. Dat is waar uw geliefden in geloven. Ze zullen denken: inderdaad, dit is gebeurd, dit gebeurt, het kan niet anders, dit kan geen toeval zijn wat daar op dat pleintje plaatsvindt, mij overkomt hetzelfde. Waarmee u meteen ook al aardig bezig bent om de ander vorm te geven.

Men is er kennelijk nog steeds niet uit, want men blijft kijken naar die kaart. In dit stadium heeft zich vaak een soort verwekingsproces ontwikkeld. Men moet daar zeer mee oppassen. Het is mogelijk dat er bij het opdoemen van een verhaal dat, zoals ik zei, een soort antwoord geeft dat de vraag oproept, een soort vervulling biedt die een verlangen wekt bij uzelf en bij de ander, dat er dan gevoelens loskomen van herkenning en vervreemding, van ontmoeting en afscheid, van afstand en nabijheid, dat soort gevoelens. Men zit dan ver in de zachte en weemoedige gevarenzone. Men verlangt naar gevoel, maar gevoel zal nooit vervulling zijn. Hieruit volgt onmiddellijk dat dit verlangen onjuist is, men kan niet een verlangen hebben zonder vervulling. Geef daar dus niet aan toe, want u zult die kaart nooit schrijven, u zult nooit woorden vinden, want voor gevoel zijn geen woorden, anders waren ze er wel. Anders gezegd: uw verhaal moet een kaart worden en niet andersom.

Humor is de enige redding. Het is uw bedoeling een bericht te vinden voor een ander en een ander voor een bericht. Daarom stond u bij die ansichtkaartenmolen. Ik heb u gezegd hoe dat moet. Op het laatste moment dreigt u dan even geëmotioneerd te raken van de nakende mogelijkheid uw bedoeling op het papier voor u te zien. De humor zal uw alibi vervolmaken. Zij zal ook uw bedoeling verbergen, uw poging om verborgen te zijn. Als u gehoorzaam bent, en als dat niet gaat, toch gehoorzaam zijn. Verscheur wat u schreef. Humor is keihard.

Nu moet het lukken. Een voorbeeld. Uw plaats is hier, het is overal augustus. Stel een vraag die het antwoord inhoudt: zie je dat pleintje? Uiteraard, als dat er niet was zou men het niet zien. Er is iets gebeurd, omdat het toeval dat wil. U bent dat pleintje, die zon en die schaduw, die hond en die man, u slaapt in die hond, in die man, in die zon. Dat komt omdat u alles bent. Uw alibi is bijna rond, u bent bijna onvindbaar. U heeft ergens gelezen dat men zijn hele leven het geluk kan proberen te ontvluchten, maar het grijpt ons tenslotte onverbiddelijk in de kraag. U bent het daar mee eens, maar u weet van niets. U bedoelt hier dus niets mee. Uw alibi is compleet. Teken met X.