Buitenlandse Literatuur
Portugese literatuur na Pessoa
Catherine Barel
Inleiding
Wat er na Fernando Pessoa's dood in 1935 in Portugal geschreven werd, was hier tot voor kort nagenoeg onbekend. Gelukkig begint daar de laatste jaren verandering in te komen nu enkele Nederlandse uitgevers regelmatig vertaald Portugees werk op de markt brengen. Een goed moment om eens wat aandacht te besteden aan deze nog steeds weinig bekende literatuur.
De oudste van de hier besproken auteurs, Miguel Torga, kan men beschouwen als het prototype van de literaire verzetsstrijder tegen alles wat in het Portugal van voor 1974 repressie uitoefende. Zijn werk, waarin hij nuchterheid combineert met een lyrisch taalgevoel, betekende voor diverse generaties Portugezen een lichtpunt in duistere tijden. Ook Jorge de Sena leverde strijd met het Salazar-regime (1928-1974), al is de tirannie zeker niet het enige dat deze veelzijdige, tijdens zijn leven in ballingschap miskende erudiet tot schrijven aanzette. Romanschrijvers als José Cardoso Pires, José Saramago en António Lobo Antunes werken vanuit een haat-liefdeverhouding met hun land aan een kritische herwaardering van het recente of verre Portugese verleden. Cardoso Pires begeeft zich vooral in de coulissen en laat figuranten aan het woord. Als grote voorvechter van ongecensureerd taalgebruik slaat hij een beslissende bres in de grenzen tussen schrijf- en spreektaal. Van de generatie die hierop voortbouwt is Lobo Antunes de bekendste vertegenwoordiger. Deze door koloniale oorlogservaringen getekende psychiater laat in zijn traumatische beschrijvingen geen plaats voor illusies. Bij José Saramago speelt de wensdroom juist wel een rol. In een wendbare verteltrant verstrengelt hij feiten en verzinsels tot fraaie verhalen, waaruit onverwachte inzichten in de politieke en sociale geschiedenis naar voren komen.
Tijdsprongen en perspectiefwisselingen worden door elk van deze drie romanciers voortdurend uitgebuit. Dergelijke technieken hebben misschien, behalve met de visuele media, die Cardoso Pires hiervoor verantwoordelijk stelt, ook te maken met de inhaalmanoeuvre die de huidige Portugese literatuur aan het uitvoeren is. Een halve eeuw is men valselijk voorgelicht: door het regime, door de kerk, door het onderwijs, door de massamedia. Zelf uitmaken naar wie je luistert en in welke richting je kijkt, is thans de kostbare verworvenheid die enthousiast benut wordt.
Auteursrechtelijk beschermd