De Gids. Jaargang 156

[p. 805]

Bodo Kirchhoff
Dame met varken

Toen de futloos geworden romanschrijver P., die voor zijn jeugdwerk De oksel de literatuurprijs van de stad O. had gekregen, op een avond bij het doorbladeren van een oud tijdschrift op de prent De dame met het varken van Félicien Rops stuitte, zag hij opeens een mogelijkheid om zijn verloren flair terug te krijgen. Meteen in de eerstkomende dagen zou hij de voorstelling met een geschikte dame en een volwassen varken in zijn nieuwbouwwoning uitbeelden om zo inspiratie voor een gewaagde roman op te doen.

Het was de vooravond van het begin van de lente negentienhonderdvijfentachtig en P. bekeek de reproduktie van een ets uit het jaar achttienhonderdzesentachtig. Op de bleekblauwe achtergrond zweefden putto's; die kunnen we wel weglaten, zei hij bij zichzelf. Dame en varken, door een dun, wit lijntje met elkaar verbonden, hadden dezelfde zachte vleestinten, een overeenkomst die hij als oorzaak van de geladenheid van het motief opvatte. Deze overeenkomst leek hem net zo noodzakelijk als de schaarse kledingstukken die de kunstenaar had afgebeeld. De dame droeg zwarte, halflange kousen en dito handschoenen waar een glans overheen lag; bovendien ter hoogte van haar ribben een sjerp en op haar hoofd een met bont beklede hoed. En ze had een blinddoek voor. Ondanks deze handicap leek ze op geen enkele manier aan het dier te zijn overgeleverd, en P. ontdekte hierin een tweede oorzaak voor het effect van de afbeelding: dat de dame, hoewel ze geblinddockt was en het varken voor haar uitliep, geenszins werd geleid, maar zelf de leiding had. Ze was het varken en ze was het niet, daarin lag haar geheim. En dat geheim wilde hij in zijn woonkamer ontsluieren.

P. dacht ingespannen na over de praktische kanten van zijn plan. Een varken, daar was nog wel aan te komen. Maar waar haalde hij de dame vandaan? Een werkloze toneelspeelster inschakelen was uitgesloten. Alleen een echte dame kwam in aanmerking. Ze moest de noodzaak van haar optreden inzien; ze moest met dezelfde ontspannenheid als de dame op de afbeelding door de woonkamer schrijden. Alsof het varken, dat ze zou kunnen ruiken en voelen, niet bestond.

Bijna alle vrouwen die hij iets beter kende, liet hij de revue passeren. Sommigen hadden misschien wel het juiste uiterlijk. Maar ze ontspoorden te vaak. Bijvoorbeeld zijn ex-vrouw, een danslerares. Gemakkelijke prooi voor iedereen die aansluiting zocht. Of de wethouder van cultuur, met wie hij een verhouding had. Ze zou er wel het type voor zijn en vast wel willen, maar het ontbrak haar te enen male aan formaat. Er was geen kunstrich-

[p. 806]

ting waar ze geen affiniteit mee had, en P. verachtte haar om dit gebrek aan visie waar hij zelf ook van profiteerde. Vervolgens dacht hij aan de harpiste van het stedelijk filharmonisch orkest, met wie hij onlangs een nacht had doorgebracht. Maar ze zou zich waarschijnlijk zo fanatiek inzetten dat die bepaalde distantie tot het varken, waar het nu juist op aankwam, volkomen zou ontbreken. De harpiste was dus ook ongeschikt.

P. liep naar het raam en keek neer op het spoorwegemplacement voor zijn woonblok. Dan bleef eigenlijk alleen mevrouw von C. over, zei hij bij zichzelf en drukte zijn voorhoofd tegen de ruit. Mevrouw von C. was zijn trouwste fan. Al jaren schreef ze hem brieven over zijn boeken en af en toe stuurde ze foto's mee. Ze was een alleenstaande, statige dame die een boekhandel met antiquariaat bezat. Ze was een groot liefhebster van amoureuze verhalen en ze koesterde haar liefde voor het geschrevene. Haar geloof in het geschreven woord was zo heilig dat ze in haar eigen woning geen telefoon had. En zo had ze met P. al alle vormen van schriftelijk verkeer bedreven die per post mogelijk zijn. Er waren ansichtkaarten over en weer gegaan, aangetekende stukken en gewone brieven, bestellingen per expresse en per koerier, ja zelfs pakjes met Sinterklaas. De mogelijkheid van een ontmoeting was daarbij niet eens ter sprake gekomen. Mevrouw von C. was een ouderwetse en tevens radicale persoon. Ondanks haar zaak leefde ze helemaal in de wereld van haar lectuur en was daardoor een hartstochtelijk voorvechtster van de fantasie geworden. Ze hield alleen van de werkelijkheid van de verbeelding en had haar spijt over het ontbreken daarvan in P.'s laatste roman Ceremonie van de uitputting al taktvol geuit, ingekleed in loftuitingen over de stijl. P. besloot haar te schrijven. Ze moest hem helpen.

Hij ging aan zijn bureau zitten. Hij zag al voor zich hoe ze met een varken aan de lijn de weg van de televisie naar het aanrecht aflegde. Hij stelde zich voor hoe haar blanke, onbedekte delen in combinatie met de met bont beklede hoed de hele huurwoning iets mondains gaven. P. moest aan een bepaalde foto van haar denken. Naar aanleiding van zijn boekje Het strand had mevrouw von C. een vakantiefoto gestuurd, waarop ze in een eendelig badpak te zien was terwijl ze tot haar knieën in een vijver stond. Het was een nogal onscherpe foto en op de achterkant stond: ‘Om uw fantasie nieuw leven in te blazen!’ P. haalde hem uit de la, waarin hij alle post van mevrouw von C. bewaarde. Hij legde hem naast de reproduktie en liet zijn blik heen en weer gaan. Hij raakte in een lichte roes. Haar opgeheven hoofd en de welving van haar dijen, de ontspannen houding van het speelbeen, de gracieuze handen kwamen zo treffend met zijn voorstellingen van de dame met het varken overeen dat hij onwillekeurige bewegingen met zijn armen maakte. Toen hij zich weer onder controle had, pakte hij pen en papier.

‘Geachte mevrouw,’ schreef hij boven de brief, ‘ik ben zo vrij hierbij een verzoek tot u te richten dat voor mij van het grootste belang is. U heeft zelf al geconstateerd en mij erop gewezen dat mijn schrijven sinds geruime tijd aan een gebrek aan moed en verbeeldingskracht lijdt; dat u bij het lezen van mijn boeken alleen nog aan de stijl genoegen beleeft, beschaamt mij diep. Tot vanavond werkte uw kritiek alleen maar verlammend op mijn wil weer meer te durven. Tot op het moment dat

[p. 807]

Félicien Rops, La dame au cochon ou Pornokratès

[p. 808]

ik erachter kwam wat er aan mijn schrijven ontbrak: de inspiratie. Het toeval wilde namelijk dat ik in een oud tijdschrift op de u vast en zeker bekende prent De dame met het varken van Félicien Rops stuitte, en ik vatte meteen het plan op dit ongehoorde motief tot in detail in mijn woning uit te beelden, om daardoor tenminste voor een keer voor die voldongen feiten te staan waar toch elke schrijver van droomt. Dat is mijn vaste voornemen. En er is maar één persoon, die ik weliswaar nog nooit heb ontmoet maar die ik goed genoeg meen te kennen, die over voldoende gevoel en verstand beschikt en tevens aan alle lichamelijke voorwaarden voldoet om dit drieste idee ten uitvoer te brengen. En dat bent u.

U, geachte mevrouw, zou ik daarom willen vragen mij uit deze crisis, die eigenlijk ook een erotische crisis is, te helpen, aan mijn uitnodiging gehoor te geven en de dame in kwestie voor mij te spelen. In afwachting van uw antwoord zal ik de nodige maatregelen nemen om in geval van uw toezegging, waar ik vurig op hoop, over een volwassen, tam varken te beschikken. Natuurlijk zorg ik ook voor de afgebeelde accessoires, maar het zou prettig zijn als u zelf het benodigde schoeisel zou meebrengen, zodat u geen ongerief op de koop toe hoeft te nemen. Bovendien regel ik een kamer met bad in het beste hotel van onze stad en als u met de trein komt zal ik u van het station halen. Ik weet dat ik veel van u verlang, maar handelt u uit liefde voor de literatuur, vanuit het inzicht in de noodzaak van de overtreding. In eensgezindheid, uw P.’

Om niet wankelmoedig te worden plakte hij de brief meteen dicht en bracht hem naar de brievenbus. De volgende dag werd P. op de normale tijd wakker. Hij deed wat hij 's ochtends altijd deed met het gevoel dat er iets heel ingrijpends was gebeurd. Na het ontbijt scheurde hij de bladzijde met de reproduktie uit het tijdschrift en bevestigde hem met spelden aan de muur boven de uitschuifbare bank waarop hij sliep. Nu kon hij de afbeelding vanachter zijn bureau zien. Daarna ging hij zitten nadenken hoe hij aan een varken kon komen.

Hij ging stapsgewijs te werk. Zijn materiële relatie met varkens bestond voornamelijk uit schnitzel. En de schnitzel kwam van de slager; het slachthuis schoot hem te binnen. Hij zocht het nummer op en telefoneerde. Hij informeerde bij de administratie waar de varkens die geslacht werden vandaan kwamen en hij kreeg het adres van een fokkerij. P. belde op en kreeg een vrouw aan de lijn.

Of het misschien mogelijk was een varken bij haar te huren, vroeg hij; voor een weekend...

De boerin dacht aan een misverstand en P. herhaalde zijn vraag: ‘Ik zoek een varken. Om te huren. Voor een weekend.’

‘Waarvoor dan?’

‘Voor een performance.’

‘Een performance...’

‘'t Is de bedoeling dat hij aan de lijn loopt. Voor een dame uit.’

‘Nou zeg.’

‘Pardon?’

Geen denken aan, zei de vrouw en informeerde vervolgens of hij wel van deze wereld was. Dan zou hij toch eerst eens naar de dierenbescherming moeten. En dan naar de gezondheidsdienst en het openbaar gezag. Hij moest wel de nodige vergunningen kunnen laten zien. En trouwens: zij leende haar varkens niet uit voor die flauwekul. Punt uit.

P. zei niets terug en hing op. Hij voelde

[p. 809]

zich miserabel. En om door de dagelijkse verplichtingen niet nog verder van de wereld te raken schoof hij de bank weer uit. Liggend dronk hij een cognac en begon te prakkezeren. Het zou het beste zijn, peinsde hij, het varken te verdoven. Dan kon hij het met behulp van twee werklozen, die wel ergens te vinden waren, in een verhuiskist naar zijn huis vervoeren. Maar met welk zinnig doel? Onder welk voorwendsel? P. schonk nog een cognac in. Misschien moest hij gewoon zeggen dat hij een rehabilitatie van het varken aan het schrijven was, wat alleen maar kon lukken als hij een varken in zijn woning had; de dierenbescherming zou dan wel meewerken. Maar hoe moest hij die dwarse boerin, de gezondheidsdienst en het openbaar gezag aan zijn kant krijgen? Misschien door omkoping; maar wat had hij te bieden? Hoogstens gratis exemplaren van zijn boeken, met opdracht natuurlijk. Maar zouden ze het daarvoor doen? Hij zou het van zijn goede naam moeten hebben. En hoe hoog stond die genoteerd? Hing er niet juist bij officiële instanties weer dat oude vijandige sfeertje ten aanzien van excentrieke kunst? Hij had dus connecties nodig; maar wie? Van zijn onschuldige affaire met de wethouder van cultuur hoefde hij echt niets te verwachten. Haar hang tot buitensporigheid was puur privé. Nee, hij kon op niemand rekenen.

P. prakkezeerde verder en in de loop van de dag bedronk hij zich. Hij werd pas de volgende dag wakker toen de bel ging. Met hoofdpijn en een droge mond ging hij naar de deur. Het was een jonge man die een expresbrief bracht. P. wierp een blik op het adres en zag meteen van wie hij was. De brief was zwaar; het waren minstens vier vellen van haar dure papier. Hij maakte de envelop open. Hij moest zich beheersen om niet meteen de slotzin te lezen. Het was haar gebruikelijke diepblauwe inkt, het waren haar vertrouwde steile halen. Maar er stond een aanhef die mevrouw von C. nog nooit eerder had gebruikt.

‘Mijn arme P.,’ begon de brief, in plaats van beste P. of waarde vriend, en het vervolg stond op dezelfde regel. ‘Uw verzoek heeft mij niet verrast. Na het lezen van uw laatste boek Ceremonie van de uitputting bestond er voor mij geen twijfel meer over uw crisis; aard en omvang zijn me intussen pas door uw brief duidelijk geworden. Wat kan ik u zeggen?

Natuurlijk ken ik de prachtige prent De dame met het varken en ik kan uw wens ook begrijpen. Laten we ons eens voorstellen, beste P., dat ik vol begrip op uw verzoek zou ingaan en op dit moment bij u zou aanbellen; en de conjunctief, waar ik zo'n liefhebber van ben, laten we voorlopig ook even achterwege.

Ik bel dus aan en u snelt naar de deur. Uit uw badkamer komen schar- en knorgeluiden. U doet open, u ziet mij voor de eerste keer. Ik draag een geel mantelpakje, mijn haar is opgestoken, mijn hals is onbedekt. U kust mijn hand, ik begroet u. En dan stap ik uw woning binnen, die me uit uw boekje Vier muren vertellen al vertrouwd is. U laat me op uw uitschuifbare bank plaatsnemen, uit de badkamer klinkt gestommel. Het opgesloten varken is bang. Ik kijk u ongerust aan, u verzekert me dat het een tam varken is; u begint een gesprek. Maar ik wil geen gesprek. Ik ben gekomen om de dame van de afbeelding te spelen. Ik verzoek u de nodige voorbereidingen te treffen; we hebben een overeenkomst. U stoort zich aan mijn zakelijkheid, maar laat het niet merken. U haalt

[p. 810]

de accessoires en legt ze op de tafel. Eerst de witte dingen: lijn, sjerp, blinddoek, bloemen en lintjes, dan de zwarte: handschoenen, kousen, een zijden doek en de met bont beklede hoed; de schoenen heb ik op uw instigatie al aan en ik draag ook al de juiste ketting en de juiste oorhangers. Dat alles brengt u in verwarring. U biedt me sekt aan, maar ik bedank. Waarom niet, vraagt u, en ik glimlach; ik stel voor dat u erbij blijft als ik me omkleed. Dan trekt u de gordijnen dicht en gaat zitten. U gaat in uw televisiestoel zitten en ik vraag u de ritssluiting van mijn rok open te doen. Ik buk me voor u. U ziet de randen van mijn ondergoed door de stof. We zeggen nu niets meer tegen elkaar. Afgezien van het onrustige varken is het stil.’

P. drukte de bal van zijn hand tegen zijn voorhoofd. Door de hoofdpijn in combinatie met de woorden van mevrouw von C. begon het te dansen voor zijn ogen. Uit de badkamer kwam een geluid. Misschien de douchekraan? Waarschijnlijk de boiler. Hij stond op en trok de gordijnen dicht. En staande las hij verder.

‘U doet nu de rits omlaag, de strakke rok springt open, ik trek hem over mijn heupen, links een stuk, rechts een stuk, tenslotte glijdt hij op de grond. Ik stap eruit, u ziet dat ik jarretels draag. De zwarte banden lijken wel tralies waar mijn dijen zich tegenaan persen. Ik maak de banden los, de kousen vallen slap naar beneden. Dan trek ik het jasje uit, vervolgens mijn blouse. Ik sta nu in mijn ondergoed voor u, het verblindt u enigszins. Met uw ogen knipperend komt u uit uw stoel en gaat voor de boekenkast staan. Waarom zo verlegen? vraag ik zacht, en u zegt dat mijn aanblik teveel voor u is. Maar zo gemakkelijk komt u niet van mij af. Ik wil dat u me aankijkt. Me van top tot teen opneemt alsof u me keurt. En u slaat uw armen over elkaar. U tilt uw hoofd wat op. U knijpt uw ogen half dicht. U doet uw mond een stukje open; en ik doe nu alles uit op mijn schoenen na.

Op mijn hakken ben ik ongeveer even groot als u. We staan tegenover elkaar, ik volg uw ogen. Uw blik dwaalt over mijn borsten die u zich niet zo vol had voorgesteld; de zweem van verwelking staat u aan. Dan vliegen uw ogen omlaag naar mijn schoot. U bent verrast. Ook hier had u niet zo veel weelderigheid meer verwacht. In plaats van gesprongen adertjes ziet u rijpheid; en ook nergens een bloeduitstortinkje te bekennen, nergens verslapte huid. En nu begrijpt u het opeens. U begrijpt dat de helden van uw boeken jarenlang voor mij de plaats van een man hebben ingenomen. Ze hebben me voor elk lijfelijk contact behoed. De handen die u beschreef maakten alle echte handen overbodig; handen die door hun grofheid mijn huid oud zouden hebben gemaakt, net als teveel zon. Uw boeken stelden me in de gelegenheid zo teruggetrokken te leven als ik wilde. Tot ze slecht werden. Ze werden voor iedereen toegankelijk, ze werden zouteloos. En dat is de enige reden dat ik vandaag bij u ben, we hebben geen tijd te verliezen!

Dat roep ik u toe en u overhandigt me het ene na het andere accessoire. U tuigt mij op, ik ben uw kunstwerk. Tenslotte blinddoekt u me, ik weet nu niet meer hoe u kijkt. Het is stil om me heen, het is warm. U hebt een elektrisch kacheltje onder het bureau gezet, ik voel de straling in mijn knieholten. Behoedzaam sluipt u op uw tenen om me heen. U komt zo dicht bij me dat u me kunt ruiken. Ik ruik naar warme kussens en kaneel. Ik ben de dame

[p. 811]

van de afbeelding, ik ben het. U doet nu een pas achteruit.

Neem de tijd, fluister ik. Bekijk elk detail van mijn lichaam. Geneer u niet. Bestudeer mijn plooien en poriën, het donshaar in mijn nek, de haartjesladder onder mijn navel; wees schaamteloos! Verlang alle poses van me die in uw hoofd opkomen, u hoeft me niet te ontzien. Zie me als vrouw, niet als dame. Zorg voor het juiste licht, belicht me zo dat mijn lichaam in de meest sprekende vleestinten verschijnt. Met minder dan een bleekroze, de kleur van het varken, hoeft u geen genoegen te nemen. Ik ben niets anders dan uw model. Ik ben uw stof, gebruik mij naar believen. Doe met mij wat u wilt!

En u zet nu alles in scène tot alleen nog het varken ontbreekt. Ik sta erbij als op de afbeelding, het witte lijntje in mijn handen; u drukt mij op het hart niet te bewegen en gaat naar de badkamer. Het varken ligt op de grond en trilt. Met een trap en wat voer brengt u het overeind, met verse truffels lokt u het de woonkamer in. Ik ruik en luister; ik ruik het dier en hoor zijn snuiven. U verstopt de geurige knollen op verschillende plaatsen zodat ons varken niet meer weet welke kant het op moet. Het blijft staan met zijn neus op het tapijt, wat u in de gelegenheid stelt het bandje om zijn dikke nek te slaan. Het varken wil weg, maar wordt tegengehouden door de geur, en dus blijft het maar staan, met de ene poot bijna gracieus voor de andere, terwijl ik het bandje in mijn uitgestoken hand houd, niet te strak en niet te slap. Galant. Ik vertrouw het varken zoals het varken mij vertrouwt. U doet intussen een paar passen achteruit om het volmaakte tafereel te aanschouwen.

Wat u ziet is nauwelijks te verdragen. De mate van perfectie gaat uw kracht te boven. U benijdt mij om mijn blinddoek! U zoekt houvast aan mij, u zoekt het cruciale punt; u gelooft dat dat buiten uzelf ligt. Uw blik dwaalt rond. Van mijn schoot naar mijn borsten, van mijn dijen naar mijn enkels en weer omhoog, naar de pezen die zich tegen de dunne stof van de handschoenen aftekenen. Dan van het navelkuiltje snel naar mijn onbedekte oor, van mijn neusgat, met een sprong, naar het neusgat van het varken, van zijn nek naar mijn hand en retour. U volgt met uw ogen het lijntje, hier komen ze tot rust. Uw blik is nu op dit lichte, tere bandje gericht; want waarmee verraad ik mezelf meer dan met de manier waarop ik het vasthoud...

U ontdekt daarin mijn innerlijke toestand. U ziet die als uiterste naaktheid. U beseft dat en sluit uw ogen. U weet nu dat ik er ben. Ik besta echt. Ik ben de dame met het varken.

Enfin, zo had ik het graag bij u gelezen. Maakt u het af, schrijf erop los! Maar mocht u alleen nog uit twijfels of angst bestaan, beste P., dan ben ik eventueel wel bereid uw farce mee te spelen. Maar ik zou het enkel uit medelijden doen, als christen. Voor nu wens ik u echter het allerbeste, uw nog steeds toegenegen von C.’

P. begroef zijn gezicht in de brief. Het dikke papier absorbeerde meteen zijn zweet. Letters vervloeiden tot blauwe beekjes; hij zag het tafereel levendig voor zich. Daar stond ze! Al haar woorden hadden vorm gekregen, geen woord was leeg geweest. Beschaamd maar gelukkig ademde hij de geur van haar brief, geschept papier en inkt. Onderwijl liep hij langzaam door de kamer naar de telefoon. Hij belde het telegraafkantoor. De

[p. 812]

juffrouw vroeg naar de tekst en hij dicteerde zonder na te denken.

‘Beste uitroepteken brief ontvangen komma diep geraakt punt Wat een triomf der taal streepje antwoord volgt in boekvorm komma even geduld puntkomma ik heb echt gezwijnd met u puntje puntje uw P. einde.’

En de juffrouw herhaalde alles, en hij bevestigde het. Toen ging hij aan zijn bureau zitten en begon meteen.

vertaling: Annemiek Munsterman