De Gids. Jaargang 155

[p. 920]

Otto Valkman
Internationalisering van het theater

Het klinkt zo mooi: het theater moet internationaliseren. Internationalisering is een sleutelwoord in de recente cultuurnota van de minister van WVC. Het woord wordt gepresenteerd als een nieuwtje. Het lijkt erop dat de minister wil zeggen dat het theater dient deel te nemen aan het moeizaam voortkabbelende Europa. In Maastricht is ook een cultureel verdrag gesloten tussen de verschillende lidstaten. Het heeft nauwelijks aandacht gekregen, maar dat gebeurt wel vaker met cultuur. Internationalisering in een beleidsnota is een rechtstreeks gevolg van de politieke en economische ontwikkeling van Europa. De praktijk van de internationalisering heeft daar echter niets mee te maken.

Het jaar 1969, het jaar van Actie Tomaat, wordt vaak beschouwd als het omslagmoment in onze theatergeschiedenis. Dat is misschien wel zo. Het zou echter ook het omslagmoment kunnen worden genoemd naar ons internationale denken. Het theaterprotest van toen was ingegeven door een algemeen gevoel van ongenoegen over de theaterpraktijk van dat moment. Ongenoegen was niet specifiek iets van de theaterwereld. Het leefde in alle sectoren van de samenleving en in alle landen van de westerse wereld. Het was een internationale beweging van ongenoegen.

De oriëntatie van de protesterende toneelkunstenaars was internationaal. Men had kennis kunnen nemen van Amerikaanse avant-gardegroepen als Theatre of Living Arts, La Mamma en ook met het werk van de Poolse theatervernieuwer Grotovski. Men reisde naar Frankrijk voor het absurdistische theater. Mickery van Ritsaert ten Cate zorgde voor buitenlandse import van avant-garde. Men zocht en vond de inspiratie voor ‘nieuwe vormen’ buiten onze landsgrenzen. De ontwikkelingen van het nieuwe theater in Nederland waren daarna stormachtig en kregen al snel internationale aandacht en waardering. Nederland werd een voorloper in de Europese theaterwereld. Veel, met name, kleine zaalgroepen verzorgden optredens op buitenlandse festivals.

Er ontstond echter meer dan alleen een uitwisseling van voorstellin-

[p. 921]

gen. Theatermakers leerden elkaar kennen en er was een behoefte om met elkaar samen te werken. Theateruitbaters verenigden zich in de Informal European Theatre Meeting (ietm). Die verschillende samenwerkingsvormen ontstonden lang voordat bij het ministerie van Cultuur het woord internationalisering leidraad werd voor het beleid. De schijn wordt nu gewekt alsof internationalisering beperkt wordt tot de in-en uitvoer van kant en klare voorstellingen. De praktijk is echter anders. Steeds vaker worden voorstellingen internationaal geproduceerd. Dat wil zeggen dat verschillende geldstromen bij elkaar komen, omdat de financiering van een belangwekkende produktie niet meer door één afzonderlijk land of producent kan worden opgebracht. Meertalige toneelvoorstellingen zijn geen uitzondering meer. Gebruikelijk is dat Nederlandse en Vlaamse toneelspelers samen in een voorstelling staan. Het grote probleem van deze ontwikkelingen is dat de subsidiesystemen in de Europese landen totaal verschillend zijn. Niet alleen de systemen verschillen, maar ook de hoeveelheid geld die landen voor het theater ter beschikking stellen wijkt fundamenteel af. Duitsland speelt hierdoor op het terrein van de internationale co-produktie een dominante rol, die niet gerechtvaardigd wordt door inhoudelijke artistieke opvattingen. Nederland belijdt weliswaar met de mond de verregaande internationalisering van de theaterwereld, maar is niet bereid daarvoor de komende vier jaar voldoende geld ter beschikking te stellen. Daarmee wordt de internationalisering een beleid van incident naar incident. Uitwisseling van voorstellingen, presentaties in het buitenland, dat wel, maar nauwelijks de mogelijkheid tot grensoverschrijdende artistieke samenwerking. De verdere ontwikkeling van dat wat wel genoemd wordt de nieuwe Europese dramaturgie zal de komende jaren vanuit Nederland financieel nauwelijks ondersteund worden. Dat is niet goed.