De Gids. Jaargang 155

[p. 901]

Nelleke Noordervliet
Op hoop van zegen

Ik hou van theater. Ik speel graag toneel, ik schrijf er graag voor, en in principe ga ik er graag naar kijken. Als het goed is kom je, ook na een tragedie, gesterkt naar buiten. Een ander mens. Er is een vitaliteit in theater, die de film ten enenmale mist. Het lichamelijke hier en nu van een voorstelling heeft een tonifiërende uitwerking op de toeschouwer, zoals een verblijf op grote hoogte. Toneelspelen is magie. Het gebeurt waar je bij zit zonder dat je doorhebt hoe ze het doen. Ondanks de technische volmaaktheid van andere media gaat er niets boven de levende paradox van het theater. Niets is huiveringwekkender en betoverender dan de momenten van tastbare stilte, waarin het wonder zich voltrekt. Als een voorstelling één zo'n moment kent, is zij gered. Maar dat gebeurt niet vaak. Het laatst overkwam het me bij Thyestes, en hoewel dat moment werd gesmoord in overdaad, is die voorstelling voor mij onvergetelijk.

Meestal verlaat ik teleurgesteld het theater, waarheen ik toch steeds weer tegen beter weten in mijn schreden richt. Het is een langzamerhand onberedeneerde liefde voor een minnaar die mij hooghartig en koel bejegent. Verlang ik te veel, ben ik verwend en veeleisend? Wat wil ik van hem? Wat wil ik horen, zien en voelen? Hoe moeten mijn zinnen worden geprikkeld? Ik wil woorden horen in verbanden die ik kan begrijpen, en wanneer de woorden op zinloos gebrabbel lijken, mag mij de zin van de zinloosheid niet ontgaan. Ik ben bereid daar enige moeite voor te doen. Ik wil mensen zien die mij door hun spel inlichten over de verborgen betekenis van de woorden voor het personage dat zij spelen. Ik wil dat zij dat overtuigend doen. Ik ben niet geïnteresseerd in technieken waarbij acteurs spelen dat zij acteren. Want dat weet ik toch wel. De dubbele bodems van dikdoenerigheid zijn aan mij niet besteed. In mijn oren echoën nog de woorden van een regisseur die mij beval eerst vóór en vervolgens áchter mijn personage te gaan staan; ik moest vooral niet proberen het personage te zíjn - hoewel in mijn visie die poging de meeste overtuigingskracht heeft -, ik moest het personage tónen. De handelingen die acteurs verrichten op het toneel dienen verband te houden met gedachten en gevoelens van de personages. De combinatie van handelingen en woorden moet mij raken, treffen, ver-

[p. 902]

warren, ontroeren, verbazen, ergeren voor mijn part en aan het denken zetten, maar dat laatste liefst niet over de vorm, over toneel zelf. Want theater is een middel en geen doel.

Dat het zo vaak mislukt, ligt niet aan mij. De Nederlandse cultuur kent geen grote theatertraditie, de Nederlandse cultuur heeft zelfs een uitgesproken hekel aan welke traditie dan ook, de Nederlandse cultuur gaat prat op haar vernieuwingsdrang, maar vernieuwing ten opzichte van wat? Het zal dus nooit echt iets worden. Maar zelfs binnen de grenzen van de gegeven mogelijkheden, die ik aanvaard en die toch steeds wat te genieten gaven, is er minder en minder te beleven. Het Nederlandse toneel manoeuvreert zich langzamerhand in de positie waarin de moderne beeldende kunst terecht is gekomen; zonder uitleg over het ‘concept’ geen inzicht in het produkt. De oningewijde toeschouwer wordt buitengesloten. Er is een interne dialoog tussen theatermakers die van de voorstellingen een corpus met commentaar op elkaars produkties en opvattingen maakt, en ik proef een zeker dédain voor de buitenstaander die het gesprek niet meer kan of wil volgen. De kritiek collaboreert. Het is een gesloten systeem waarin kwaliteitsmaatstaven imploderen.

Tegenover het egalitaire denken dat de maatschappij doordrenkt, heeft de kunst terecht haar eigen vorm van elitair denken gezet. In de Nederlandse toneelwereld dreigt dat te ontaarden in een predestinatieleer voor uitverkorenen, net zo vreugdeloos, zo passieloos, zo incestueus. De vorm is de boodschap. Dat is wat mij betreft net zo dodelijk vervelend als schrijvers die over schrijven schrijven. En toch blijf ik gaan, in de hoop op betere tijden. Want ik hou van theater.