De Gids. Jaargang 155

[p. 892]

Lien Heyting
Zeven tomaten

‘Passen jullie maar op,’ waarschuwde mijn oudere broer Wim. ‘Zoiets kan een sneeuwbaleffect krijgen, je weet niet wat je ontketent.’

We sloegen zijn waarschuwing in de wind en gingen naar de Stadsschouwburg met zeven tomaten in een bruinpapieren zakje. Het was 9 oktober 1969. De Nederlandse Comedie zou De storm van Shakespeare spelen. ‘Als we het een slechte voorstelling vinden, gaan we gooien,’ zo had ik afgesproken met Ernst Katz, een klasgenoot op de regie-afdeling van de toneelschool. We zaten met de tomaten in de zaal. In mijn klamme handen voelde ik ze zachter worden. De pauze kwam, de laatste twee bedrijven. Ik zag niets meer. De opwinding van de scholier die zojuist de stoel van de leraar met boter heeft ingesmeerd, had zich van me meester gemaakt. Er moest gegooid worden! En we gooiden, de eerste tomaat ging naar hoofdrolspeler Han Bentz van den Berg.

Raak.

Waarom? Wilden we het ‘vastgeroeste toneelbestel’ afbreken? Toneelkoning Oster van zijn troon stoten? Was het de tijdgeest? Mochten we niet achterblijven bij de Maagdenhuisbezetters? Of waren we alleen maar jeugdige oproerkraaiertjes?

We smeten met soepgroente, stinkbommen, natte koek, tompoezen, moorkoppen en appelflappen. En we lieten pamfletten door de schouwburg dwarrelen waarin we uiting gaven aan onze afkeer van het ‘bourgeoistoneel’. De pamfletten moesten het smijtwerk rechtvaardigen en bewijzen dat het hier niet om een lolletje ging.

Elke maandagavond discussieerden toneelschoolleerlingen, studenten dramaturgie en de dappersten onder de acteurs in het Amsterdamse Universiteitstheater. Al gauw gingen de discussies niet meer over het toneel, maar over de laatkapitalistische uitbuitingsmaatschappij. Die moest omver. Alle macht aan de arbeidersraden. Pas dan zou het toneel, als volkskunst, weer kunnen opbloeien. Zoveel was wel duidelijk. Drie maanden na De storm was de Actie Tomaat vastgelopen in communistisch gedram. De ideologen keken me aan alsof ik een stumpertje was, want ik vond dat er nog wel iets anders gespeeld mocht worden dan Brecht of Gorki.

Maar waarom gooide ik met tomaten?

[p. 893]

Ik herinner me dat ik me in de schouwburg vaak ergerde aan het gebral van de acteurs. Vroeg een personage op de planken: ‘Waar ga je heen?’, dan klonk dat als: Wáááááár gááááá je héééhééééén? De toneelregenten van de Nederlandse en Haagse Comedie vroegen met hun saaie burgermanstoneel om ‘aksie’, dat kon niet uitblijven. Het toneelbestel, waarin geen ruimte was voor het ‘eksperiment’, daar waren alle critici het over eens, deugde niet. Maar dat ik met tomaten gooide, kwam toch vooral doordat ik een keetschopstertje was. Nu was het niet meer de leraar die het moest ontgelden. Nee, je was al twintig en in de late jaren zestig kon je het wat grootser aanpakken.

Op 18 november 1969 speelde de Haagse Comedie De bakker, de bakkersvrouw en het bakkersjong van Jean Anouilh. Toen de bakkersvrouw (Do van Stek) voor de bakker (Henk van Ulsen) haar borsten ontblootte, openden we de aanval: een regen van harde broodjes, krentebollen en slagroomtaarten daalde op de planken neer. Het brandscherm viel. Op de eerste rij krijsten door moorkoppen getroffen dames. Gierend van de lach renden we de schouwburg uit. Een geslaagde actie! Het was immers een schande dat de Haagse Comedie zich contractueel verplicht had tot het spelen van alle stukken van Anouilh, hoe slecht ze ook waren? Nee, ik verdiepte me niet in Do van Stek, die haar negligé onthutst dichtsloeg, of in Henk van Ulsen, die, alsof er op hem geschoten werd, dekking zocht in de coulissen. Wat we de acteurs aandeden, daar stonden we niet bij stil. En al deden we hun iets aan - in een revolutie tellen dat soort kleinmenselijke gevoelens immers niet?

Maar later, als ik terugdacht aan die eerste tomatenavond, zag ik alleen het geschrokken en ongelukkige gezicht voor me van Han Bentz van den Berg.

In 1976, toen hij was overleden, moest ik voor de kunstpagina van NRC Handelsblad een in memoriam schrijven. Ik vond het niet gepast om daar mijn naam boven te zetten, hoewel dat bij dit soort artikelen wel de gewoonte was. Ik vermeldde: Door onze kunstredactie.