De Gids. Jaargang 155

[p. 586]

Willem van Toorn

Over het welzijn van tal van landen wordt bij meerderheid van stemmen beslist, terwijl toch iedereen toegeeft dat er meer slechte dan goede mensen zijn. (Notitie 177)

Dat is mooi, dat iedereen dat toegeeft. Maar als er meer slechte dan goede mensen zouden zijn, vraag je je af wie ‘iedereen’ dan wel is. ‘Iedereen’ moet dan toch ook meer slechten dan goeden omvatten, en wat heb je aan de opinie van een meerderheid van slechteriken? Trouwens, misschien gaf iedereen in Lichtenbergs tijd dat wel toe, maar dat was dan ook een mooie, overzichtelijke tijd, waarin ze net het goed en slecht van het christendom opgewekt en patriottistisch begonnen te vervangen door het goed en slecht van Verlichting en revolutie. Ze wisten toen nog heel goed wat goed en slecht gevonden moest worden. Ze begonnen nog niet te blozen van schaamte en ongemak als ze die woorden in de mond namen.

Voor ons is dat een stuk ongemakkelijker geworden. Wij kennen de hardwerkende gezinsvader, toonbeeld van goedheid en zorgzaamheid voor vrouw, kind en hond, colbert altijd keurig op het hangertje in Mercedes of bmw, die al telefonerend met 200 kilometer per uur achterop de in de mist stilstaande file raast. Wij kennen de schrijftafelideoloog die in zijn goedheid prachtige blauwdrukken voor de toekomst van de mensheid vervaardigt, terwijl hij achteloos moordenaarsregimes in verre landen goedpraat. ‘De revolutie vraagt nu eenmaal slachtoffers.’ Wij kennen de socialistische minister die de economische groei van het Westen blijft verdedigen omdat hij zijn achterban niet durft te vertellen dat die economische groei van ons de ondergang van de andere helft van de mensheid betekent.

Wij beginnen trouwens al ongemakkelijk op onze stoel te schuiven als iemand ‘een goed mens’ wordt genoemd. We vragen ons ogenblikkelijk af of hij niet stiekem een pitbull thuis heeft of in het geniep aan kleine kinderen zit. Zo zijn we geworden. We weten dat écht goede mensen even zeldzaam zijn als echt slechte.

Misschien komen we iets verder als we ‘slecht’ vervangen door ‘dom’. Over het welzijn van tal van landen wordt bij meerderheid van stemmen beslist, terwijl toch iedereen toegeeft dat er meer domme dan verstandige mensen zijn. Het probleem van het ‘iedereen’ is daarmee natuurlijk niet opgelost. Maar dat Lichtenberg eigenlijk ook wel wist dat ‘dom’ misschien beter was, blijkt uit een van zijn andere ‘donderslagen’: Zolang men er geen Griekse domkoppen tegenover kan stellen, moet men uit de koppen van de beroemde Grieken en Romeinen geen regels voor de zichtbare vorm van het genie trachten af te leiden. (Notitie 256)

‘Bij meerderheid van stemmen.’ Ja, daar ging en gaat het natuurlijk over: de democratie. Aangezien je toch niet graag bevriend zou zijn met iemand die in alle ernst de dictatuur aanhangt (ook niet als je zelf in je allerslechtste ogenblikken die iemand bent, en of die dictatuur nu van moordzuchtige psychopaten komt of van proletariaten), zul je het toch met de democratie moeten blijven doen. Hoe moeilijk of bijna onmogelijk dat soms ook is.

Een mooie definitie van democratie is af te leiden uit het boek De beschaving van J.P. Guépin. Hij denkt, in de voetsporen van de klassieke retorici, dat de democratie op argumenten behoort te berusten. Dat een groep die met enig recht aanspraak zou maken op de aanduiding ‘elite’ geleerd zou moeten hebben zindelijke argumenten te gebruiken. En dat je om de overlevingskansen van de democratie te waarborgen die elite zo groot mogelijk moet maken. Met andere woorden: een democratische samenleving die zichzelf serieus neemt

[p. 587]

moet veel energie steken in het bestrijden van de domheid. Door middel van uitstekend onderwijs bijvoorbeeld. En van een avontuurlijk cultuurbeleid. En nog liever van die twee in combinatie.

Het interessante (en vervelende) van onze huidige democratie is dat het wel lijkt of alle beschikbare energie wordt gestoken in bevordering van de domheid. Vroeger dachten onze socialisten dat het hun taak was de massa's geestelijk te verheffen. Nu vindt de voorzitter van de socialistische omroep dat ieder programma dat minder dan een miljoen kijkers trekt van het televisiescherm hoort te verdwijnen. Populair wil hij zijn. Leuk. Niks verheffen. Niks elite. En onze socialistische minister van cultuur vindt het, blijkens haar uitspraken in de Kamer, geen beangstigende ontwikkeling dat sommige gemeentebesturen in Nederland hun schouwburgen hebben verkocht aan een wegrestaurant-concern met meeste-stemmen-gelden-maaltijden, dat er ‘theaterhotels annex congrescentra’ van wil maken. Diezelfde minister heeft, alweer enige tijd geleden, verklaard dat ‘de kunsten hun legitimatie niet bij de overheid moeten zoeken, maar in de samenleving’. De kunst moet meer en meer op zoek naar sponsors. Waarbij ik een visioen krijg van een oceaan van Van Goghdorpen onder auspiciën van Heineken, Douwe Egberts en de klm. In haar recente cultuurnota belooft ze maatregelen die als gevolg zullen hebben dat alleen mensen met zeer hoge inkomens nog een kaartje voor opera of Concertgebouw zullen kunnen betalen - een andere elite dan die Guépin bedoelde. We hebben een kabinet dat zegt alles in het werk te zullen stellen om te zorgen dat immigranten een plaats vinden in onderwijs en samenleving, maar dat tegelijkertijd de subsidies voor onderwijs aan die immigranten halveert. Zodat je wel zeker weet dat de kansen van immigrantenkinderen in het onderwijs nog beroerder worden, en dat er over enige jaren weer een nieuwe studiecommissie zal worden ingesteld om te onderzoeken waarom die kinderen zo oververtegenwoordigd zijn in de statistieken van de jeugdcriminaliteit.

Omdat ik samenzweringstheorieën kinderachtig vind, moet ik wel aannemen dat we met domheid te maken hebben. Dat is ons grootste probleem. Hoe leggen we de cultuurminister uit dat in de kunst niet, zoals op haar partijcongres, de meeste stemmen gelden. De meeste stemmen houden van Rien Poortvliet, Goede tijden slechte tijden en Sonja Barend. Dat is hun goed recht, maar die krijgen ze vanzelf wel, daar hebben ze de minister niet voor nodig. De minister hebben ze eerder nodig voor avontuurlijke, misschien in eerste instantie wel onbegrijpelijke, ondernemingen in de kunst, waar geen sponsor voor te vinden is maar die misschien even de zelfgenoegzaamheid en de slaperigheid verdrijven. Hoe leggen we de minister uit wat de schrijver Gerrit Krol bedoelde toen hij schreef dat je toch eigenlijk wel elke dag met een stok in je ziel moet roeren. En dat je daarvoor de kunst hebt.

De minister onttrekt geld aan de kunsten en wil daarmee een potje maken om de Nederlandse kunst te ‘internationaliseren’. Hoe leggen wij haar uit dat er maar één manier is om te zorgen dat de Nederlandse kunst over de grens komt: zorgen dat er hier een bloeiend kunstklimaat is.

Die minister en al die nijvere boekhouders om haar heen die zichzelf echte bestuurders vinden, willen helemaal nergens met een stok in roeren, laat staan in hun ziel. Ze willen maar een heel klein stokje, om mee te dragen in de Grote Europese Economische Estafette, want ze schijnen te geloven dat aan het einde daarvan het paradijs ligt. Er is nog veel te doen. Als je je realiseert hoe veel, dan zou je haast terugverlangen naar die mooie tijd van Lichtenberg, toen je nog gewoon kon denken dat de meeste mensen slecht waren.