De Gids. Jaargang 155

Juridisch leven
Barbara den Uyl
In Naam der Wet

De dood van Hans Kok, in 1985, in een Amsterdamse politiccel, is niet in de doofpot gestopt, zij is toegedekt met een overdosis aan rapporten. Korthals Altes kon naar hartelust citeren om elk resultaat te behalen, dat hij wilde. Zijn conclusie: ‘Er is geen sprake van enig strafbaar feit,’ berust echter op een wel heel speciale selectie van de bevindingen van de rijksrecherche en bovendien op een foutieve interpretatie van een zinsnede uit het betoog van de allerbelangrijkste deskundige, prof. De Wolff.

Middels de film In Naam der Wet heb ik het een en ander aangekaart. Hoewel daar ruimschoots aandacht aan besteed is, is niemand op mijn argumentatie in dezen ingegaan. Vandaar dat ik nog eenmaal de knuppel in het hoenderhok wil gooien.

In zijn eindverslag (11 december 1986) maakte Korthals Altes dankbaar gebruik van het onderzoeksresultaat van prof. De Wolff en prof. Becker. Deze hebben in een gezamenlijke verklaring gesteld dat de doodsoorzaak van Hans Kok remming van het zenuwcentrum was als gevolg van een methadonintoxicatie. Prof. De Wolff had namelijk ontdekt dat Hans Kok niet een lage (zoals het gerechtelijk laboratorium beweerde), maar een heel hoge dosis methadon in zijn lichaam had. Hij spreekt over een dosis drie à tien maal hoger dan Kok gewend was tot zich te nemen. Dat prof. De Wolff ook verklaard heeft dat Hans Kok, als hij tijdig naar een ziekenhuis was gebracht, deze me-

[p. 392]

thadonintoxicatie had kunnen overleven, vermeldt Korthals Altes slechts terloops. (Korthals Altes Verslag p. 30: ‘Bij een opname in de loop van de avond had mogelijk nog levensreddend opgetreden kunnen worden.’) De Wolff (gvo, p. 255) is daar echter heel duidelijk over: ‘Indien Hans Kok tijdig was opgenomen op een intensive care-afdeling van een ziekenhuis, dan had hij een aanmerkelijke kans gehad dat hij de intoxicatie had overleefd. Het percentage sterfgevallen bij een medicamenteuze intoxicatie ligt op 1 tot 2 procent. In het geval van Hans Kok was er sprake van een behandelbare intoxicatie.’

Hier aangekomen gaat het om de vraag: Hebben de politiemensen de verschijnselen van de methadonintoxicatie van Hans Kok opgemerkt of niet? Hebben zij niets gezien en is hun dus niets verwijtbaar, of hebben ze van alles gezien, maar nagelaten actie te ondernemen?

Volgens de Nederlandse wet is een ieder strafbaar als iemands dood aan zijn schuld te

Hans Kok in verzekerde bewaring, foto Frank Berger

wijten is. Een ieder is ook strafbaar als hij gezien heeft dat iemand in ogenblikkelijk levensgevaar verkeerde - en die persoon inderdaad sterft -, terwijl hij niets gedaan heeft ter voorkoming daarvan. Tenslotte is diegene strafbaar die opzettelijk nalaat hulp te verlenen aan iemand tot wiens onderhoud of verzorging hij, krachtens wet of overeenkomst, verplicht is. (art. 307, 255, 450 Wetboek van Strafrecht)

De bewijslast van de verschillende artikelen laat ik gaarne aan juristen over. Ik wil hier slechts duidelijk maken dat de redenatie van Korthals Altes, dat niemand schuldig is aan enig strafbaar feit, ondeugdelijk is, omdat hij telkens aankomt met het argument dat de ziekteverschijnselen niet kenbaar waren. En dat is pertinent onwaar. Wie de rapporten van de rijksrecherche leest, struikelt over de processen-verbaal van politiemensen en bewakers die de ziekteverschijnselen van Hans Kok in alle toonaarden beschrijven: ‘Hans Kok zag bleek, zag grauw, zag vreemd blauw, was suf, zweette, had een vochtig gelaat, kon niet op

[p. 393]

zijn benen staan, wankelde als een dronkeman, slingerde door de gang, was er slecht aan toe, was er belabberd aan toe’, etcetera.

Toen men de volgende dag hoorde dat een van de krakers dood was, wekte dat nauwelijks verbazing en wist men meteen wie.

Politieman codenummer 05, Rijksrecherche ii, p. 849: ‘Toen ik vernam dat er in het hoofdbureau een arrestant was overleden, gingen bij mij alle toeters en bellen over. Ik realiseerde mij namelijk dat er van alle arrestanten die ik die nacht gezien had er maar één in fysiek slechte conditie verkeerde.’

Politieman codenummer 012, Rijksrecherche ii, p. 889: ‘Ik zag hem plotseling in de gang, op een afstand van een meter of 10 à 15 van mij af. Hij liep zeer langzaam en slingerend door de gang. Af en toe werd hij door een van de begeleidende politiemensen als het ware opgevangen door hem vast te pakken, om te voorkomen dat hij links en/of rechts tegen de muren zou lopen. Op grond van zijn gedrag kan ik mij herinneren dat ik toen dacht: Jij bent er slecht aan toe.’

Politieman codenummer 04, gvo, p. 156: ‘Ik heb Kok hierna niet meer gezien. De volgende dag heb ik 's middags gehoord dat één van de krakers was overleden. Ik heb toen gevraagd aan de wijkteamchef of dat misschien Hans Kok was en dit werd mij bevestigd. Ik vroeg dat, omdat Kok de vorige avond op mij een belabberde indruk had gemaakt.’

Korthals Altes komt aan met personen die het niet zo ernstig ingeschat hebben. Die zijn er natuurlijk ook geweest, maar hij moet niet beweren dat men het helemaal niet gezien heeft en dat men het niet zien kón.

Korthals Altes beroept zich op prof. Becker die opmerkt (gvo, p. 222): ‘Door de methadonintoxicatie is het heel goed mogelijk dat Hans Kok doodziek is geweest zonder dat daarbij aantoonbare ernstige ziekteverschijnselen zijn opgetreden.’

Korthals Altes doet nu net alsof Becker beweert dat de verschijnselen van de methadonintoxicatie niet zichtbaar zouden zijn geweest. Dat is echter allerminst het geval. Becker heeft het hier over verschijnselen van een longontsteking, die volgens hem óók een rol gespeeld heeft bij het overlijden van Hans Kok. Dat hij het hier overduidelijk heeft over verschijnselen van een longontsteking, en niet over verschijnselen van een methadonintoxicatie, blijkt uit de voorafgaande zin (Becker, gvo, p. 222): ‘In de epicrise staat vermeld dat in het geval van Kok de aangetoonde hoeveelheid methadon het klinisch manifest worden van de zich ontwikkelende ontsteking in de long kan hebben versluierd.’ Over verschijnselen van een methadonintoxicatie spreekt Becker helemaal niet, omdat dat zijn terrein nou eenmaal niet is, maar dat van zijn collega De Wolff. Ter nadere informatie: Becker en De Wolff hebben gescheiden onderzoeken gedaan, op verschillende medische gebieden. Ter afsluiting van de gescheiden onderzoeken hebben zij in een gezamenlijke epicrise gesteld dat de methadonintoxicatie de hoofdoorzaak was van de dood van Hans Kok.

Korthals Altes doet het vervolgens voorkomen, alsof ook De Wolff verklaard heeft dat de ziekteverschijnselen niet kenbaar waren. Het tegendeel is echter het geval. De Wolff (gvo, p. 126): ‘U (rechter commissaris, BdU) vraagt mij of de symptomen van de methadonintoxicatie voor derden waarneembaar zijn geweest en zo ja, na hoeveel tijd. Deze symptomen zijn voor een leek moeilijk waarneembaar, maar ik neem aan dat na een dosering als waarover wij steeds spreken vrij snel na de inname het effect daarvan zichtbaar is geweest. Ik denk aan een tijdsperiode van een half uur tot anderhalf uur na de inname. Het effect dat optreedt is een verminderd bewustzijn en uit zich met name in sufheid.’

En op dezelfde pagina zegt De Wolff(gvo, p. 126): ‘Op een vraag van de officier van Justitie of het voor derden kenbaar is geweest dat Kok in de nacht van 24 op 25 oktober 1985 ten gevolge van een overdosis methadon aan het doodgaan was, kan ik zeggen dat dit wel het geval is geweest doordat bij Kok een vermin-

[p. 394]

derde ademhaling moet hebben geleid tot een blauwe gelaatskleur. Dit moet zijn ingetreden op het moment dat de bloedconcentratie maximaal is geweest, dus tussen 22.00 en 24.00 uur. Deze kenmerken blijven vervolgens aanhouden en worden steeds erger.’

Korthals Altes vermeldt deze uitspraken niet in zijn verslag. Hij vermeldt slechts deze zin: ‘Probleem is de kenbaarheid van de ziekteverschijnselen’ (De Wolff, gvo, p. 225). Deze zin is echter totaal uit zijn verband gerukt genoteerd. Ik heb aan prof. De Wolff gevraagd wat hij ermee bedoelde en of die zin niet in tegenspraak was met zijn andere uitspraken. In de film In Naam der Wet verklaart hij zich nader: ‘Voor een leek is het geen enkel probleem bij een methadonintoxicatie te zien dat iemand ernstig ziek is, maar voor een leek is het wel een probleem verschijnselen van een methadonintoxicatie te herkennen als een methadonintoxicatie.’

n.b. Omstreeks 23.00 uur (toen de verschijnselen van de methadonintoxicatie maximaal waren) was Hans Kok bij de hulpofficier van Justitie, Ypinga, die 's middags bij de ontruiming aanwezig was geweest en 's avonds de leiding had over het geheel. Hij heeft Hans Kok in verzekerde bewaring gesteld en geweigerd (opnieuw) een dokter te laten komen. Volgens zijn zeggen had Hans Kok niet om een dokter gevraagd, omdat hij had gevraagd: ‘Wanneer komt de dokter?’

Met deze spitsvondigheid neemt Korthals Altes (en de Tweede Kamer) genoegen, al kan zelfs Korthals Altes het niet nalaten op te merken dat hij het wel vreemd vindt dat deze leidinggevende niet even gevraagd heeft waarom Hans Kok een dokter nodig had.

In In Naam der Wet snijdt Korthals Altes deze problematiek opnieuw aan. Hij zegt: ‘Het punt van 23.00 uur heb ik altijd belangrijk gevonden.’ In een voorgesprek was hij nog iets explicieter: ‘Ik heb mezelf altijd afgevraagd: Als deze hulpofficier van Justitie op dat moment zijn eigen zoon voor ogen had gehad, had hij hem dan ook opgesloten in een koude cel zonder matras en dekens, en had hij dan ook geweigerd de dokter opnieuw te laten komen?’

Deze vraagstelling van Korthals Altes is mijns inziens de enigjuiste, de normale. Helaas heeft Korthals Altes het gehouden bij het stellen van de vraag, het antwoord blijft hij schuldig. Als ik in de film In Naam der Wet hem daar nader om vraag, beëindigt hij abrupt het gesprek. Mij rest niets anders dan die vraag open te stellen. Waarom is aan een jongen die zichtbaar ziek was, een dokter geweigerd? Op deze vraag zijn velerlei antwoorden mogelijk. Twee mogen niet onvermeld blijven:

1. Veel politiemensen hebben de noodzaak om een dokter te roepen ingezien, maar de daadwerkelijke verantwoordelijkheid overgelaten aan een ander.

2. Veel politiemensen beschouwden de gearresteerde krakers als tuig en waren van mening dat wie eerst met stenen gooit geen recht heeft op een menswaardige behandeling.

Als dergelijke visies van hogerhand gesanctioneerd worden, doordat er geen strafmaatregelen worden genomen, zijn er nog vele doden te verwachten.