De Gids. Jaargang 155

[p. 225]

Theodor Duquesnoy
Kinderverdriet

's Zondags naar de kerk was vaste prik. Bij het beieren van de klokken liep onze straat leeg, in een karavaan. Men marcheerde als echtpaar meestal stijfgearmd, de kinderen liepen er verloren bij en de trouwe vrijgezellendames sjokten blijmoedig voort op een paar nieuwe forma natura-schoenen: met een hak, maar niet te hoog en met speelruimte voor wreef en kalknagels. Er werd scherp op gelet naar welke mis je ging. Om half elf was de hoogmis en die was behalve dubbel zo lang ook dubbel zo heilig. Wie niet naar de hoogmis ging, had nog een kans om elf uur, de mis voor de langslapers. Wie niet te communie ging had of al gegeten of al gezondigd. Dat bracht de tongen in beweging. Als kind vluchtte je door de mazen van het net en ging je meestal al in de prille morgenstond ter kerke, naar de vroegmis van zeven uur. Dan lag de verdere dag nog wenkend voor je open, 's zomers om te vissen of te vliegeren en 's winters om te schaatsen of bij regenweer te turen in een platenboek tot je fantasie op hol sloeg. Je moest dan wel uit de buurt van de volwassenen blijven, want op zondag werd vermaak buitenshuis eigenlijk slechts oogluikend toegestaan. Voor jou lag ter lering en verstrooiing de Katholieke Illustratie klaar en je moest verder maar zien hoe je je kniekousen wit hield.

Soms, meestal uit een oprisping van goedgelovigheid, kruiste jouw kerkgang en die van de ouderen elkaar en dan zat ook jij, zij het tegen wil en dank, in de hoogmis. Hoogtepunt bij dat in wierookwalm gehulde festijn was dan niet zozeer de bedelpreek die de pastoor met vertoon van vals sentiment over de verzamelde gelovigen uitstortte, nee, mijn blik was vrijwel onafgebroken in de ban van mijn moeder. Daar zat zij, hoogblond, goudblond, het haar in model gekneed tot een soort tulband. Ik wist aan wie zij dit te danken had: aan onze buurman, de kapper, die haar maandelijks met veel vleierij en dubbelzinnige complimenten zijn salon wist binnen te lokken. Ik gluurde wel eens door de deur en zag dan in een flits een hele rij dames, met hun hoofd gestoken in een gonzende kap, de gruwelijkste pijnen lijden voor een paar krullen meer of minder. Mijn moeder, al jong grijs, was een welkome en gewillige prooi voor onze buurman die zich in alle bochten wrong om bij haar in het gevlei te komen, immers, wie gezegend met zulk mooi haar zijn kapsalon bezocht... Hoe vals zijn bedoelingen waren, zag ik wanneer hij zich toevallig omdraaide. Dan schrok hij en probeerde hij me met een korzelige blik weg te kijken. Hoe hij het keer op keer klaarspeelde, weet ik niet, maar na iedere behandeling kwam mijn moeder, stralend van vreugde en tevredenheid, thuis met

[p. 226]

een goudglanzende haarhelm die mijn stoutste verwachtingen overtrof. Ik haatte de buurman, die met zijn dikke verwaten kop, zijn luidruchtige vrouw en wat sullige dochter (met wier pop ik niet mocht spelen), mijn moeder zo wist toe te takelen. Haar weelderige krullen knipte hij - zo zag ik het althans voor me - met grote wellust af, hijzelf, de baas, niet een van de anderen, hij kortte ze tot een soort pagekapsel, goot er die goudgele verf over en brandde die er onder de hete kap diep in. Watergolven heette dat. Zo, goudgeel stralend, heeft zich het beeld van mijn moeder ook in mijn ziel ingebrand en zie ik haar nog altijd voor me. Zoals zij daar zat, middenin de kerk temidden van de mede-parochianen, stil-devoot luisterend naar de woorden van de pastoor en na de dienst, geknield nu, nog even nasnotterend terwijl ze in haar missaal bladerde. Ik stootte haar aan en vroeg: ‘Wat doet u nou?’ Eerst zei ze niets, snifte wat en snoot tenslotte haar neus. Die neus was uit voorzorg gepoederd, maar begon nu weer te glimmen. Ik zag dat haar missaal bol stond van de bidprentjes die ze een voor een met vochtige ogen bekeek en omdraaide. Onderwijl prevelde ze een gebed, soms ook met de rozenkrans in de hand. Haar gezicht zag rood van emotie en ingehouden tranen. Ik vroeg opnieuw: ‘Wat doet u nou?’ En zij fluisterde: ‘Sst, ik bid voor mijn nichtje Vera, zij is veel te jong gestorven... kijk!’ En ik zag een schimmig portret van een dame met zwarte krullen en daaronder in drie strofen een gebed. ‘Kijk, ik verdien een aflaat voor haar’ en daarna bad ze, met gesloten ogen nu, weer verder. Sterven was in die tijd voor mij iets wat alleen anderen nog kon overkomen, dus schoof ik het onderwerp op de lange baan...

Na afloop van de kerkdienst nam ik meestal de kortste weg naar huis, maar wel de verleidelijkste: eerst de kade langs met de in de buurt felbegeerde burgermanswoningen, dan snel het witte bruggetje over - welk een poel van verderf die sloot! - en daarna via een smal tegelpad naar het spoorwegviaduct. Vlak achter het viaduct stond onze woonstraat haaks op de grote snelweg. Mijn terugtocht naar huis, meestal in hink- of huppelstap afgelegd, was vol gevaar en vertier: je kon 's winters bijvoorbeeld kraakijs spelen en je leven wagen door het soms zelfs bijna golvende ijs van de sloot over te steken. Je was dan een held! Je kon 's zomers van bladeren bootjes vouwen die je door de wind gedreven een verre zeereis liet maken of paardebloemen plukken in de wei, als er tenminste geen paarden stonden. Soms stonden er namelijk renpaarden die je met een vervaarlijk blikkerend gebit op een afstand hielden. Soms stonden er ook Zeeuwse knollen, meestal twee, die loom en onnozel uit hun ogen keken en je juist door hun onschuld tot kattekwaad prikkelden. Zij maakten de slechtste instincten in je wakker, zo ongeveer als op school waar de licht mongoloïde pafzak uit de klas je tot treiteren aanzette. Zo ook hier, tijdens een van de rages, de vergrootglasrage. Daarbij was het de grap om, door het prisma van het glas zuiver te richten, een veter van een slachtoffer-klasgenoot tot de ringetjes van zijn schoen te laten opbranden of de celluloid handvatten van de opoefiets van de juffrouw te laten wegsmeulen. Ook een van de beide knollen moest het in die tijd ontgelden. Met zijn logge achterwerk naar het prikkeldraad gekeerd, met de dreiging van zijn kolossale en wit-langharige hoeven op je hoofd gericht was het de kunst om het vergroot-

[p. 227]

glas zo op de knoopachtige anus van het dier te richten dat daaruit na enig geduld en met licht gesis wat rook opkringelde. Een korte trilling trok over de paardeschoften weg. Of het echt pijn deed, daar stonden we niet bij stil. Wij wisten slechts dat het gekortwiekte stompje paardestaart te klein was om hun schaamte te bedekken en ons kattekwaad te verijdelen. Eensgezind schommelden ze dan uiteindelijk meestal getweeën weg, niet meer naar ons omkijkend en ons nogal verdroten achterlatend.

Ik praat aldoor over we en ons, maar mijn vriendjes uit die tijd herinner ik me niet, alleen in losse onderdelen. Een zekere Peter, de beste uit mijn klas, stond hoog op de benen en kon hardlopen als een gazelle. En Wim, we vormden een hecht trio, was dik en traag (ook geestelijk): hij draaide bij menig gedrieën bedacht en uitgevoerd kattekwaad dan ook meestal voor de klappen op.

Bij thuiskomst na mijn omzwerving door het ‘paradijs’ zat daar weer mijn goudgehelmde moeder die, met een kop ouderwetse hartklapkoffie - net gezet - voor haar neus en behalve mijn vader en zusjes wat zondagsvisite om haar heen, me de les las. Ze berispte me in felle bewoordingen over mijn door witte vochtkringen getekende schoenen en riep tenslotte zoiets als: ‘Vechten tegen de bierkaai’, zo onverbeterlijk was ik. Ik wist het, dat betekende straf. Wat haatte ik haar dan weer, die gouden madonna die zich door onze buurman-kapper wederom zo had laten ringeloren. De gulden pruik ging als het ware een eigen leven leiden en ik wilde, ja moest dat zinnebeeld vernietigen! Maar toch, wat deed het pijn en verdriet me zo ver van haar verwijderd en me zozeer door haar afgewezen te voelen! Ik luisterde naar mijn instincten en zij naar de hare, maar waarom moest mijn moeder veranderen in een alom bewonderd goudglanzend idool, dat mij niet kon bekoren? Of zou mijn vader haar zo mooi vinden, hij die hield van blondines en ook van Marlene Dietrich, maar dat nooit hardop durfde te zeggen. Wat verlangde ik terug naar de losse lokken van mijn moeder die ik - als ik braaf was geweest en zij me wilde verwennen - langs mijn eigen hoofd mocht leggen om te voelen hoe het was. Dat was heel anders, voelde heel wat anders dan de stekelplukken op mijn eigen hoofd, weerborstels, minstens zeven in getal, die met flinke kwakken brillcream in het gareel werden gehouden. Ook de paardestaart van mijn oudere zusje mocht ik wel eens strelen en als engelenhaar langs mijn wang draperen. Maar ook die staart werd op een dag afgeknipt en omgetoverd in een kort zwempermanent. Wiens handen zich hierover ontfermden laat zich gemakkelijk raden...

Ik was en bleef jarenlang op het kapsel van mijn moeder gefixeerd. Zij bracht daarmee, hetzij als gouden helm hetzij als golvende lokken, vele mannen het hoofd op hol en ik meende haar tegen al die opgedrongen adoratie te moeten beschermen. Vooral omdat mijn vader veel voor zaken op reis was en zijn huwelijksleven niet helemaal zuiver spoorde, voelde ik me de kleine ridder die tot iedere prijs het blazoen van zijn moeder onbevlekt diende te houden. Dat ridderschap is me niet altijd in dank afgenomen. Hoevele malen heb ik gesprekken niet om zeep gebracht, het uitwisselen van intimiteiten voorkomen en kussen in de kiem gesmoord? Alle trucs van de heren had ik door: ik wilde geen gebak, niet naar het zwembad en er werd ook niet zojuist aan de deur gebeld.

[p. 228]

Mijn moeder was me meestal dankbaar en koketteerde met mij als met een gebrek.

Eén aanbidder echter kon zij niet de baas, onze huisarts, een relikt uit de tijd waarin we nog in het oude centrum van de stad woonden en haar al van voor haar huwelijk zeer toegenegen. Tot zijn grote ergernis had hij mijn zusters en mij geboren zien worden en ons als het tastbaar bewijs opgevat van zijn eigen afwijzing. Maar hij had zich er allengs mee verzoend en bleef mijn moeder met zorg en attenties omringen. Wanneer zij, al was het maar voor de halfjaarlijkse controle, bij hem op het spreekuur kwam, liet hij haar het liefst poedelnaakt uitkleden. Dan ging hij met verliefde blik heel dicht voor haar staan, kneep, tastte, voelde onkies waar je eigenlijk niet knijpen, tasten of voelen mocht en schreef behalve een onschuldig aansterkend middel ook een herhaling van het bezoek voor. Mijn moeder, toch voor geen kleintje vervaard, verkoos het tenslotte toch om mij mee te nemen, als schildknaap. Maar de arts, die ik me heel duidelijk herinner met zijn brede, stompneuzige kop (ik dacht aan een stopcontact) en zijn grote kolenschoppen, wist met mij wel raad. Nu hij het onmogelijke van enigerlei toenadering tot mijn moeder inzag, richtte hij zijn volle energie op mij. En ja, hij had gelijk, ik zag bleek, was veel te slungelig en kon wel wat zitvlees gebruiken. Met gefronst voorhoofd, waarachter ik veel opgekropte woede voelde, keek hij me met fletsblauwe ogen aan. Als een overwinnaar. Hij trok niet bepaald omzichtig het onderrandje van mijn linkeroog naar beneden, verzuchtte: ‘Veel te rood’ en mompelde zoiets als: ‘Voor alle zekerheid...’ Ik wist het al, ik wist al genoeg. En ja, daar flitste reeds het vlijmscherpe mesje tevoorschijn, het door mij zo gehate mesje waarmee hij in mijn middelvinger zou prikken, in het topje van steeds weer dezelfde middelvinger. ‘Om mijn bloed te controleren...’ Mijn moeder zag het aan en greep niet in. Integendeel, ze knikte instemmend bij het zien van zo veel zorg en toewijding. Na een venijnige prik borrelden een paar druppels bloed, donkerrood bloed uit mijn getormenteerde vinger. Een watje erop, flink aandrukken en ik was met de schrik weer vrij. Hoe het mijn moeder daarna verging, herinner ik me niet. Ik zie nog slechts het met paradijsvogels versierde kamerscherm voor me, verder de boefachtige tronie met de wijde neusgaten van mijn beul, ik voel nog slechts zijn vingers in mijn rug priemen toen hij ons met harde hand de deur wees.

Wel herinner ik me, als één in een enorme rij, de grote ronde pot staalpillen die me waren voorgeschreven om het bloed op peil en kleur op mijn wangen te krijgen. Bij iedere maaltijd moest ik er twee innemen en inderdaad, drie keer op een dag grijnsden ze mij in een witte eierdop toe. Ze waren moeilijk te slikken, groot, ovaal en antracietkleurig. Die kleur maakte me vindingrijk: ik wist de pillen zo in mijn mond te manipuleren dat ik ze vanonder mijn tong, met een duikbeweging naar de bedelende hond, kon uitspuwen in een zakdoek. Ik bewaarde ze zorgvuldig: twee pillen per maaltijd, als het lukt zes per dag, dat is na een week een handje vol. Languit op de grond gelegen zag ik ze dan in een van de kiepkarretjes van mijn elektrische trein keurig opgestapeld mijn neus voorbijrijden...