De Gids. Jaargang 155

[p. 211]

Simon Vinkenoog
Verdriet: het arme leed

Men kan beter een diep verdriet hebben dan een oppervlakkig geluk.
Jean de Boisson

Het verdriet op veilige afstand. Het verleden en verlaten verdriet. Het verdriet dat achter de rug ligt. Het onzichtbare verdriet. Het onnavoelbare verdriet. Het onnavolgbaar verdriet.

Doorzeurend verdriet. Onophoudelijk verdriet. Plotseling verdriet. Chronisch verdriet. Fascinerend verdriet. Ontroostbaar verdriet. Onvermijdelijk verdriet. Onontkoombaar verdriet. Het verdriet van verlies. Het verdriet om de pijn. Eenzaam verdriet. Vergeten verdriet. Rondrommelend verdriet. Chaotisch verdriet. Onderdrukt verdriet. Verdrietig verdriet. Woordloos verdriet. Onuitgesproken verdriet. Verzwegen verdriet. Het verdriet waar iedereen weet van heeft. Genegeerd verdriet. Verwaarloosd verdriet. Godverlaten verdriet. Hels verdriet. Ziek verdriet. Liefdesverdriet. Verloren verdriet. Twee minuten stilte verdriet. Intens verdriet.

Verdriet om niets. Slaapkamerverdriet. Concentratiekampverdriet. Vruchteloos verdriet. Anachronistisch verdriet. Humorloos verdriet. Vermoeiend verdriet. Martelend verdriet. Onvervreemdbaar verdriet. In de steek gelaten verdriet. Alledaags verdriet. Verdriet om het verdriet. De grimlach van verdriet. De geschiedenis van het verdriet. Kwijnend verdriet. Angstvallig verdriet. Bang verdriet.

Kinderverdriet. De vraag naar het verdriet. Het aanbod van verdriet. Oorzaak en gevolg-verdriet. In de spiegel van het verdriet. Het verdriet als labyrint. Literair verdriet. Literair verdriet?

Vacant verdriet. Inhalig verdriet. Achterhaald verdriet. Verslavend verdriet. Verschaald verdriet. Postmodern verdriet. Onbeholpen verdriet. Modieus verdriet. Existentieel verdriet. Levend verdriet. Gestorven verdriet.

‘Mama don't go,
Daddy come home’

John Lennon

Onvertaald verdriet. 6000 woorden maximaal verdriet. En ik heb er al genoeg van: verdriet. Ik kan de droevige en verdrietige mensen aanwijzen in de wereld, in de geschiedenis & in de literatuur. Ik kan met iedereen meevoelen, maar ik ben niet verdrietig. Ik ben gelukkig. Zei de eens zéer verdrietige. Het verdriet is er om van je af te schudden; de blues blijft toch wel han-

[p. 212]

gen, terwijl het feit dat je sterft al de onthechting dient in te houden, bij de groei naar het ultieme moment; dus waarom niet in de allereerste plaats onthechting van het verdriet.

Het kan je verdrietig stemmen als een goede vriend(in) van je sterft, of als je denkt aan de dood van geliefde medemensen, maar wat heb je eraan? Verdriet verandert niets aan de dingen zoals ze er bijstaan, terwijl verdriet dat je koestert, waaraan je gewend raakt, je weerhoudt van je volledige ontwikkeling naar de levensbalans, waarin ook het verdriet meeweegt.

Meevoelen, dus ja en nee. Mijn geluk is zó alomvattend, dat het voor mij een voortdurende wittebroodsweek is (gekschérend hoor ik me herhalen: ‘ik beleef wittebroodsjaren’), waarin voor verdriet geen eigen bepaalde plaats hoeft te worden ingeruimd.

Het meest veelzeggende heb ik aangetroffen bij Paul van Ostaijen, in zijn gedicht ‘Vincent van Gogh’.

Vijf gedichten, het vierde getiteld ‘De stem van Vincent’.

Vincent van Gogh

Profeet van Pâturages en zuiderzonminnaar,
maar meer dan dit: diepbewogen dichter
die de zware dingen van buiten licht schiep,
herschiep als de kompleet blauwe lucht, -
herder die het onvruchtbre gebeuren
van buiten, naar het grote centrum dreef, de oasis, de keure
van frisheid... In ons zelve hebben wij de Jordaan;
allen die nog Godsvreemd en belâan
met de erfzonde zijn, -
de dubbele machteloosheid van het naar buiten kijken
en de loutering, dit is de permanente zege in ons:
patos en tragiek,
dit het innerlike, daarom het heilige ‘veni, vidi, vici’, -
al die machteloze vreemdelingen van buiten,
al de gebeurtenissen
zullen wij tot godskinderen verfrissen
door het heiligmakende water van onze Jordaan.
Kunst is de alles overstelpende liefde
en de alomvattende.
Als de zoon van Tobias die ter genezing van zijn vader
uittoog naar een ver land, en daar de vis
haalde met de kieuwen uit het water:
de ogen van zijn vader het licht schonk.

[p. 213]

 

Kunst is de liefde in elke daad.

 

Kwintessens. En het volledig liefde zijn.

 

En dit is liefde als Vincent deed:

 

de talenten die hij kreeg, tot de waanzin, tot het leed

 

dat vreugde wordt, levend maken.

 

 

 

Niet het te zijn of niet te zijn is de levensopgaaf,

 

maar het misterie van het zijn vult alles.

 

Het eigen zijn. Dat over alles te leggen.

 

 

 

Wordt eigen zijn van de omgeving.

 

Alles te vervormen, te martelen, te doden

 

tot schoonheid.

 

Je zelf dood rekenen voor de wet, om de wet van je zelf te verbreden.

 

Abstraksie van je zelf, want deze kosmiese liefde vult gans je zelf:

 

Bron van den aardbal.

 

Vincent. Zo is hij.

 

Hij is niets en hij is alles.

 

Als de priester: meester en dienaar.

 

En de wijn die eenvoudig perelt in de kelk

 

is plots onder de adem van liefde, bloed geworden.

 

Levende drank.

Meer dan uw werk. Dit is het grote,
het oneindige. Het venster
op de ganse wereld.
Ook alles wat in de verte schijnt
strekt zich daarbinnen deinend uit.
Een venster is alles.
De ganse wereld ligt binnen éen venster.
Men zal dan van uw werk houden,
wanneer het beurtelings met de geslachten
bloem, steen of eik zal geweest zijn.

Heel jong, - nauweliks had ik je herkend, - heb ik gevraagd:
‘Vader, die kiezel is zo schoon,
hoor je zijn schoonheid onder de trage tred van mijn laarzen?
Maar zie deze ronde schijf in de zon.’

[p. 214]

 

Door wouden gaan. Pijnboomnaalden vallen

 

als vingers van de bomen.

 

Vingers zijn verlangen van lange, lome

 

lust. In de boomgaard hangen kersen,

 

aan lange, stramme takken,

 

vruchten die zich saampersen

 

als kinderlippen. Niet tastbare gloed

 

waarin zij bloeden als een zinnelike boetedoening.

 

 

 

‘Maar alle schoonheid, mijn zoon, is in de brand

 

van je ogen. Ogen zijn steeds blauw als de zeestrandrand.’

Leed als de golven van de oceaan
die baren witte blaân
van bloesems. Leed als van blaren aan
de bomen. Bomen die kruinen worden,
kruinen: der bergen wit gehelmde horden.

Het arme leed wanneer het wordt ontzaggelik
in het dragen aller leed,
wordt scheppend leven weer.
Wie al de noodbaren in zich stort,
tot een fontein van helder water wordt hij weer.
Wie leed als landen torst
draagt in zijn flank de vruchtbaarheid
van honderdduizend zielen.

Laat ons de blaren
van alle leed vergaren.
De aarde, ook vermoeid,
heeft nooit dode
blaren gedragen.
De aarde wondt
om, in de driedagestond,
te laten herrijzen
onder de loodzware kus van liefde.

[p. 215]

 

En is die kus weerom licht leed,

 

leed dat alles is, - Ik ben Die is, -

 

o, laat deze zoen niet verloren gaan

 

want elke zoen is gloên van goed.

 

 

 

Nooit wassen dode vruchten

 

aan de bomen.

 

De pijnen snikken eeuwig

 

en laten hun lange tranen als vingers vallen.

 

Weet dit, mijn zoon: wanneer leed leven wordt,

 

houdt op het leven leed te zijn.

Kristus. Verlosser. Het Kruis
vergaarde al het leed.
Toen wierp hij weg het huis
van zijn leed.
Drie dagen en de schildwacht schrok.
De kunst is groot.
Een kruis van leed...
dan valt het huis
maar alles blijft.

En telkens woont
't woord onder ons
dat ons beloont, -
nieuw.
De weg van de Verlosser,
de weg van het leed:
een hoogvlakte van geluk.

Over ‘het arme leed’ zal altijd worden geschreven; mocht ik mij ooit schrijvend over mijn herinneringen buigen, reken maar dat menig traantje zal opwellen. En laat het maar gebeuren, als enig antwoord op het vele verdriet dat bijvoorbeeld tijdens het journaal op je afkomt. In godsnaam niet afstompen, je afwenden van mensen met hun sob-stories. Luisterverdriet.

‘Het leed is even onvermijdelijk als de dood. Dat is ons lot. Het enige dat we aan het leed kunnen doen is proberen anderen gelukkig te maken; en wat de dood betreft, het enige dat we eraan kunnen doen is vermijden dat die krankzinnig wordt. Dat is de belangrijkste zorg van de dichter heden.’

Gregory Corso

[p. 216]

‘Zó eenzaam was ik, zó hélemaal alléen en verlaten, dat ik het uitgilde, snikkend stierf, wenste dood te zijn, niet te bestaan; zó onmogelijk leek mij alles toe, dat ik het bestaan vervloekte, mijzelf haatte, alle anderen ontkende, en - het duurde jaren voordat ik bij zinnen kwam.

Twintig jaar later, of dertig: helemaal opnieuw begin je altijd alleen weer te leven. De eerste stappen. De eerste ademhaling.’

Simon Vinkenoog, Weergaloos, p. 201, 1968

De Profundis herinner ik mij, van Oscar Wilde; over verdriet laat zich bijna niets schrijven - vanuit het verdriet alleen, dunkt mij. Verschrikkelijk. Ik moet er niet aan denken. ‘In de sarcophaag van de blues - /De tophit van het laatste oordeel.’ (Tito de Vries). No more no more no more.

Don't be sighing don't be crying
your day will come your day alone
Put down the story of what I've known
you're bound for glory all of your own
Put down the story of what I say
you're bound for glory all of your own
one day.

Buffy Sainte-Marie, It's my way

‘Ik zal naar dit land terugkeren

thuis waait altijd

de droevigheid van twee kanten
ik ben niet jong meer en ik zeg
de waarheid’

Hans Lodeizen