De Gids. Jaargang 155

[p. 194]

Herman Kaal
Eros is een verrader
Dagboekfragment

Het is impliciet aan zijn vak dat de hulpverlener slechts in zuinigheid aandacht zal vragen voor het beroepseigen lijden, daar het object van studie gelegen is in de ander en de eigen reactie bezien moet worden als zijnde het principale instrument, leidende tot interventie.

Echter, soms galmen de oude deviezen over professionaliteit en distantie zo luid door mijn hoofd dat ik lijd onder die echo. Begon ik niet als een vriend die een vriend verloor? In 1982. Ooit schreef ik in een artikel dat ik zelf tot een flatgebouw ben geworden en iedere broer die gaat, laat een verdieping na, ingericht of leeg. Hoger en hoger groei ik met mijn verlaten bouwstenen van ontsteltenis en als het stormt, wiebel ik steeds iets meer.

Tien jaren zijn voorbijgegaan en steeds vaker voel ik een beklemmende angst, de angst te vergeten. Nu heb ik veel eerder het gevoel met mijn rug te staan in de schaduw van het gebouw dat ik zoek, maar als ik me omdraai om het volkomen te aanschouwen, word ik verblind door de zon. Ik kan niet in de zon kijken. Dat doet pijn.

Vergeten is verleidelijk

Nee, ik moet weer gaan schrijven. Ik moet vastleggen wat ik zie, wat ik voel, wat ik zoek. Misschien eerst in de vorm van een register, een persoonlijk geschrift dat later verwerkt kan worden tot een objectieve verhandeling over de verrader Eros. (Hij beloofde te schieten met pijlen van liefde, maar hij schoot met pijlen van dood.) Ik heb het eerder geprobeerd, maar nooit kwam ik verder dan een kort artikel of een eerste hoofdstuk. Mijn valkuil is dat ik het te mooi wil doen. Ik gebruik te veel metaforen en zeg wat ik te zeggen heb te dichterlijk. De waarheid is allesbehalve dichterlijk. Waarheid gaat vaak over urine en faeces, over pis en stront. Mijn wens om te verbloemen kan ik niet anders verklaren dan voortkomende uit een vorm van ontkenning. Ik ontken de smerigheid van het bestaan door haar te beschrijven in te mooie woorden. Als ik nu in deze valkuil stap, zal ook dit geschrift niet voltooid worden. Ik zal mezelf vervelen met leugens, net zolang totdat ik ophoud met liegen, met schrijven. In waarheid schrijven over liefde en dood zal moeten gaan over zweet en geil, over zweet en koorts, over schimmels en diarree, over het genot en de afschuw van pijn, over neuken en geneukt worden, over leven en dood, over de wens te leven en de wens te sterven, over de angst voor het leven en de angst voor de dood. Daar moet het over gaan. Over eenzaamheid en versmelting. Over opgaan en ondergaan.

Mijn wens in schoonheid te schrijven

[p. 195]

heeft nog een andere, veel duisterder, zijde. Door net te doen alsof ik mij met literatuur bezighoud, verdoezel ik mijn onbetekenis, mijn nietigheid die slechts kan leiden tot dood en vergetelheid. Het is zoveel eenvoudiger om te schrijven in distantie, uit de verte, zodat je de dood slechts hoeft te zien als een vage gestalte in een zwarte cape. Kom je dichterbij, dan pas, dan pas zie je de slijmdraden tussen de gele stompjes van tanden, de lege kassen in de vuilwitte schedel, met daarachter weer een leegte als een heelal zonder sterren, de jukbeenderen, de fontanellen, als de scheuren der continenten.

Elke dag komen er mannen in mijn spreekkamer die mij vertellen van de naderende horizon. Er zijn zoveel verschillende stijlen van doodgaan. Ik heb ze (mijn cliënten, mijn jongens) bang gezien, als kleine kinderen die zeker wisten dat de boor van de tandarts zou uitschieten recht hun hersenen in. Ik heb de rust gezien van mannen die wisten dat de weg het doel was. Er is niets anders dan de weg. Maar ook het spirituele weten van hen die nauwelijks konden wachten om het licht in te lopen aan het einde van de tunnel. Aan het einde schijnt er altijd een weten te dagen. De verschrikking van ons levenden die samenhangt met onwetendheid lijkt immer op te lossen, als de laatste strijd wordt gestreden. Want het blijft een strijd. Zelfs zij die gaan in waardige overgave leveren een strijd. Het vlees houdt vast. De geest is vaak minder bang dan het lichaam. Het lichaam kromt zich, zweet, balt de vuisten terwijl de geest dikwijls verzucht weg te willen. Laat me los, laat me vrij...

Misschien komt dat omdat de geest eeuwig is en het lichaam weet dat het zal verworden tot stof, letterlijk een stoffelijk overschot. Overschot. Vannacht voel ik een diepe behoefte om ook te weten.

Ik kreeg vandaag een nieuwe cliënt: Vince. Een Engelse jongen, tussen seropositiviteit en Aids in. Hij meldde zich met klachten van depressiviteit. Hij kon de bronnen van zijn onbehagen niet aanwijzen, maar hij zei te lijden aan een vaag gevoel van droefenis, een voortdurende zwaarte in zijn hoofd die zijn nek haast deed knakken en tranen naar buiten perste. Ik moest denken aan wat ik eerder schreef: de rat knaagt zich naar buiten. Ik liet hem praten over vroeger, over het ouderlijk gezin, over zijn vader.

De rol van de vader in het leven van een homoman wordt me steeds duidelijker. Hij is de man bij wie we ons eerste blauwtje lopen. Hij is God die ons verjaagt uit de hof van Eden. Tot dan hebben wij een leven geleden in welke we recht dachten te hebben op liefde, op versmelting met God. We waren immers geschapen naar zijn beeld, alleen Hij was zoveel groter dan wij, zoveel sterker. We verlangden ernaar zijn kracht te evenaren, de kracht van de grote penis.

Hij voelt dat en herkent het niet. Als kind was hij anders. Voor hem lag kracht niet verscholen in de versmelting, maar juist in de differentiatie. Door in te zien dat hij zijn moeder kon bezitten, eerst door haar tepel leeg te zuigen, later door haar imaginair te verkrachten, was hij in staat zichzelf mannelijkheid te geven.

De vader schrikt van de zoonlijke adoratie en wijst hem af. Waarom? Misschien, om met Ernest Becker te spreken, omdat hij zijn eigen toevalligheid niet onder ogen wenst te zien. Als iets dat uit hem voortkomt, zo anders kan zijn, dan moet

[p. 196]

zijn eigen omnipotentie wel beperkt zijn. Als hij moet inzien dat hij zijn goddelijkheid niet eens heeft kunnen overdragen op zijn geborene, dan kan hij nooit almachtig zijn. Hij ontkent zijn worm-zijn in de afwijzing van zijn zoon.

En daar staan wij, afgewezen door God. We verlaten de hof, met de wanhopige wens opnieuw een god te vinden zonder dat we in staat zullen zijn deze ooit nog te vertrouwen.

Vince luisterde naar mijn interpretatie van de wens naar verbondenheid en hij opende de deur. Zijn ogen keken me aan en ik nam een reuzensprong. Ik zag hem sterven. Hij is een stille. Die gaan meestal alleen dood. En iets gilde bij mij van binnen: Laat er een eeuwigheid zijn, een versmelting met God. In godsnaam.

Wat moet ik met mijn afschuw?

De vraag alleen al ketst af op een pantser van onwil. De zon schijnt in mijn ogen en ik draai mijn hoofd af. Ik verword tot een paradox: één deel van mij bevriest tot een cynisch humanoïd, een ander deel, of misschien wel, God betere het, hetzelfde deel, schreit nog immer.

Het is een spannende wedstrijd. IJs tegen vuur, en ik vecht tegen de gedachte dat iedere overwinning één dezer elementen, tevens verlies inhoudt. Zal ik afbranden of zal ik totaal bevriezen?

Er moet toch een synthese mogelijk zijn waarbij ik in betrokkenheid kan volhouden. Nu ophouden zou hoogverraad betekenen. De keuze om eruit te stappen lijkt van een smerige luxe te getuigen, die ik onmogelijk kan verantwoorden tegenover de lege verdiepingen in het flatgebouw, al die kamers, waarin de planten nog leven en de sigaretten nog nasmeulen.

Hoor de professionele echo's:

De neiging om zich op te werpen als zijnde de ultieme redder van messiaanse proporties moet in de hulpverlener uitgelegd worden als een ontkenning van machteloosheid. Het werkelijk gewaarworden van deze machteloosheid kan een dusdanige verstoring van de voorheen aangehangen zingevingsidealen veroorzaken dat de hulpverlener geen andere uitweg ziet dan zichzelf te kruisigen.

Vader, laat deez' beker aan ons voorbijgaan. Doch Uw wil geschiede. Niet de onze. En als mijn tijd gekomen is, beveel ik in uw handen mijn ziel en zaad.

Het zal wel. Het zal wel. Het zal wel.

Eén maal per jaar roep ik hun namen in een kerk en voel ik me schuldig als ik er een oversla. Tevens voel ik mij bezwaard door hun aantal. Rouwen is iets anders dan het voorlezen uit een telefoonboek. Aan de andere kant is authenticiteit ook niet gebonden aan een getal onder de tien.

Een nieuwe religiositeit dringt zich op zulke momenten aan mij op. In oprechtheid bid ik Shiva, Allah, God, de Zee of de vleesgeworden energie in onszelve om iets, waarvoor ik nu het woord nog niet weet, maar wat ik herkennen zal als de storm geweken is en ik het flatgebouw in al zijn glorie kan aanschouwen.