De Gids. Jaargang 154

[p. 505]

Heather Sutherland
Baby Krishna: slechts een deel van het verhaal

Het ‘Baby Krishna’-rapport van de Adviescommissie Kleine Letteren intrigeerde en irriteerde me tegelijkertijd. De minister gaf de commissie een uitgebreide instructie mee. Tot de bedreigde soort die door hen beschermd moest worden behoorde het oriëntalisme en, voor zover van toepassing, de sociale wetenschappen. Deze combinatie bracht - zij het onbewust - twee steeds terugkerende debatten in gedachten. In de eerste plaats het debat over de implicaties van de koloniale herkomst van het oriëntalisme voor de politieke functie van westers onderzoek naar aan de westerse civilisatie onderworpen landen. In de tweede plaats het debat over de spanning tussen enerzijds zogenaamd universele intellectuele thema's die binnen de context van een discipline worden uitgediept, en anderzijds specifiek afgebakende culturele eenheden die gewoonlijk via ‘area studies’ worden aangepakt. De commissie loste het eerste probleem op door de kritiek terug te brengen tot de simpele stelling dat oriëntalisme ‘koloniaal en dus onwetenschappelijk’ was, waarop deze kritiek als absurd (wat ze ook is) werd verworpen. Het ‘area’/discipline-probleem werd minder elegant omzeild: door - vreemd genoeg - Afrika, de Caribische en Indiaanse talen onder te brengen bij Azië Studies, en door een voorstel voor een nieuwe commissie te doen ter bestudering van de sociale wetenschappen.

Een rapport is niet de plaats om complexe zaken te bespreken, maar het onvermogen om die hier aan de orde te stellen heeft tot grote verwarring geleid. De eigenaardigheid van sommige conclusies komt voort uit de kloof tussen de beperktheid van het aangenomen ‘oriëntalistische’ perspectief (hier in niet-pejoratieve betekenis) en het brede spectrum van structurele problemen waarmee nogal wat disciplines en regionale studies worden geconfronteerd. Hoewel ik de noodzaak om vast te houden aan kwalitatief hoogstaand werk in de grote traditie van de klassieke Azië Studies van harte ondersteun, ligt hierop in het rapport een onevenredig grote nadruk. Belangrijke hiermee verbonden onderzoeksterreinen zowel binnen de menswetenschappen (de geschiedenis van modern Maleisië of zelfs die van Latijns-Amerika), als daarbuiten (Indiase economie, politiek,) worden genegeerd, ondanks het feit dat dezelfde processen die de Aziatische Kleine Letteren hebben ondermijnd, ook deze gebieden bedreigen.

Het koloniale oriëntalisme heeft de indrukwekkende infrastructuur van archieven, bibliotheken, musea en kennis voortgebracht die ten grondslag ligt aan de Europese expertise op het gebied van Azië. Maar als dit vergaarde kapitaal - zoals ook elders werd betoogd^1. - niet ook wordt geïnvesteerd in het ontwikkelen van nieuwe initiatieven, kan de traditie een beperking worden in plaats van een voordeel. De Commissie Kleine Letteren benadrukt terecht kwaliteit, hetgeen het openstaan voor vernieuwing en een veelsoortige inbreng impliceert; tegelijkertijd echter bestaat er een opvallende onevenwichtigheid in de manier waarop ze hun vertrouwen in ‘fundamenteel’ onderzoek naar taal en culturen uitspreken, en waarop ze halfhartig refereren aan gebieden die buiten de oriëntalistische traditie liggen. Ondanks een gezond scepticisme ten aanzien van de budgettaire beoordeling van de exacte wetenschappen, hanteren zij een impliciet van diezelfde wetenschappen afgeleid onderscheid tussen ‘fundamentele’ en ‘toegepaste’ Azië Studies om hun voorkeur voor de klassieken te legitimeren: Kleine Letteren = klassieken = fundamenteel onderzoek; en wellicht: sociale wetenschappen = toegepaste wetenschappen? Een dusdanig arbitraire categorisering verraadt een beperkt uitgangspunt.

Vandaar de ambivalente geluiden van

1. Zie hiervoor de (aan de minister adviserende) Landelijke Coördinatie Commissie Indische Studiën (Commissie Speckman/Sutherland), deel 1: Zicht op de Indonesische Studies in Nederland. Een overzicht van onderwijs en onderzoek: gericht op Indonesië. (kitlv 1987); deel 2: Met het oog op de toekomst (kitlv 1988).

[p. 506]

‘Baby Krishna’. Allereerst zijn daar de belaagde humanisten die een stevige basis hebben in de klassieke traditie; zij pleiten voor een centrale positie van Sanskriet, Arabisch en Chinees; volgen degenen die het visioen voor ogen hebben van Nederland als brug tussen Azië en het Westen; tenslotte zijn er de ministeriële adviseurs die hun diagrammen tekenen en argumenten aandragen voor centralisatie. Deze drie dimensies zijn niet geïntegreerd in een coherente overkoepelende strategie, maar lijken op een piramide die op zijn punt balanceert: een smalle basis die een logge bovenbouw moet torsen. De stimulerende, zij het eigenaardige argumentatie in het rapport van de Commissie Letteren levert een overtuigend pleidooi op voor een veilig behoud van de klassieke Azië Studies. Maar het gevaar is niet denkbeeldig dat dit beperkte pleidooi wordt gezien als alomvattend, met het gevolg dat in de voorgestelde instituten - naar de vreemde logica van de commissie wel de Afrikaanse talen worden ondergebracht, maar niet Japanse geschiedenis of Koreaanse politiek. Het is dan ook van wezenlijk belang het evenwicht te herstellen en de aanbeveling van de commissie om een adviescommissie in te stellen voor de sociale wetenschappen en Azië nauwlettend in de gaten te houden.^2.

Een gegarandeerde centrale financiering is inderdaad nodig om wat per definitie minderheidsbelangen zijn te beschermen, maar ik ben sterk gekant tegen elk instituut los van de universiteiten. De crisis in de Kleine Letteren, Azië Studies incluis, is een crisis binnen de universiteiten, en die moet dan ook daar worden opgelost. Terugkoppeling tussen onderzoek en onderwijs, tussen post-docs en aio/oio's is essentieel, evenals het aantrekken van onderzoekers uit een zo groot mogelijk reservoir. Een centraal instituut heeft de functie van erkenning en bescherming van kwalitatief hoogstaand werk, het verlenen van faciliteiten (waaronder de kostbaarste van alle: tijd), en de coördinatie van universitaire activiteiten. Permanente onderzoeksinstituten met een eigen staf leveren prestige op, maar de ervaring in landen van Frankrijk tot Australië wijst uit dat het welzijn van een onderzoekssector in zijn totaliteit meer baat heeft bij een geregelde doorstroming van hoger personeel en nauwe banden met het onderwijs dan met eilandachtige instituties. Een gedecentraliseerd netwerk met een basis in Nederland dat fondsen en faciliteiten biedt in verschillende landen, met regelmatig gehouden centrale workshops en seminars, zou het meest effectief zijn.

‘Baby Krishna’ is stimulerend in zijn beperkingen én in zijn visie. Als we de eerste kunnen verruimen om te verzekeren dat modern Azië en de sociale wetenschappen hun deel krijgen, en als we het laatste op zo'n manier kunnen inperken dat een centraal bestuursorgaan een constructieve maar realistische en bescheiden rol kan spelen, dan zal de Commissie Kleine Letteren haar werk niet voor niets hebben gedaan.

Vertaling M. Bosch

2. Door de Koninklijke Academie van Wetenschappen is er inmiddels een dergelijke commissie ingesteld.