De Gids. Jaargang 154

Em. Kummer

Wat een ‘strikt wetenschappelijke’ benadering van literatuur is weet niemand, heeft niemand geweten en zal niemand ooit weten. Maar wat doet 't er toe!

Als je je bezighoudt met literatuur omdat je het spannend vindt - en waarom zou je het anders doen - dan is de vraag of je opvattingen gerechtvaardigd zijn vanzelfsprekend: dat brengt je er automatisch toe om na te gaan hoe je kennis tot stand komt, en voor je 't weet doe je aan wetenschapsleer. Niemand is daardoor aan de drank of aan de coke geraakt. Integendeel, wetenschapsleer is een van de meest fascinerende disciplines die ik ken en voert je naar een vredige en voldane levensavond.

Mochten er vandaag de dag toch twijfels bestaan over het bestaansrecht van literatuurwetenschap, dan komt dat voornamelijk door de arrogantie van een aantal verzuurde monoma-

[p. 232]

nen die menen dat 't heil uitsluitend te danken is aan hun debiliserende geschriften. Je hebt ze in twee categorieën: degenen die in kleffe, broccoli bewoordingen de holle nietszeggendheid tot norm nemen en degenen die ons begraven onder statistieken die op de keper beschouwd een leegte toedekken. Ze hebben één ding gemeen: zij alleen bezitten de waarheid en dat zullen ze je goed laten merken. Verder hoef je maar de literatuurwetenschappelijke artikelen te lezen om te weten dat als ons vak ten onder gaat het ook ligt aan gebrek aan fantasie, lol en onfatsoenlijkheid. De tijdschriften zijn ranzige vergaarbakken van afgekloven produkten, die voor het merendeel geschreven zijn onder druk van carrièrisme en benepen universitaire politiek. Iedereen moet minstens één keer per jaar publiceren, doe je het niet dan staan degenen die wél in krukkig Nederlands een of andere volstrekt overbodige mededeling op schrift hebben gezet je met een van minachting vertrokken kop aan te kijken. Maar gerechtigheid is alom aanwezig, de tijdschriften die voor ‘literatuurwetenschappelijk’ doorgaan bloeden dood, geen hond leest ze.

Literatuurwetenschap gaat verloren door l'esprit de sérieux, en aan de ondergang van onze discipline arbeiden alle wetenschappers van de Nederlandse universiteiten mee. De paar uitzonderingen moeten zich helaas wel aanpassen aan dit bloedeloze en geconstipeerde, van ingebeeldheid doortrokken wereldje, anders dreigt hen hoon en uitsluiting. En nog veel erger: geen poen voor verder onderzoek.

Alle veranderingen en verschuivingen in ons vak stellen niets voor, allemaal schijn, Marx, Heidegger, Freud, Periodecode, Empirisme, Existentialisme, Sociologie, Filosofie, noem maar op, ze raken uit de mode en komen weer springlevend terug, maar dan onder een andere naam en in ander verband. O ja, je hebt ook nog het Feminisme, ik was het bijna vergeten, dat in zijn strijdbare periode best leuk uit de hoek kon komen, maar zich nu uit de naad werkt om een ‘nette’ discipline te vormen, ook binnen de literatuurwetenschap, nou, de resultaten zijn ernaar.

Natuurlijk worden er ook niet alleen literaire teksten onderzocht en zien we literatuurwetenschappers zich bezighouden met theologie, beeldende kunst, filosofie en allerlei zaken waarvan ik niet zo veel verstand heb. Soms krijg ik het gevoel dat we bij zulke studies meer met hartekreten van gekwelde auteurs te maken hebben, die met behulp van verouderde freudiaanse begrippen of met een bulk niet ter zake doende theorieën hun ego aan het oplappen zijn, dan dat ze daadwerkelijk het probleem van literatuurwetenschappelijke uitspraken serieus bestuderen. Het ontbreekt hun daarbij vaak aan-de meest elementaire kennis van de onderwerpen waarmee ze zich bezighouden. Het kan ook zijn dat de andere disciplines, omdat ze in hun onderzoek doodgebloed zijn, zich werpen op literairwetenschappelijke theorieën en methodes en er zich aan vastklampen als laatste boei om te kunnen overleven in de genadeloze competitieslag, gevolg van de bedrijfswereldideologie waaraan de universiteiten zich hoe langer hoe meer onderwerpen. Produceren - het doet er niet toe wat - of sterven. Let wel, ik ben geenszins tegen getuigenissen van persoonlijk hartezeer, extatische of profetische inzichten, jubelende bevliegingen, absoluut niet, het kan zelfs zeer verfrissend werken, maar het moet wel niveau hebben en niet dichtslibben door loodzware ernst.

In de moderne kapitalistische maatschappij waar alleen succes geldt en poen, in de Restauratieperiode waarin we nu leven en waarin hiërarchische, autoritaire vlegelachtigheid zich vermengt met de deprimerende cultus voor de winner, is geen enkele plaats voor onbevangen liefde voor letteren en onbaatzuchtige lol in wetenschappelijk inzicht. Waar het aan ligt, ik zou het bij god niet weten, maar zeker is dat allerlei vakken als filosofie, literatuur, geschiedenis, kunstwetenschappen en theologie gewoon overbodig raken in de nieuwe wereld waarin we terecht komen. Het kost geld en levert niets op, dat is erger dan incest.

Mijn vraag is dan ook: hoe vertraag ik de ondergang van literatuurwetenschap, een nut-

[p. 233]

teloze discipline die mijn volle liefde heeft.

Laten we er een vrolijke, levendige boel van maken, laten we op elkaar lostimmeren, de verdorde, vermolmde, hielenlikkende hiërarchie omgooien, al die razendknappe leeghoofden voor joker zetten. In goed Nederlands, leesbaar voor een ieder, en laten we doorgaan met te onderzoeken waarom we aan bepaalde opvattingen over literatuur meer waarde toekennen dan aan andere.

Ik heb al ergens gelezen dat sommige literaire teksten veel filosofischer zijn dan echte filosofische geschriften, ook heb ik hier en daar vernomen dat elke tekst naar een andere tekst verwijst. Iemand fluisterde me in het oor dat er in ons vak helaas niks nieuws meer te verzinnen viel. Prachtig, toch! Misschien is nu een tijdperk aangebroken dat we onze onsterfelijke overpeinzingen moeten toevertrouwen aan spannende romans en gevoelige verzen.