De Gids. Jaargang 153

[p. 289]

J. Goudsblom
Uit niemandsland

Tussen de zin en de onzin ligt het grote grijze niemandsland van de wanzin.

De meeste mensen zeggen niet wat ze doen en doen niet wat ze zeggen, en weten dit van elkaar. Zij hebben dit van kindsafaan zo geleerd: maar sommigen van ons hebben het voorrecht hier pas na vele jaren achter te komen.

Begrijpen en begrepen worden. Intellegere et intellegi. Leerling en leraar.

De wijze leraar houdt altijd iets achter de hand, voor de volgende keer.

Methodologisch pessimisme: wat is het ergst denkbare? Hoe vaak is het gebeurd? Waarom niet vaker?

Het kennen van je eigen slechtheid, dat is je basiskapitaal als psycholoog en socioloog. Je hoeft nooit te laten zien hoe rijk je wel bent: als je je vermogen maar weet te gebruiken.

Je slechte ik, dat is niet per se je ware ik, maar wel die kant die zich het liefst in het donker ophoudt en daarom, als er eens iets van aan het licht treedt, een sensatie van ‘waarheid’ geeft.

Vroeger kon je met haar lachen, nu is zij een en al begrip.

Als niet het fatsoen het geweld beheerst, zal het geweld het fatsoen beheersen.

‘Fatsoen, dat is toch het mooiste wat er is?’

‘In elk geval het netste.’

[p. 290]

Jongleurs moeten rekenen met de zwaartekracht, schrijvers met de bedrieglijke lichtheid van woorden.

‘Je hebt en-enners en of-offers.’

‘Je bent dus een en-enner of een of-offer.’

Precisie: microscopisch kijken, details uitvergroten. Reikwijdte: macroscopisch kijken, het blikveld verruimen, in ruimte en tijd. Precisie dwingt tot of-of denken. Geen gezeur, het is het een of het ander, en niet een beetje van allebei. Reikwijdte dwingt tot en-en denken, het hele spectrum overzien en samenhangen herkennen. Systematiek, dat zou moeten zijn de brug die precisie en reikwijdte, analyse en synthese verbindt. Maar als de pijlers niet deugen, hangt de systematiek in de lucht en zweeft van niets naar niets.

‘Jij bent zeker een en-enner die zich telkens voor of-of situaties gesteld ziet.’

‘En of.’

Een systeem van losse punten. Als je alle verbindingen zou aangeven, kreeg je een vlek. De kunst is de hoofdlijnen te trekken.

Het is illusie te menen dat we zonder illusies willen leven.

Intellectuelen proberen de strijd om het bestaan terug te brengen tot een strijd om het gelijk.

De solipsist: ik zit hier wel te oreren, maar let maar niet op me, want van tweeën één: of ik besta en jij bestaat alleen in mijn gedachten, of jij bestaat en dan ben ik slechts een zinsbegoocheling.

Definieerders en attendeerders, preciezen en rekkelijken, afmakers en aangevers.

Het enige vak dat straks, als alle kennis wetenschappelijk verkaveld is, nog overblijft voor de amateur zal de psychologie zijn. ‘Wat je er in stopt, komt er wetmatig weer uit,’ zegt de specialist over de menselijke emoties. Het klinkt aannemenlijk: maar hoe weten we ooit met zekerheid wat we waar in stoppen?

[p. 291]

Een lichaam dat zich lekker wil voelen, een geest die waardering zoekt, een persoon.

De beste van alle werelden, waar de stoplichten altijd op groen staan.

Waar zit niemand op te wachten? Klachten.

‘Hier ben ik dan. Ik klaag niet, ik vraag niet, ik ben er alleen maar (en dat is al erg genoeg).’

Hij had vleugels willen hebben, en warempel, hij kreeg ze, hoor hem kakelen.

De weduwnaar van zijn talent.

Lijkt iemand van zeventig meer op degeen die hij was toen hij twintig was of op andere zeventigjarigen?

Verklaren en begrijpen, zaken waarover dikke methodologische boeken vol geschreven zijn, zijn in eerste instantie duidelijk te onderscheiden, elkaar aanvullende sociale activiteiten. Verklaren is iemand iets uitleggen, begrijpen is ontdekken wat de ander bedoelt.

Het absolute karakter dat vaak aan verklaren en begrijpen (Verstehen!) wordt toegeschreven vindt zijn oorsprong in schoolervaringen. Als een leerling in staat is een som of een dictee zo te maken dat het aan de verwachtingen van de onderwijzer voldoet, heeft hij ‘het begrepen’. De uitspraak ‘ik heb het begrepen’ komt dan overeen met ‘ik heb u begrepen. Ik ben in staat uw vragen foutloos te beantwoorden’.

Geen enkele verklaring is ooit ‘af’. Bepaalde verklaringen zijn beter dan andere, omdat ze meer recht doen aan de details, logisch dwingender in elkaar zitten, verder reiken, of om puur praktische redenen.

Een auto inrijden, een weg inrijden, een gevel inrijden. De taal waarin je die uitdrukkingen meteen weet, daarvan mag je zeggen dat je hem kent.

[p. 292]

Napraters, epigonen, die moeten we niet. Geef ons maar de kletsmeiers die alles zelf verzinnen.

Als iets in Bolsward is gebeurd, zegt zij Franeker. Het is geen opzettelijk liegen, ze maakt er de dingen niet mooier of interessanter mee. Het is meer een soort spraakgebrek.

Een perfectionist zal zich nooit vervelen.

Mocht er ooit iemand in geslaagd zijn water in wijn te veranderen, dan valt dat als wonder toch in het niet bij het feit dat water water is.

De verbeelding aan de macht? Dan graag ook het inzicht.

Sommige betogen zijn zo saai dat ze uitsluitend daaraan hun overtuigingskracht ontlenen. Wie neemt er nog de moeite zo'n woordenbrij met zorg te proeven? Het zal wel waar zijn, denkt de lezer en begint aan iets anders.

Tussen iemands intelligentie en zijn gelijk bestaat een zwakke correlatie.

Oh ambivalentie, afschuwelijke, verrukkelijke ambivalentie.

Invallen, grillig van komen en gaan. Gister nog briljant aanwezig, nu spoorloos. (Of: hij is er nog wel, maar waar is de schittering gebleven?)

Te gierig om zijn afwaswater weg te laten lopen.

Royaal in het geven, gretig in het nemen, gulzig en gul.

Alle eigenschappen zijn familie van elkaar. Je kunt de combinaties zo gek niet verzinnen, of er is verwantschap aan te wijzen. Vlijtig en geduldig, geduldig en lui, gul en impulsief, impulsief en gierig, het komt allemaal voor, en het is allemaal even begrijpelijk en verklaarbaar. Psychologie is geen psychologica.

Een smal pad door moerassen van gezever.

Nog nooit heeft enige uitzondering enige regel bevestigd.

[p. 293]

Schrapzucht

‘Hij maakte vaak lange fietstochten en dronk neuriënd het gif der eenzaamheid in.’

Het lidwoord ‘der’ is verouderd en overbodig.

‘Hij maakte vaak lange fietstochten en dronk neuriënd het gif eenzaamheid in.’

Als ‘der’ geschrapt is, kan ‘in’ ook weg.

‘Hij maakte vaak lange fietstochten en dronk neuriënd het gif eenzaamheid.’

Dat eenzaamheid een gif is, kan de lezer zelf ook wel bedenken.

‘Hij maakte vaak lange fietstochten en dronk neuriënd eenzaamheid.’

Met het neuriën is het net andersom: dat staat er alleen maar voor de enkeling die de verwijzing naar Schotel de Bie uit Vestdijks Ivoren Wachters herkent.

‘Hij maakte vaak lange fietstochten en dronk eenzaamheid.’

Dat hij ‘vaak’ fietste willen we graag geloven.

‘Hij maakte lange fietstochten en dronk eenzaamheid.’

Wel eens van korte fietstochten gehoord?

‘Hij maakte fietstochten en dronk eenzaamheid.’

Wat is het verschil tussen fietstochten maken en fietsen?

‘Hij fietste en dronk eenzaamheid.’

Als hij die twee dingen tegelijk deed, kan dat toch zonder samenvoeging gezegd worden?

‘Fietsend dronk hij eenzaamheid.’

Het anekdotische is voor het beeld niet nodig.

‘Fietsend eenzaamheid drinken.’

Proost.

‘Eenzaam fietsen.’

Is dat geen pleonasme?

‘Fietsen.’

Kan het niet wat minder?

‘Fiets.’

Iets.

‘Ets’.

Es.

‘s’.

En zo werd het weer tijd om nog eens een mooie lange fietstocht te gaan maken en daarbij lekker te neuriën en een hele portie giftige eenzaamheid op te snuiven.

‘Op te snuiven?’