De Gids. Jaargang 152

[p. 725]

Stijl & het buitenland

Maarten Steenmeijer
Stijl en geen stijl in Spanje

De eerste keer dat ik in Spanje vertoefde telt niet mee, zo dacht ik altijd. Het was in de zomer van 1969, ik werd vijftien, nog niet oud genoeg om alleen op vakantie te gaan, wel oud genoeg om in Zuid-Frankrijk smoorverliefd te worden. Helaas, de pijlen van de weergoden en die van mijn ouders vermochten meer dan die van Cupido: vanwege het slechte weer werd besloten de boel te pakken en naar de andere kant van de Pyreneeën te trekken: Spanje! Voor het weidse, statige Franse platteland - decor van een wreed afgebroken idylle - kwam een uit zijn krachten gegroeid, ordinair Catalaans kustdorpje in de plaats. Op een terrascamping waarvan ik engte- en hoogtevrees kreeg, moesten we onze tenten opslaan. Vakantie? Alles was hier benauwd, onecht, lawaaierig: de stranden vol bolle buitenlanders, de toeristenwinkeltjes vol namaak-Spanje, de dorpjes vol uitgeschoten nieuwbouw. Maar ik mocht me niet van de wijs laten brengen: dit was het ‘echte Spanje’ niet. Nu ben ik daar niet meer zo zeker van.

De tweede keer dat ik Spanje bezocht, was tijdens de Paasweken van 1973. Dit keer was het bezoek vrijwillig, had ik geen hartzeer, sprak de taal al een beetje en wist iets meer van het land. Vandaar dat ik dit keer aan de westkant van de Pyreneeën de grens overtrok. In de daaropvolgende weken maakte ik kennis met wat zo snobistisch het andere Spanje wordt genoemd: het geladen Baskenland, de weidse hoogvlakte van Castilië, de monumentale steden, het andere ritme, de sterke geuren, het drukke leven op straat, de lange avonden, enz. enz.

Veel was anders. Veel was echter ook hetzelfde. Of beter gezegd: veel was bezig om in snel tempo hetzelfde te worden. Auto's, televisies, supermarkten, opzichtige reclame, gokautomaten, discotheken en ander modern spul, het drong allemaal in sneltreinvaart steeds dieper door in het land. Natuurlijk, mijn indruk kan niet los worden gezien van de omstandigheid dat ik me toen, afhankelijk van het openbaar vervoer als ik was, vooral in de steden ophield. Maar ook later, toen het platteland het voornaamste reisdoel werd, viel me op dat de welvaart bezig was om zich in Spanje op zijn schreeuwerigst en op zijn smerigst te manifesteren: afval - groot en klein - wordt zonder enige scrupules overal neergekwakt, geluidsbronnen als televisie, radio, cassetterecorder, openluchtbioscoop e.d. moeten zich tot in de wijde omtrek laten horen, voertuigen stinken, knallen en knetteren naar hartelust, gokautomaten laten in elke openbare gelegenheid de bezoeker om de zoveel seconden met hun digitale melodietjes weten dat ze klaar staan, enz. enz.

Het is dan ook geen wonder dat ik, in tegenstelling tot vele Spanjeliefhebbers die eerder kennismaakten met het land, de Spaanse stijl - om het zo maar eens te noemen - niet in de eerste plaats associeer met eerbiedige adjectieven als eeuwenoud, authentiek, natuurlijk, echt. Het onveranderlijke Spanje is veranderd en bestaat dus niet meer: het is fors aangelengd.

Altijd wanneer ik in dit moderne, aangelengde Spanje kom word ik getroffen door twee verschijnselen die zeer verschillende

[p. 726]

reacties bij me oproepen: van het ene krijg ik een pesthumeur, het andere vind ik een van de grote charmes van Spanje. Ze lijken niets met elkaar te maken te hebben, maar ik geloof dat er wel degelijk een verband tussen de twee bestaat.

Het eerste: de bij vele Spanjaarden totale onverschiligheid ten aanzien van hun leefomgeving. De volstrekt ongedwongen wijze waarmee in Spanje met lawaai wordt rondgestrooid, is een van de irritantste uitingen hiervan. Ik weet dat er gemakkelijk iets tegen mijn ergernis is in te brengen: je kunt Spanjaarden hun luidruchtigheid niet kwalijk nemen, want ze hebben blijkbaar een grotere verdraagzaamheid ten aanzien van lawaai dan wij. Ik betwijfel echter of dat waar is: sla 's zomers de brievenrubriek van een Madrileense krant op, en het leed van bewoners die tot diep in de nacht worden geterroriseerd door het geweld uit de geluidsapparatuur van terrasjes en andere openluchtgelegenheden ligt voor het oprapen.

Niet alleen geluid, maar ook ander afval wordt in Spanje met een schrikbarende vanzelfsprekendheid de wereld ingeslingerd. In de kroeg laat je papier, as en ander afval achteloos op de grond vallen, na een pick-nick laat je alle rotzooi gewoon achter, het water van rivieren, meren en zeeën gebruik je naar believen als stortplaats van alles wat je in de weg staat. De wereld een vuilnisbelt? Ja. Met uitzondering van de eigen kleine wereld: binnenshuis weet iedereen keurig hoe het hoort. Hier komt het afval direct terecht op de plaats waar het hoort: in de afvalbak.

De mooie keerzijde: de vanzelfsprekendheid waarmee Spanjaarden in hun lijf zitten. Je hoeft niet meer te doen dan even stil te staan en naar de mensen te kijken om te zien hoe elegant de houding is van jong en oud, van arm en rijk, van geschoold en ongeschoold. Of ze nu bewegen, stilstaan, zitten, liggen of hangen, altijd is er die vanzelfsprekende soepelheid. Een uitvloeisel daarvan is de fraaie, zéér rijke en zéér veel gesproken Spaanse gebarentaal. De moeilijkste taal om te leren.

Ben je dan weer in Nederland, dan valt des te meer op hoe ongemakkelijk wij in ons vel zitten, hoe houterig we ons bewegen, hoe weinig we gesticuleren. Onze manier van bewegen is niet zozeer een teken van onversneden boersheid - want ook die is stijlvol -, maar wekt veeleer de indruk dat we voortdurend met een kwaad geweten rondlopen. Hun botte omgang met geluid en andere milieu-onvriendelijke stoffen maakt duidelijk dat Spanjaarden daar geen last van hebben. Het eigen lijf vaart er wel bij. Maar wat blijft er van Spanjes lijf over? De vraag wordt des te nijpender nu de Spaanse Groenen geen enkele zetel in het Europese parlement hebben gekregen.