De Gids. Jaargang 152

[p. 612]

F. Dekking
Het houden van een voordracht in stijl

De basis voor het begrip wat een goede voordracht is wordt gelegd door een conversatie tussen de Parijse erotoloog Pascal Pia en André Malraux, nadat deze een van zijn boeiende betogen had gehouden.

Pia: ‘Tu sais tu fais l'amour avec la salle.’

Malraux: ‘Mais naturellement!’

De relatie tussen een spreker en zijn publiek is een zeer intieme, die niet alleen niet tot stand komt, maar zelfs verwoest wordt als de spreker zijn voordracht voorleest van een getypt of gedrukt papier. De spreker moet natuurlijk wel een klein papiertje hebben, met notities over het beloop en de essentiële punten van zijn betoog. Maar hij moet bij het spreken zijn gehoor aankijken, waardoor hij de algemene reactie kan overzien, en meer specifiek een paar intelligente aardige gezichten kan uitzoeken om vooral tegen te praten.

Wie zijn gedachtengangen in het openbaar voorleest is bezig met zelfbevrediging, en het is begrijpelijk dat zijn publiek dan tekort komt. In dezelfde Onan-klasse behoren de dia's, die te klein geschreven zijn, of veel te veel informatie bevatten. Een goede dia geeft twee of drie (niet meer) essentiële punten, van belang voor het betoog, of slechts één duidelijke, demonstratieve curve.

Wie zegt: ‘Dat kan ik niet, dan ga ik hakkelen of raak de draad kwijt’ is gewoon te lui om de noodzakelijke techniek een paar keer te oefenen in een gezelschap waarin hij zich voor deze reacties niet hoeft te generen en op die manier de noodzakelijke ervaring op te doen.

Een goede spreker is zenuwachtig voor hij begint, maar zijn nervositeit verdwijnt al na een paar minuten als hij merkt hoe dankbaar zijn publiek is dat het lui zittend, al luisterend en zonder iets te doen, iets leerzaams in zich op mag nemen. Dit begin van de gevoelsrelatie wordt vergemakkelijkt door een terzake doende grap, niet te primitief en ook niet te gecompliceerd.

De goede spreker die iets wil gaan vertellen in de hem toegestane vijfenveertig (hoogstens zestig) minuten over werk, of gedachtengangen, die hem al jaren bezighouden, dient er zich terdege van bewust te zijn hoe simplistisch en vaak onjuist, maar vanzelfsprekend onjuist, zijn eigen opvattingen over het onderwerp waren voor hij met zijn werk begon, en zal er rekening mee moeten houden dat diezelfde situatie bij zijn publiek bestaat: alleen op die manier zal hij kunnen overbrengen hoe zijn sublieme en misschien zelfs onbegrijpelijk gecompliceerde slotgedachten zich ontwikkeld hebben. De slechte spreker houdt geen rekening met deze onwetendheid die hem omringt, en vertelt alleen het moeilijk te begrijpen eindresultaat, dat dan ook bijna altijd voorgelezen wordt natuurlijk.

Hoeveel mag hij vertellen? Niet meer dan vier, of hoogstens zes, essentiële punten, zodat hij ruim de tijd heeft om die uitvoerig toe te lichten. Ik heb eens een, natuurlijk voorgelezen, voordracht moeten bijwonen, waarin wel twintig voor het betoog belangrijke punten voorkwamen, zodat het niet meer te volgen was. Men heeft dan slechts twee à drie minuten voor nadere uitleg aan het ongeoefende gezelschap, en dat is meestal te kort.

Bij het later lezen van dit betoog heb je dan

[p. 613]

de tijd de lectuur even te onderbreken om rustig na te denken, maar in een zaal word je dan gestoord door het verder voorlezen van de tekst door iemand die niet kan opletten of er wel het nodige begrip bestaat. De voorgaande opmerkingen geven niet aan dat men het gehoor als een gezelschap stomme idioten moet beschouwen: uit het feit dat zij er zijn blijkt al dat zij tenminste intelligent genoeg en geïnteresseerd zijn en ook daarmee kan rekening gehouden worden.

Zelf heb ik eens een voordracht moeten houden die later in druk zou verschijnen, maar ik had niet meer dan een papiertje met enkele notities, terwijl de voordracht voor de latere publikatie op een bandje werd opgenomen. Onder het gehoor bevond zich de uiterst kritische luisteraar Karel van het Reve, die na afloop zei: ‘Dit was een erg aardig verhaal, en het was niet te merken dat je het voorlas.’ Maar de uitgetypte tekst van het bandje was totaal ongeschikt voor publikatie, omdat het volstond met herhalingen, onvolledige zinnen en andere onvolkomenheden, die blijkbaar oraal niet alleen niet opvallen, maar zelfs best een aardige indruk maken; het geheel is echter zwart op wit niet leesbaar: een ad absurdum demonstratie van het essentiële verschil tussen een oraal betoog en voorlezen van een gedrukte tekst.

Het is nuttig om rustig thuis gezeten, ongehaast, de voordracht aan de hand van notities even te houden - desnoods voor een klein publiek - en nauwkeurig na te gaan hoeveel tijd er nodig is voor het betoog, zodat het later ingekort of desnoods hier en daar een beetje uitvoeriger kan worden.

Voor wie het kan is het leuk om tijdens de voordracht te luisteren naar wat je zelf zegt: een soort participerende observatie. Mij is het daarbij wel eens overkomen dat ik verbluft luisterde en dacht: ‘Waar haalt hij dat in godsnaam vandaan?’

Tenslotte: deze beschouwingen zijn het gevolg aan de ene kant van het feit dat ik in de afgelopen jaren zeer vele erbarmelijke (zoals boven geschetste) voordrachten heb moeten bijwonen, en een paar voortreffelijke (zoals ook boven beschreven) en aan de andere kant van het feit dat ik een leerling die ook bij hoog en laag beweerde niet in staat te zijn een voordracht van notities te houden, heb laten oefenen met een paar colleges, die inderdaad nogal slecht en veel te kort waren, maar die nu een van de meest bewonderde en geliefde docenten is geworden, en mij onlangs heeft bedankt voor mijn aanvankelijke strenge en onaangename instructies.