De Gids. Jaargang 152

[p. 543]

A.L. Schneiders
Tussen wal en schip

Wat was dat nou opeens in mijn onderbuik? Een knobbel, verdomd als het niet waar was. Ik draaide mij nog eens om en wachtte een poos in de overtuiging dat het wel weg zou zijn gegaan. Maar vijf minuten later was dat ding er nog steeds en ik voelde op die plek nu ook een beetje pijn. Het was een zomerse zaterdagmorgen in augustus en normaal was ik allang uit bed gesprongen. Nu bleef ik maar liggen met die ongenode gast in mijn buik, die knobbel, jong, veerkrachtig en vraatzuchtig. Hoe was het mogelijk dat de dood zo snel en geruisloos naar binnen had kunnen sluipen? Ongeloof is het enige dat wij er tegenover kunnen stellen, koppig ongeloof tot de laatste adem. Maar wat had ik dan anders kunnen verwachten? Tekst en uitleg, hoger beroep, excuses, het Largo van Händel, het Requiem van Mozart? Rustig maar, die mooie muziek komt eraan, daar wordt voor gezorgd. Met afgunst luisterde ik naar de stemmen en geluiden van de levenden, lachen en roepen van mensen die blij zijn met de mooie dag, het klappen van autoportieren, een dagje naar het strand. Maar stond het er werkelijk zo hopeloos met mij voor? Misschien was het een vriendschappelijke knobbel, misschien had het met malaria te maken of was het een begin van builenpest. Twintig jaar tropen, dat kan van alles geven, een ingekapselde knoedel van filariawormen misschien. Gesterkt door deze nieuwe sprank van hoop stapte ik het bed uit. Niet dat deze opleving van lange duur was. Ongelooflijk hoe dun dat laagje levenslust maar is; nog geen twintig minuten wist ik dat het einde in zicht was of de lust was al op de loop, voorgoed naar het leek. In plaats van een douche nam ik een bad, om de ontmoeting met het dagelijkse leven nog even uit te stellen. Gelaten keek ik neer op mijn lijf dat nog in zo'n prima conditie verkeerde, bijna geen buik, dijen en benen goed gespierd en zongebruind. Dat we straks voorgoed uit elkaar zouden gaan, dat dit lichaam alleen zou achterblijven, een enge dooie waarschuwing aan de overlevenden.

Na het ontbijt onze buurman erbij gehaald, een arts. Hij voelde en voelde aan mijn buik zonder iets te zeggen. Vol verwachting keek ik naar hem op, al had ik niet helemaal het gevoel dat het om mijzelf ging. Zo ongeveer was het toen ik vol verwachting op het verlossende woord van de Wegenwacht had gewacht, in de nacht langs een autoweg gestrand.

‘Ik denk dat het iets met malaria te maken heeft, of filaria of godweet de builenpest,’ zei ik om aan de stilte een eind te maken.

‘Kan zijn, kan zijn, ik weet van die tropenziektes niet veel af. Ik zou toch in ieder geval langsgaan bij een polikliniek. Ik zou

[p. 544]

niet naar Afrika vertrekken voordat je zekerheid hebt.’

Zo zat ik even later in lijn 3 op weg naar het Oosterparkziekenhuis, in plaats van de uta-Boeing naar Douala. Ik had er een hard hoofd in of ik die vlucht, volgende week, zou halen. Maar het moest en zou, want daarginds lag mijn leven en niet hier, in deze overbevolkte ratteval. Ons huis daarginds, in de vorm van twee gespreide witte vleugels tegen het diepe groen hoog op de heuvel, uitkijkend op de stad en de zeven heuvels daaromheen. Zaterdagmiddag, nu, zouden uit de kathedraal de heldere hardhouten tonen van de balafoons naar boven drijven op de middaghitte. Ze zijn daar aan het oefenen voor de zondagsmissen. Later in de avond en in de nacht zou dat worden gevolgd door getrommel en gezang uit de quartiers, een begrafenisfeest, een huwelijksfeest, altijd feest. De regentijd zou al in aantocht zijn met torenhoge wolkenschepen in alle windrichtingen, van binnenuit opgloeiend in het rusteloze flakkeren van weerlicht. Vooral naar het Zuiden, richting kust en het donkere massief van Mont Cameroun kan het spoken. Het is een ontoegankelijk gebied van regenwoud en moerassen, en alleen langs een paar wegen zijn wat dorpen omzoomd door maniocveldjes en cacaotuinen. Als ik van mijn observatiepost op het terras de hemel zo zag oplichten door duizend pijl-, vork- en bolbliksems, dacht ik aan de mensen die daar nu moesten schuilen in hun hutten, gehuld in oude dekens, hurkend rond spetterende vuurtjes. Die mensen, dat zijn de Bassa, samenzweerders en gifmengers volgens alle andere stammen van het land. Die ene keer dat ik er met mijn auto was gezonken in een onderwereld van modder, was ik heel aardig behandeld. Ik werd geïnstalleerd op een klein marktje, onder een paraplu tegen de zon, in een makkelijke stoel van gescheurd kunstleer, en voorzien van een soort groene limonade.

Intussen zat ik dus in de tram, lijn 3. Geen eind leek er te komen aan die troosteloze halfwoestijn van baksteen in gelig, stoffig augustuslicht, en ik had het gevoel bij iedere bocht verder en verder van mijn bestemming te worden getrokken.

‘Als ik maar terug kan naar Ivoorkust, dan word ik toch wel beter?’

‘Ja natuurlijk,’ had ik geantwoord. ‘Ik weet zeker dat je daarginds weer beter zult zijn.’

‘En ik mag toch terug van u? Ik deed er toch goed werk? U heeft het zelf gezien toch?’

‘Jazeker, je deed prachtig werk. Je mag zeker weer terug.’ Dat was Piet Kortekaas, een van de deelnemers aan het Programma ‘Mensen zonder Grenzen’, waaraan ik ooit nog eens verbonden was geweest. We hadden lang geaarzeld om Piet weg te sturen met het hulpteam voor Ivoorkust, want hij was geen hoogvlieger. Wel gaf hij met z'n lange, grauwe en wat verdrietige gezicht blijk van een zekere hardnekkigheid en een vergelijking met de muilezel lag voor de hand. Zo is hij dus naar die hoek van Afrika gestuurd, waar ik hem ruim een jaar later weer tegenkwam tijdens een inspectiereis langs onze Mensen zonder Grenzen. Het was vroeg in de ochtend dat ik hem aan het werk vond, niet in de lokale tuinbouwcoöperatie waarvoor hij bestemd was geweest, maar in de rozentuinen van het buitenverblijf van de president. Dat bleek zo geregeld door de plaatselijke prefect, buiten ons om. Ik had niet de moed Piet te zeggen dat hij aan het werk was op de verkeerde plek en dat wij hem uit de rozen terug zouden moeten

[p. 545]

roepen. Z'n lange gezicht, onder een strooien Van Gogh-hoed, had meer kleur gekregen en z'n ogen stonden helder. Naast hem hurkte z'n Ivoorse ‘counterpart’, vergenoegd een sjekkie draaiend en nu en dan eens opkijkend naar die twee blanken die godweetwaarom van zo verre naar z'n rozen waren gekomen. ‘Mooi, hè,’ zei Piet. ‘Ik ben toch zo lekker aan het werk hier, meneer Snijders.’ ‘Ja, dat kan ik zien. Al die rozen. Ze staan er werkelijk prachtig bij.’

Een half jaar later zocht ik hem weer op, ditmaal bij zijn ouders die in een klein huisje aan de dijk woonden, ergens bij Schagen. We waren gewaarschuwd dat Piet nog maar een paar weken te leven had, kanker. Ze hadden hem in een leunstoel gezet, een colbertjasje over z'n pyjama geknoopt en een deken over z'n benen. Dat was geen luxe, want buiten bulderde de wind en tocht streek in vlagen over de vloer. Vel over been was hij geworden, z'n ogen gloeiend in holle kassen.

‘Ik mag toch terug, hè, meneer Snijders. U heeft toch zelf gezien wat een goed werk ik daar deed?’

‘Ja, natuurlijk mag je terug. Ze kunnen je daar niet missen, hoor. Absoluut niet. Je moet terug, zo gauw mogelijk.’

Het was alsof wij met koffie en spritskoek rond een geanimeerd skelet zaten, alsof hij eigenlijk al vertrokken was maar nog even was teruggestuurd om wat spullen op te halen en ons nog één keer van die rozen daarginds te vertellen. Ik was blij toen ik buiten stond, leunend tegen de storm die in vlagen over het zwarte water van het kanaal streek.

Nu was het dus mijn beurt, in lijn 3 gebogen over de knobbel onder mijn riem. Eindelijk het Oosterparkziekenhuis dat tegen zon en zomerwarmte z'n markiezen had uitstaan. Oranje markiezen, een beetje feestelijk. Alle doktoren en patiënten met vakantie zou je zeggen, met ziekte en dood een paar weken wapenstilstand gesloten. De wachtkamer was vreemd leeg en stil, en ik werd al gauw ontvangen door een aardige jongeman met een stalen brilletje en blonde krullen, dik als een schaapsvacht. Ik beschreef mijn verschijnselen zonder die knobbel te vermelden, daar moest hij zelf maar achterkomen.

‘Ik zelf dacht aan een of andere complicatie van malaria, een ciste of zo. Ik heb twintig jaar in de tropen gewoond. Misschien is het wel builenpest, hahaha.’

Hij probeerde wat bloed af te tappen uit een vingertop, maar het lukte niet erg.

‘Sorry, dit is de eerste keer dat ik dit na mijn studie moet doen.’

‘Geeft niet, geeft niet, hoor.’ Alles was goed zolang hij maar op het malariaspoor zat.

Maar de ontmaskering liet niet lang op zich wachten zodra ik op de bank lag. Met kracht drukte hij op m'n buik, links, rechts en van onderen, alsof het een trampoline was.

‘Hum, toch wel een verdikking, een zwelling. Ik zal toch even mijn collega van chirurgie erbij roepen.’

Deze had ik al gezien, een reusachtige, jonge kerel, in gesprek met een goed doorbakken assistente die bezig was een witte jas aan te trekken. Ze was net van buiten gekomen, van golf of tennis of van het strand. Deze mensen hadden de hele toekomst nog voor zich. Zij waren nog jonger dan mijn zoon, het leek wel een oefenziekenhuis. Nu drukte die beul van een jonge chirurg op mijn buik. Natuurlijk, er was nog steeds een zwelling. Hup, Hup, op een rolbrancard via een aantal lege gangen naar het fotokanon in een donker kamertje

[p. 546]

van lood. Nooit is het daar voorjaar of zelfs maar winter, de tijd staat er stil.

Maandagochtend was ik er weer terug. Het was nu veel drukker op de polikliniek. Een lange rij mensen, merendeels ouderen, stond rustig te wachten. Ik moest me bij de rij aansluiten nadat ik door een dame achter een computer was ingeponst en van een nummer voorzien. Langzaam gingen we naar voren, ieder op z'n beurt werd gewogen, met kleren, schoenen en al. Ik vond dit een wat grove behandeling, alsof wij maar tweede keuze waren. De mensen om mij heen riepen elkaar toe en maakten grapjes. Velen schenen elkaar al te kennen. Het leek wel of ze vol verwachting waren voor een gezelschapsspel, waarvan de dokter straks de regels zou bekendmaken. Die regels kregen we, na het wegen aan het loket, in de vorm van verschillende formulieren, buisjes, flesjes en spatels voor bloed, urine en poep. Gewapend met al deze dingen moesten wij de ronde maken langs een groot aantal kamers in het uitgebreide oude gebouw, om dan weer terug te komen bij dit loket. Hopeloos onhandig ben ik in die dingen; terwijl de anderen al een of twee kamers hadden gedaan, stond ik nog bij de verpleegster van het loket om nog weer nadere inlichtingen te vragen, die ze zuchtend verschafte. Was ik nu zo dom of deden die anderen hier al jaren de ronde, een soort steeplechase met prijzen uit het Ziekenfonds?

Aan het einde van deze eerste lange, lange dag in Ziekenland kwam ik toch nog bij de internist zelf uit, een kalme rationele man die het goed met mij scheen te menen. Hij beloofde z'n best te zullen doen het onderzoek deze week nog klaar te hebben, zodat ik nog op tijd zou kunnen vertrekken, uiteraard mits hij me kon laten gaan.

‘U bent ook niet dom. U zult zich afvragen waarnaar we aan het zoeken zijn. Welnu, het kán een tumor zijn, in uw colon. In dat geval mag u echt niet naar Afrika terug, hoor.’

Ik moest denken aan Kortekaas, Piet, alweer bijna tien jaar dood. Tot op de laatste dag had hij geloofd dat hij beter zou worden als hij maar terug kon, naar de zon, naar die bedwelmende geuren van wilde bloei en verrotting, naar de rooie aarde van Afrika.

Ook bij de internist moest ik weer op de strijkplank. Tot mijn niet geringe schrik en gêne stak hij plotseling een arm gehuld in een lange rubber handschoen in m'n endeldarm. Ik had nooit gedacht dat daar een hele arm in kon. Het leek wel of we hier op de veemarkt waren. Tenslotte kwam z'n arm er weer uit en zei hij met een vreemde nadruk, plechtig bijna, dat ik niet terug kon voordat het onderzoek was afgerond. Dit leek mij een overbodige opmerking, tenzij hij er op zinspeelde dat hij daar met z'n arm wroetend in mijn darm echt iets fataals had gevonden.

Die hele week, en het was juist zulk prachtig zomerweer, bracht ik door in lijn 3 en het ziekenhuis. De angst van de eerste dag was een beetje afgesleten. Met een soort doffe berusting zat ik in de tram, als een werkman op weg naar z'n karwei. Hoogtepunt in die week was de zitting onder het monitorkanon.

Ik belandde in een donkere kamer die werd overheerst door het monitorkanon boven mij. Ik verwachtte er alleen mee te moeten achterblijven, maar toen ontdekte ik dat er al iemand had klaargestaan in een donkere hoek, een wat oudere, kalende man met zacht glanzende brilleglazen. Zwijgend hielp hij mij in de juiste houding op de strijkplank vouwen. Voordat ik de

[p. 547]

gewenste embryonale houding had aangenomen, moest er heel wat worden gesjord aan mijn grote onbeholpen lijf, dat uit zijn element was als een walvis op het droge. Wel was een voordeel van al deze ingewikkelde handelingen dat je bijna zou vergeten waarom het allemaal begonnen was. Intussen was de monitor aan het werk gegaan. Onze vriendin Katrien, om mij op te beuren, had me verteld hoe spannend ze het had gevonden om op het scherm haar innerlijk leven zo voorbij te zien schuiven. Inderdaad was het een wonderlijke zwart-witfilm die ik aan mijn ogen voorbij zag gaan, een soort avant-gardefilm van zachtjes wiegende, zwevende en dansende schaduwen en schimmen, een diepzeewereld die dan wel doorgrondelijk mocht zijn voor de röntgenoloog, maar niet voor mij, toch de eigenaar ervan. Nu en dan klikte het kanon, misschien om iets speciaals vast te leggen, te detailleren? Nu en dan bromde de half in het donker verborgen, zeer zwijgzame röntgenoloog, met iets van instemming, goedkeuring. Betekende dit dat hij het toch had gevonden, de tumor? Ik wendde mijn hoofd af van dat filmpje uit mijn spelonken. Ik wilde er niets mee te maken hebben, het kon even goed van de koning van Spanje zijn als van de bakker om de hoek.

Zoals gebruikelijk in zorgwekkende situaties werd ik meer en meer bijgelovig, en zo probeerde ik gevallen op te diepen waarin ik werkelijk iets voor de medemens had gedaan of zelfs maar met iemand had meegeleefd. Het resultaat was niet bemoedigend. Zelfs toen er een lichte paniek was geweest dat Els, mijn vrouw, huidkanker zou kunnen hebben, had mij dat niet zo erg aangedaan. Misschien - ik hoop het maar - kwam dat niet zozeer voort uit een gebrek aan gevoel als uit een gebrek aan fantasie. Ik ben er altijd van overtuigd geweest dat ik eerder zou gaan dan zij. In de polikliniek was ze een blauwe deur binnengegaan onder het hoofd ‘Oncologie’, en ik wachtte in de centrale hal. Heel lang geleden, in een van mijn vele betrekkingen, was ik nog betrokken geweest bij de bouw ervan. Onder hoogleraren en medici van het academisch ziekenhuis waren giftige ruzies uitgebroken over de vraag of het plan voor deze polikliniek goed en noodzakelijk was dan wel idioot megalomaan. Enige vergaderingen daarover die ik moest voorzitten waren geëindigd in volstrekte chaos, met H.H. medici die woedend de vergaderzaal uitstormden of deden alsof, met hun jas aan in een zijkamertje wachtend tot ze gesmeekt zouden worden weer binnen te komen. De meesten van hen moesten zo langzamerhand wel dood zijn, zo dood als mijn emoties van mislukking, vernedering en zelfs paniek na afloop van die verschrikkelijke woensdagmiddagvergaderingen. Een enkele keer komt het nog wel eens terug, bij de lucht van verschraalde sigarerook in een groot vertrek, verstikkend als mosterdgas. Toch was het gebouw er gekomen, al leek het dat de critici gelijk hadden gekregen. Die enorme hal waar ik zat te wachten leek meer op een kankerkathedraal dan iets anders. Fluisterend, in kleine groepjes, waagde men zich aan de oversteek van de onafzienbare gladde vloer. Fluisterend ook nam ik tenslotte weer Els in ontvangst. Zie je nou wel, geen huidkanker, wel oppassen met de zon, vooral de tropenzon.

Naarmate het uur van de uitslag naderde liet ik mij meedrijven op een donkere vloed van vermoeidheid. Kennelijk was ik niet van de soort dat ‘moedig doorvecht om het leven’. Ik ondervond zelfs een

[p. 548]

grimmige voldoening toen uitgerekend onder de rook van Schiphol in een tropische onweersbui onze verlof-auto het begaf. Misschien wel onder levensgevaar, maar zonder veel angst duwde ik het wagentje naar de vluchtstrook, aangetoeterd en geflitst door tientallen van die zelfvoldane betweters. Dat herhaalde zich toen ik zigzag als een aangeschoten haas over het niemandsland van de Rijksweg schoot om bij een pompstation de Wegenwacht te bellen. Onheilspellend donker was het geworden, bliksems vorkten links en rechts naar de aarde, maar boven de Haarlemmermeer vielen een paar bundels van klatergoud zonlicht door een wak in het wolkendek. Ik was drijfnat maar niet ongelukkig. Met moeite klauterde ik op de vangrail in de middenberm, waar ik een ogenblik bleef zitten te midden van het natte geslurp en gesis van autobanden. Wat de toekomst ook mocht brengen, ik had het er levend van afgebracht.