De Gids. Jaargang 151

Christel van Boheemen
Over Engelstalige literatuur

Het Engelse taalgebied slingert zich als een gordel om de wereldbol. Van Australië tot Hawaii wordt literatuur in het Engels geschreven in zulke uiteenlopende culturele gemeenschappen als Hong Kong, India, het Caraïbisch gebied, Canada, Nieuw-Zeeland en Zuid-Afrika. De vraag die aan deze bijdrage ten grondslag ligt: ‘Wat leest men om op de hoogte te blijven van de Engelstalige literatuur?’ kan dan ook onmogelijk volledig beantwoord worden. Er is zo onnoemelijk veel dat beperking zich onherroepelijk opdringt. Men heeft bijvoorbeeld een specialisme in de literatuur van Australië of Canada of men concentreert zich noodgedwongen, door de overvloed aan publikaties die daar verschijnen, alleen op de Amerikaanse poëzie.

De eerste gedachte die het thema daarom oproept is die van de onvermijdelijkheid van keuze en beperking. Het feit wil echter dat deze keuze niet alleen door onszelf als lezer wordt gemaakt. Het proces van selectie is begonnen lang voordat de klant in de boekwinkel of de lezer van de recensies zijn keuze kan bepalen. Allereerst ontbreekt het hier in Nederland aan informatie over wat waar ter wereld allemaal wordt gepubliceerd. Slechts een miniem percentage van de lokale produktie, zeg in Canada, dringt door tot de internationale markt. Het is jammer maar onvermijdelijk dat het filtersysteem dat van de schrijftafel via uitgeve-

[p. 955]

rij, boekhandel, recensie tot nationale en internationale bekendheid leidt, wordt bepaald door factoren die niet in de eerste plaats van intrinsiek literaire aard zijn. De grootte van de doelgroep, de verkoopbaarheid van een genre, de verkoopbevorderende energie van een uitgeverij, de smakelijkheid van een onderwerp voor recensenten spelen een grote rol. Zo zijn namen van uitgeverijen als North Point Press en New Directions, die garant staan voor het allerhoogste literaire gehalte, in Nederland veel minder bekend dan Harper & Row of Bantam Books.

Misschien wordt hetgeen hier in Nederland aan Engelstalige literatuur wordt besproken en aangeboden ook nog bepaald door een ‘eigen Nederlandse kijk’. Het komt mij in ieder geval voor dat hetgeen hier aandacht krijgt weleens verschilt van hetgeen in het buitenland als belangrijk wordt gezien. Men moet Nederlandse boekbesprekingen van Engelse literatuur lezen om te merken hoeveel werk met ‘typisch Engelse thema's’ zoals public school, country-house life en Engelse humor er nog steeds verschijnt. Alleen hier te lande krijgt de door de media gecreëerde mythe van de Bloomsbury-groep nog devoot-serieuze aandacht. Afgaand op hetgeen hier aan Amerikaanse literatuur besproken wordt, zou men ook kunnen denken dat de Verenigde Staten uit twee onderscheiden cultuurgebieden bestaat: Californië en Nieuw-Engeland, en dat daartussen nooit een boek wordt gepubliceerd. Het meest opvallend aan de Nederlandse berichtgeving over Engelstalige literatuur is wat ik zie als de onverantwoordelijkheid ervan. Een typische boekbespreking in een toonaangevend avondblad biedt een persoonlijke kijk van liefst een bekende Nederlander. Een objectieve evaluatie, het plaatsen van een werk in een traditie of achtergrond komt op de laatste plaats, of schijnt niet ter zake te zijn. Het moet allemaal even makkelijk hapbaar en persoonlijk betrokken zijn. Zouden we kunnen spreken van een McRecensie cultuur?

Wie prijs stelt op evenwichtige en onderlegde berichtgeving kan beter terecht bij boekbesprekingen in de Listener, waarvan de faam de laatste jaren sterk is gestegen. Ook de Observer blijft het lezen waard. Hoewel de informatieve New York Times Book Review een weinig selectief overzicht van recente publikaties biedt, en de kwaliteit ervan wisselt, blijft ook dit een goede bron om snel een overzicht te krijgen van de belangrijkste nieuwe uitgaven.

Wie niet slechts geïnteresseerd is in berichtgeving over literatuur, maar rechtstreeks wil kennismaken met het beste proza en de nieuwste poëzie wordt verblind door de overdaad aan literaire en algemene tijdschriften. Er zijn talloze vaak kortstondig levende ‘little magazines’ die poëzie publiceren en bespreken, en veel algemene tijdschriften zoals Salmagundi of Southern Review die regelmatig literair werk van hoge kwaliteit publiceren. Voor Amerikaanse poëzie moet de American Poetry Review genoemd worden, dat een toonaangevende selectie sinds het begin van de jaren zeventig heeft geboden. Om bij te blijven op het gebied van de Engelse poëzie kan men zich het best abonneren op de Poetry Book Society Publications Series (21 Earls Court Square, Londen sw5 9de). Wat proza betreft zal het bekend zijn dat het Cambridge-tijdschrift Granta enige jaren de toon heeft aangegeven. In de Verenigde Staten heeft de American Review onder leiding van Theodore Solotaroff jarenlang een vergelijkbare rol vervuld. Ik heb het een tijdlang niet gezien, en weet niet of de serie inmiddels ter ziele is.

Het meest waardevol blijven de bekendste tijdschriften: de New York Review of Books (een clone daarvan is de London Review of Books), en de Times Literary Supplement (in de wandelgangen tls). Hierin worden niet alleen bronnen aangeboord of vermeld, maar met name in de Review worden ook essays en langere beschouwingen over de literatuur en haar kritiek geboden, die de discussies in de specifieke vaktijdschriften voor een breder publiek vertalen. Soms zijn zij zelfs het forum voor een debat - althans als dat niet alleen de vakspecialisten maar ook het grote publiek interesseert. Zo wordt op dit moment in de rubriek ingezonden

[p. 956]

stukken van zowel de New York Review als de tls hevig gestreden over de verdiensten van de in 1984 gereedgekomen, zogenaamd ‘definitieve’ uitgave van Ulysses van James Joyce. Deze editie roept allerlei vragen op omtrent de juistheid van bepaalde bibliografische praktijken - bijvoorbeeld het herinvoegen van stukken tekst die reeds in door Joyce gelezen edities waren weggevallen. Interessanter is echter de onderliggende discussie over de mogelijk commerciële motieven die de uitgevers ertoe hebben geïnspireerd om op de valreep, vlak voor het verlopen van het copyright, nog een zogenaamd ‘definitieve’ en ‘correcte’ tekst op de markt te brengen. Een jaar of acht geleden vond in deze tijdschriften een discussie plaats rond de verdiensten van het zogenaamde deconstructivisme en de werken van Derrida, waarbij de tls een prachtige parodie op de stijl van laatstgenoemde opnam die niet door iedereen als zodanig werd herkend. Nu is een van de onderwerpen die internationaal om aandacht vragen de ‘kwestie Heidegger’ en in het verlengde daarvan de ‘kwestie Paul de Man’. Dit betreft de vraag naar het verband tussen de politieke stellingname van een schrijver of denker, en de aard, structuur of argumentatiewijze van diens filosofische of literatuur-wetenschappelijke teksten.

Hoewel de tls en de New York Review ogenschijnlijk een open beleid voeren bij het plaatsen van ingezonden stukken, heeft ieder tijdschrift een duidelijk eigen kleur en eigen opinie, die naar verluidt ook tot selectiviteit bij het plaatsen van ingezonden brieven leidt. De tls, als Engelse publikatie, handhaaft de stijl en toon die aan Britse universiteiten gebruikelijk is. Recensies zijn regelmatig uitgesproken negatief en afkeurend, maar het kraken en het behalen van het eigen gelijk gebeurt wel door middel van een stijvolle demonstratie van superieure eruditie, geest en taalbeheersing. De New York Review wil nogal eens een moralistische toon aanslaan, vooral als het politieke kwesties betreft. Het tijdschrift, dat relatief veel aandacht schenkt aan politiek, stelt zich altijd pro-Israël op; en in sommige links-radicale Amerikaanse kringen (of wat daar in academische kringen aanspraak op maakt) wordt de Review gezien als het bolwerk van humanistisch joods New York. Het zou ook te weinig aandacht hebben besteed aan ‘women’ en ‘blacks’, aan experimentele literatuur, en poëzie bevoorrechten boven proza. Het voordeel van de New York Review (en dus ook de London Review) is de nadruk die er wordt gelegd op overzichtsartikelen. Zo publiceerde Frederick Crews in het 25-jarige jubileumnummer van 27 oktober jl. een artikel ‘Whose American Renaissance’, waarin niet alleen zeven vrij recente werken over dit negentiende-eeuwse bloeitijdperk van de Amerikaanse literatuur aan de orde komen, maar ook een evaluatie plaatsvindt van de principes, ideologieën en strategieën die aan het schrijven van literatuurgeschiedenis ten grondslag liggen. Hetzelfde nummer biedt een door Gore Vidal verzonnen samenspraak tussen een ‘Eckermann’ en een ‘bezoeker’, die de aard en de geschiedenis van de Review zelf tot onderwerp heeft. Het meest overtuigende bewijs van de centrale plaats die deze Review in het Amerikaanse culturele leven inneemt, is de lijst van namen van degenen die hierin hebben gepubliceerd, en die loopt van Auden en Berryman tot Wilbur en Wilson.

De tls onderscheidt zich door afwisseling en door de breedte van het bereik. Veel korte boekbesprekingen vinden een plaats naast een enkel langer opstel. Zodoende is het tijdschrift bij uitstek geschikt om een overzicht te krijgen van recente publikaties. De keuze, met name met betrekking tot de romans die in aanmerking komen voor bespreking, is niet altijd even doorzichtig, maar door de korte vignetten die iedere week worden opgenomen behoudt men toch een aardig overzicht van wat er in Groot-Brittannië verschijnt. Naast literaire teksten worden ook toneel en andere theatervormen besproken. De tls blinkt uit door de uitgebreide aandacht voor kinderliteratuur, bibliografieën en de geschiedenis van het boek. Men wordt ook op de hoogte gehouden van de belangrijke veilingen op dit gebied. De rubriek

[p. 957]

‘Remainders’ (met ‘American Notes’) levert zeer vermakelijk verbaal en intellectueel vuurwerk zoals men dat in Nederland niet kent. Bovendien biedt de tls naast een overzicht van de literatuur(wetenschap) ook een dwarsdoorsnede van aanverwante disciplines, zoals geschiedkunde, filosofie, antropologie, psychologie, enzovoorts.

Het is dit laatste aspect dat mij zowel in de New York Review als in de tls het meeste boeit. Literatuur is geen geïsoleerd produkt van de menselijke geest. Wat en hoe er nu in Engeland of Amerika geschreven wordt kan niet los worden gezien van de overige uitingen van het culturele leven (waar dat wel wordt gedaan moeten we ons beraden op een ongearticuleerde conservatief-ideologische stellingname). Het is daarom het brede culturele kader waarin de literatuur in de tls en de New York Review wordt gevat, dat het lezen ervan extra resonantie en belang verleent.