emigrantenliteratuur in de een-gulden-bak. Tegenwoordig, dit is al ettelijke jaren aan de gang, worden de in ballingschap uitgegeven boeken bij kisten tegelijk naar Amerika verscheept, waar een kapitaalkrachtig leger jonge germanisten ze met open armen ontvangt om erop af te studeren of te promoveren... Dr. Mandelkow zorgde voor een ommekeer, zijn colleges in de Oudemanhuispoort trokken volle zalen, de zuster-faculteiten waren rijkelijk vertegenwoordigd en je nam desnoods genoegen met een plaats in de vensterbank of op de gang. Geen letter wilde je missen, ook later niet toen de verrassing er af was en zijn losse haarlok en karakteristieke diplomatenkoffertje inmiddels bij velen navolging hadden gevonden. Hij heeft onze ogen opengekerfd voor de twintigste-eeuwse Duitse letteren, waarvan de behoudzuchtige faculteit eigenlijk als enige vertegenwoordiger Thomas Mann en consorten de moeite waard achtte. Ik herinner mij nog dat het ontraden werd je in het werk van Franz Kafka te verdiepen en dat colleges over hem, uit welke motieven dan ook gegeven, in een verdacht licht stonden...
Maatschappelijk werd je in mijn studententijd op één lijn gesteld met de arbeidersklasse, ook arbeiders hadden geen of (te) weinig bezit, werden net als wij steeds talrijker en schroefden hun eisen steeds hoger op. Persoonlijk vond ik dat een gruwel, omdat ik mij niet kon vinden in hun leefpatroon: ik verafschuwde voetbal, haatte het televisieoog en beet me, toen woonachtig op de Keizersgracht schuin tegenover de Westerkerk, als boekenwurm door mijn dagen heen. Ik verslond kisten en kasten vol, en bij het zien van Stifters prachtige Biedermeier-roman Der Nachsommer liep me het water in de mond. Politiek was ik niet actief noch werkelijk geïnteresseerd, ik sprong niet op de barricaden om nieuwe vrijheden te bevechten of tegen het establishment aan te trappen. Nee, politiek actief voor mij was plaatsvervangend de Asva, een vereniging waarvan vrijwel alle studenten lid waren. De Asva had immers, al vermoedde je er een communistische mantelorganisatie achter, het beste met je voor: je mocht op de mensa in de Damstraat eten, je kon hulp inroepen bij het zoeken van een kamer (ook toen al een nijpend tekort, nog geen leefbare studentenflats en als laatste uitwijkplaats het grote woonschip de Caledonia), je kon een ziektekostenverzekering nemen, je mocht je als figurant op een tweetal drankjes laten trakteren in een paar peperdure nachtclubs aan het Leidseplein, je kon voor een symbolisch bedrag naar de Stadsschouwburg, die toen - de Actie Tomaat moest nog komen - vrijwel uitsluitend werd bespeeld door de Nederlandse Comedie. En zo beleefde je Ank van der Moer, Ko van Dijk, Guus Hermus, Ellen Vogel en vele anderen in hun glansrollen...
Toch rommelde het hevig in alle geledingen van de samenleving, het waren immers de jaren waarin alle waarden werden getoetst en zonodig herijkt. Er volgde een eerste democratiseringsgolf, ook aan de universiteit, waar menige professor het met de door de studenten gestelde eis van inspraak hard te verduren kreeg. Het startschot van de seksuele revolutie ging met een oorverdovende knal af en sloeg in als een bom. Alternatieve relaties, een wisselende gedragscode voor man en vrouw, leefgemeenschappen, een voorliefde voor allerlei zweverige filosofieën, het deed zich allemaal als iets heel vanzelfsprekends voor. Vanzelfsprekend vond je ook dat deze bewegingen, politiek en maatschappelijk geïnterpreteerd, niet zonder strubbelingen verliepen. De uiteindelijk onvermijdelijke bezetting van het Maagdenhuis (waar toen de talenstudies waren ondergebracht) was voor mij geen schokkende ervaring. De bestorming van het gebouw van De Telegraaf en de keienregen, waartussendoor ik soms naar huis moest zien te komen, evenmin. Wat mij wel schokte was de aanblik van de ongure Amsterdamse rioolbewoners die, niet meer dan op een rel belust, de politie uiterst geraffineerd provoceerden. Ook heb ik op tal van roerige dagen gezien hoe, bijna uit het niets, een massa ontstaat, vliegensvlug aangroeit en dan tot het onzinnigste vervallen kan. In mijn ogen was het gehele demo-
Auteursrechtelijk beschermd