De Gids. Jaargang 151

[p. 125]

L.K.H. van Beek
De Amerikaanse connectie

Zij vormden in New Hampshire een kleine Hollandse enclave te midden van de gewone vakantiegangers: Leo Helling, zijn vrouw Mary, hun zoon John en Grandma die zij onderling de IJzeren Kanselier noemden. Jarenlang hadden Mary's ouders hen in Holland opgezocht. Nu, in 1978, waren de rollen omgekeerd. De Europeanen profiteerden van de lage koers van de dollar; de Amerikanen bleven thuis.

Leo was tevreden. Zij waren zelfs in staat geweest Grandma, sedert enkele jaren weduwe, mee te nodigen naar Purity Spring Resort. Het was een landelijk hotel met diverse bijgebouwen dat uitzag over een grillig gevormd meer, omzoomd door dichte sparrenbossen. Er was de aanlegsteiger waaraan Canadese kano's gemeerd lagen, naast een klein strand met aangrenzend het grasveld waar tafeltjes en stoelen gereed stonden voor de toeristen.

Leo was bijna veertig; Mary, net vijfendertig, woonde al vijftien jaar in Nederland. Voor John vormde deze vakantie zijn eerste kennismaking met de States. Hij had spoedig aansluiting gevonden bij een tweeling, Rafy en Gary, eveneens zes jaar oud en net zo ongedurig. Ondanks het taalverschil begrepen zij elkaar. Hun ouders, de Vaganians, hadden als bonthandelaars veel gereisd, maar de zomervakanties brachten zij altijd hier door. Sinds de dertiger jaren was het voor hun familie een trefpunt geweest. De aartsvader, gekleed in zwart pak met vest, had tot zijn achtennegentigste jaar over deze reünies gepresideerd.

Geleidelijk maakten zij kennis met diverse medegasten, waarbij het Leo opviel dat hij minder gemakkelijk contact kreeg dan Mary. Herkende men in hem de echte vreemde eend in de bijt? Zij voerden gesprekjes met de serveersters, studentes die dit werk in de vakantie verrichten. Voor Leo vormden zij een onbekend genus. Zij lachten geheel anders dan de meisjes in Nederland. Tussen de woorden door en als het ware deel uitmakend van de zin, klonk iets dat het midden hield tussen het mekkeren van een geitje en het hinniken van een raspaardje. Het waren kerngezonde meiden, altijd klaar voor een lach. Af en toe kregen zij bezoek van een groepje mannelijke stamgenoten, opeengepakt in een jeep; een uitzonderlijk grote vent met een rossige baard en een zonnepet leek de aanvoerder. Dergelijke ontwikkelingen werden met belangstelling gevolgd. Per slot van rekening logeerden er wel vijftig gasten.

‘Bah,’ zei Mary, ‘ik ontmoette daarnet bij de receptie een onaangenaam stel, een steile dame van zo'n jaar of zestig, net een maraboe, en een miezerig oud ventje. Zij werden daar ontvangen alsof het hoge gasten waren. Mevrouw Holt van de re-

[p. 126]

ceptie vertelde haar, naar mij wijzend: “Deze dame komt uit Holland.” En weet je wat die maraboe antwoordde: “O, is dat zo?” en zonder mij aan te kijken, wandelde zij weg.’

's Middags in de eetzaal werden de maraboes ingehaald als node gemiste oude vrienden. De IJzeren Kanselier zag het misprijzend aan. Zij was zelf een formidabele persoonlijkheid en had in luttele dagen reeds allerlei kennissen gemaakt. Zij domineerde niet alleen onze tafel, maar tegelijkertijd het omringende gebied. Nu manifesteerde zich een geduchte rivale die, genadig handen schuddend, triomfantelijk rondging zonder ons met een blik te verwaardigen. Wij konden haar nu goed observeren. Zij had vrij kort geknipt grijs haar dat rondom haar hoofd piekerig naar beneden stond. Boven een forse neus draaiden waakzaam haar ogen.

De IJzeren Kanselier besefte dat zij er verstandig aan deed haar eigen weg te gaan. Zij had reeds een kleine clan om zich heen verzameld die zij diende te consolideren. Als eerste was Rosamond toegetreden, een dame die nooit lachte. Zij had grijs haar in een knot en klaagde dat zij niets betekende en iedereen tot last was. Grandma stelde haar voor aan mevrouw Stanfield, een broos uitziend dametje van zesentachtig. Zij was in haar jeugd op doorreis in Scheveningen geweest en herinnerde zich de badkoetsjes. Zij was van heel ander hout gesneden dan Rosamond. Haar man was bij de grote crisis in 1929 alles kwijtgeraakt en in een zenuwinrichting terechtgekomen. Pas vier jaar getrouwd, bleef zij in benarde omstandigheden achter met twee kleine kinderen. Desondanks had zij, met de moed die zij nog steeds uitstraalde, zich er doorheen geslagen. Terwijl zij gedrieën zaten te praten, kwam een zoon van mevrouw Stanfield, een grote brede man met een flambard, haar opzoeken. Hij vertelde over zijn leven als dominee in een dorp niet ver daarvandaan. Na een uurtje nam hij afscheid en verklaarde blij te zijn dat zijn moeder zulke prettige gesprekspartners had gevonden, waarna hij hen alledrie kuste. Na zijn vertrek zei Rosamond:

‘Een kus kan zondig zijn. Ik vraag me af, of hij wel genoeg bidt.’

‘Maak je niet bezorgd,’ zei Grandma. ‘Jouw gebeden zijn verhoord; dominee Stanfield is jou gezonden.’

De volgende middag zaten wij in de schaduw van een grote esdoorn bij het strandje. Het was lekker weer, ongeveer vijfendertig graden bij een lichte bries. De kinderen speelden luidruchtig aan de waterkant. Vanuit haar ligstoel maakte Grandma een vriendelijke opmerking tegen mevrouw maraboe die vlak voor haar passeerde met het kleine ventje in haar kielzog. Maar zonder haar aan te kijken, zetten de maraboes zich neer bij een echtpaar dat wij Mopshond noemden, twee identiek uitziende roodbruin geblakerde actievelingen, beiden getooid met zonnebril, beiden met getuite mond, hetgeen hun, hoe tegenstrijdig dat ook klinkt, een agressief schaapachtig voorkomen verleende. De heer Mopshond had goed zichtbaar onder zijn stoel de Journal of Cardiosurgery gelegd. Weldra waren zij in een diepzinnig gesprek gewikkeld over de voor- en nadelen van Tobago als vakantiebestemming. Leo zat stiekem de heer maraboe op te nemen. Deze leek hem aanvankelijk een zielig oud mannetje, gebogen, zware zonnebril onder de lange klep van een baseballpet. Maar zodra hij de bril afzette, veranderde die indruk volkomen. Boven een haviksneus priemden twee vervaarlijk scherpe ogen. Mogelijk

[p. 127]

een meedogenloze zakenman, wellicht zelfs leider van de maffia. Opeens stonden zij op en begaven zich naar de aanlegsteiger. Even later op het meer een merkwaardig schouwspel. Achterin de Indiaanse kano, links peddelend, mevrouw Mopshond. Diepbruin geschroeid door de zon, met een soort tropenhelm op en een zonnebril met overgrote glazen, zag zij eruit als een verwesterde inboorling, hoofdman van de dragers, bestuurder van de boot. Helemaal voorin zat, rechts peddelend, haar echtgenoot, haar tanige evenbeeld. Tussen de twee roeiers zaten tegenover elkaar de maraboes, op safari, zij heel recht en statig, hij ineengezakt onder de pet.

Leo en Mary zwommen een poosje en genoten daarna van de zon. Na het souper speelden zij shuffle-board. Later zaten zij weer buiten, geboeid door de vele zwaluwen die rondzoefden boven het meer. John bouwde in de avondstilte ijverig zandkastelen.

De volgende dagen zagen zij weinig van hun medegasten, want zij maakten tochtjes door de White Mountains. In Conway postten zij een stapeltje ansichtkaarten. De man achter het loket kende iedereen: ‘Hello Sally, how are you?’, ‘Hello Burt, did the sale come off?’ Die nacht werd Leo wakker door hoefgekletter. Door het raam zag hij buiten drie paarden. In het vage licht zagen zij er wild uit, twee donkere en een lichte, met lange staarten en manen. Zij graasden op het grasveld beneden voor het hotel en verdwenen tenslotte op een rijtje over de landweg de duisternis in. Leo bedacht dat paarden meerdere malen in zijn leven een spookachtige rol hadden gespeeld. Hij hoopte dat hun verschijning ditmaal geen onheil betekende.

De volgende dag bleek stil en broeierig weer te brengen. De gasten hingen rond en keken naar de activiteiten van de familie Holt die met zijn allen, ouders, kinderen en kleinkinderen, ervoor zorgden dat de zaak bleef lopen. ‘Born to be free’, dat was het devies van de staat New Hampshire; dat paste precies bij deze opgeruimde, hard werkende mensen. Volgens de Vaganians had het wel en wee van de Holt clan hen dermate geboeid door de jaren heen, dat zij alleen al om die reden telkens weer terugkeerden.

Grandma stelde Leo en Mary voor aan Elisabeth Wilson, een intelligente vrouw, ongeveer vijfenveertig, met gitzwart haar en donkere ogen. Zo levendig als zij was, zo zwijgzaam haar forse dikke echtgenoot. Hij had zijn haar kortgeknipt in een bros en tatoeëringen op zijn benen. Het gesprek verliep zo gezellig dat het een teleurstelling was te horen dat zij de volgende morgen naar huis vertrokken. Op dat moment kwamen de maraboes binnen en tot hun verrassing stelde Elisabeth hen aan ze voor. De twee vorstinnen schudden elkaar minzaam de hand. Zij bleek Dorothy Nuckleburger te heten. Het kleine ventje stelde zich voor als Mongo C. Leo vertelde Mongo dat hij hem in de kano gezien had. ‘Wij moesten op de bodem zitten,’ antwoordde deze, ‘dat was zeer oncomfortabel, maar ja, men behoort dankbaar te zijn.’ Het was alsof zij elkaar al jarenlang kenden. Hoe vreemd dat zij eerst zo achterdochtig gereageerd hadden. Het waren bereisde mensen, inwoners van New York City; wat had hen weerhouden? Leo piekerde er niet lang over. Nu trokken zij voortdurend samen op, als om de verloren tijd in te halen. Mongo was rector geweest van een scholengemeenschap, een zeer belezen en enigszins cynische man. Leo vertelde hem dat een pas verschenen boek bij hem gemengde ge-

[p. 128]

voelens had achtergelaten.

‘Gemengde gevoelens,’ zei Mongo, ‘die heb je, als je je schoonmoeder met je nieuwe cadillac over de rand van het klif ziet verdwijnen.’

Helaas, ook Dorothy en Mongo bleken spoedig te vertrekken. Zij vertelden vroeger bevriend te zijn geweest met een Nederlander, die professor was aan de universiteit van Amsterdam. Zij waren hem uit het oog verloren. Kon Leo proberen zijn adres op te sporen en hem de groeten over te brengen? Hij beloofde dat. Even kreeg hij de indruk dat zij poogden een gezamenlijk binnenpretje te verbergen. Hij zou het zich wel verbeeld hebben.

Die nacht woedde er een hevig onweer. In de morgen bleek dat de elektriciteit was uitgevallen. Onder een tropische regenbui zwaaiden zij ze uit, Dorothy elegant achter het stuur van de enorme automobiel en daarnaast, sardonisch grinnikend, Mongo C.

Zoekend liep Hendrik Landman het gebouw binnen. Na een lange reis met vliegtuig, bus en taxi was hij eindelijk gearriveerd. Hij had de zeer vererende uitnodiging gekregen om op het bekende congres van Ellenville in de staat New York een hoofdvoordracht te houden. Hij bemerkte nu dat de plaats van samenkomst een zeer luxueuze country club was, schilderachtig gelegen en omzoomd door uitgestrekte golflinks. Hij ging binnen waar de taxi hem had afgezet. Het bleek een weelderig ingericht restaurant te zijn. Het was laat in de middag, tijd voor cocktails, veel mensen.

‘Zoekt u iets?’

Hij draaide zich om. Twee dames, misschien vijfendertig, namen hem glimlachend op. Hij stelde zich voor en vertelde waarvoor hij gekomen was. Zij kenden Amsterdam en vroegen belangstellend waar hij woonde en werkte. Zij nodigden hem uit een glas mee te drinken; daarna zouden zij hem de weg wijzen naar het congresgebouw.

Hendrik Landman straalde het zelfvertrouwen uit dat voortkomt uit een rimpelloze carrière. Vrijgesteld van de militaire dienst was hij, ijverig student, net boven het gemiddelde, vlot afgestudeerd. Al spoedig werd hij, net als zijn vader, hoogleraar aan de universiteit van Amsterdam. Hij was al vroeg getrouwd met de dochter van een andere hooggeleerde. Zij hadden twee kinderen, allebei op het gymnasium. Buitenlandse ervaring had hij nauwelijks. Het was zijn eerste reis naar de Verenigde Staten.

Hij kon het haast niet verwerken. Pas aangekomen zat hij daar in een interessant gesprek gewikkeld met twee charmante dames. Zij hadden hem aangeraden een martini te nemen. Dat bleek een ongewoon sterk drankje. Het verhoogde zijn euforie, doch verminderde zijn stabiliteit, zodat hij weinig lust gevoelde om op te staan. Giechelend om zijn onhandigheid bracht Dorothy Nuckleburger hem uiteindelijk naar het congresbureau. Zij spraken af de volgende middag te gaan golfspelen.

Die avond was hij niet veel waard. Hij dwong zichzelf een brief naar huis te schrijven. Hij ging vroeg slapen, doodop van de reis en de nieuwe indrukken. De volgende dag volgde hij slaperig de lezingen. 's Middags spoedde hij zich naar zijn afspraak. Zij wandelden heerlijk in de frisse wind over glooiende velden en praatten honderduit. Dorothy behoorde tot de New Yorkse culturele elite. Enkele jaren tevoren gescheiden van een saaie echtgenoot, kwam zij overal. Zij vertelde rap en relati-

[p. 129]

verend, vol humor, over zaken waarvan hij slechts een vaag vermoeden had via de tijdschriften.

‘Hertrouwen? Nee, ik denk er niet aan; ik geniet van mijn vrijheid.’

Hendrik bewonderde haar onafhankelijkheid en snelle geest. Hij voelde zich, bij haar vergeleken, een achterlander. Later dronk hij opnieuw een martini en weer kreeg hij dat wiebelige gevoel. Zij overreedde hem haar gast te zijn bij het diner. Na de koffie maakte hij zich met moeite los uit die behaaglijke warmte en begaf zich naar zijn kille cel in het congresgebouw. Met schrik herinnerde hij zich dat zijn voordracht de volgende dag op het programma stond. Hij dwong zich het manuscript door te nemen. Wat een duffe kost; hoe was het mogelijk dat hij er zo trots op geweest was. Telkens dwaalden zijn gedachten af naar Dorothy. Nooit eerder had hij zo vlot met iemand kunnen converseren. En die iemand was bovendien een aantrekkelijke vrouw.

Plichtmatig draaide hij zijn voordracht af. Gaandeweg kreeg hij er, ondanks zijn malaise, weer plezier in. De inhoud werd gunstig ontvangen. Hij moest verscheidene vragen beantwoorden. Dientengevolge kwam hij 's middags voldaan bij Dorothy vertellen hoe het verlopen was. Zij vierden het succes met twee martini's. Na de koffie citeerde zij iets uit een interessant boek dat zij aan het lezen was.

‘Dat kan niet goed zijn,’ zei hij peinzend, ‘zo staat het er vast niet.’

‘Nou, kom dan mee, dan kun je het zelf zien.’

Zo belandde hij in haar kamer en in haar bed. Hij wist niet dat de liefde dermate actief bedreven kon worden, met veel gegiechel en gestoei. Hij was grenzeloos gelukkig.

‘Wat is het voor een man?’ vroeg haar vriendin.

‘Een uitermate fatsoenlijke vent zonder enige ervaring,’ zei Dorothy.

‘Wat opwindend.’

Dorothy glimlachte slechts. Zij wist zelf niet wat zij ervan moest denken. Zij was aanvankelijk geboeid geweest door het haar onbekende type mens, zijn voorzichtige beminnelijkheid, zijn keurige gedrag. Het had haar enigszins teleurgesteld dat het zo weinig moeite gekost had hem te verleiden. Nu diende zij voorzichtig te zijn dat de verhouding niet uit de hand liep.

Haar zorgen bleken terecht; hij verkeerde in de zevende hemel, wilde continu bij haar zijn en doorkruiste hinderlijk haar andere contacten. Als hij al aan zijn gezin dacht, dan schudde hij dat direct ver van zich af. Hij bedacht hoe gewoontjes zijn leven verlopen was, hoezeer hij zich had laten inkapselen in een klein wereldje. Hij maakte zichzelf wijs dat hij louter uit conventie gehuwd was met een vrouw die eigenlijk niet bij hem paste. Hij moest stappen ondernemen om zich te bevrijden van dat alledaagse bestaan en allereerst trachten emplooi te vinden in de States.

Na enige verrukkelijke dagen maakte hij Dorothy deelgenoot van zijn plannen. Zij schrok; het was veel verder gegaan dan zij vreesde. Zij begon terstond tegenspel te bieden. Zij herinnerde hem aan zijn verplichtingen thuis. Haar argumenten versterkten hem in zijn ideeën. Zij poogde hem te ontlopen, maar hij maakte haar belachelijk door haar overal te zoeken. Zij zei tenslotte naar waarheid dat zij genoeg van hem had; dat hij moest ophouden haar lastig te vallen. Het bracht hem in alle staten. Zij werd bang dat hij haar of zichzelf iets ergs zou aandoen en matigde haar afweer. Meteen liep hij haar weer continu achter

[p. 130]

de rokken.

In haar wanhoop dacht zij opeens aan Mongo C. Door de jaren heen een trouwe vriend, zonder dat zij elkaar geregeld zagen. Zij woonden soms kortstondig samen, maar daarna gingen zij weer elk de eigen weg. Hij zat vol fantasie en gekke grappen; wie weet, wist hij een oplossing. Na tijdrovend zoeken slaagde zij erin hem aan de telefoon te krijgen. Hij schaterde om haar dilemma. Na enig heen en weer gepraat bedachten zij een strategie die moest werken.

Die nacht deelde Dorothy nog eenmaal, hoopte zij, haar bed met die Hollandse Hendrik. Hij was zo bezitterig geworden dat zij er geen plezier meer aan beleefde. Hij miste fantasie; iedere keer verliep alles op dezelfde manier. Zij vond hem vervelend.

De volgende morgen werd zij gebeld, terwijl hij zich aankleedde. Zij keerde zich als in paniek naar hem toe.

‘Mongo is hier. Mijn vriend uit New York. Hij schiet je dood als hij je hier aantreft. Je moet vluchten.’

‘Je hebt mij nooit iets verteld over een vriend in New York,’ zei hij misnoegd. ‘Maar ik zal hem wel vertellen dat wij nu bij elkaar horen.’

Op dat moment werd de deur opengestoten. Hendrik ontwaarde het engste kereltje dat hij ooit had ontmoet; ogen zo kwaadaardig dat hij huiverde. Maar voordat hij iets had kunnen inbrengen, werd een geweer op hem gericht.

‘Ik tel tot drie,’ sprak een hese stem.

Hendrik wachtte dat niet af. In doodsangst sprong hij door het open raam. Gelukkig maakte hij een zachte landing. Hij krabbelde overeind en rende langs de achterzijde van het gebouw. Er werd tweemaal geschoten. Hij meende de kogels te horen fluiten. In paniek snelde hij, telkens omkijkend, de landweg op. Een paar kilometer verder bereikte hij een gehucht. ‘Pete Smith, Sheriff’, stond op een huis. Hij bonsde op de deur. Een joviale vijftiger deed open. Meteen drong Hendrik hem voorbij.

‘Laat me erin, ze zitten achter me aan.’

Verbaasd duwde mister Smith hem een kamer binnen. Daar vertelde Hendrik hijgend zijn verhaal, af en toe onderbroken door uitroepen als ‘You don't say so’ en ‘I'll be damned’. Hij verzocht de sheriff dringend zijn bagage op te laten halen. Voor geen geld waagde hij zich nogmaals in die buurt.

‘Wel,’ zei mister Smith, ‘ik zal poolshoogte nemen. Blijf jij hier maar een kop koffie drinken met mijn vrouw. Maar denk erom,’ voegde hij er met quasi dreigend opgeheven vinger aan toe, ‘houd het netjes, hè.’

Grinnikend gordde hij zijn pistool om en vertrok.

Even later bracht hij Mongo en Dorothy verslag uit. Zij wisten zich de tranen uit de ogen van het lachen. Er mocht echter niet lang gedraald worden. Zij spoedden zich naar de kamer van professor Landman en pakten zijn spullen in. Mongo moest op de koffer gaan zitten om hem dicht te krijgen. Zij laadden alles in de auto en namen vrolijk afscheid.

‘Jij bent aan een groot gevaar ontsnapt,’ zei de sheriff ernstig. ‘Naar wat ik hoorde, ben je tegen een heuse gangster aangelopen. Het lijkt mij het beste dat je de bus naar New York neemt; daar zal niemand je zoeken.’

Desondanks was Hendrik er allerminst gerust op. Hij zat ineengedoken in de bus, opdat men hem niet zou herkennen. Hij begon zich pas wat veiliger te voelen in het

[p. 131]

vaderlandse vliegtuig op weg naar huis.

‘U voelt zich toch niet ziek?’ vroeg de secretaresse bezorgd aan professor Landman. Hij zat daar zo vreemd te staren naar die aardige brief.

‘Nee, nee hoor, niets aan de hand.’

Hij wachtte tot zij vertrokken was en veegde het zweet van zijn voorhoofd. Ontzet herlas hij de brief die geschreven was door een zekere Leo Helling. Hoe was het mogelijk dat zij hem na zovele jaren op het spoor gekomen waren. Ja, de eerste weken na zijn avontuur had hij gevreesd dat de wraak van een gangster over de oceaan zou kunnen reiken. Maar naarmate zijn eigen leven een andere wending had genomen, leek dat steeds minder waarschijnlijk.

Hij was indertijd als een ander mens teruggekeerd. Ontrouw, realiseerde hij zich nu, heeft het effect van een lawine, die weldra niet te stuiten is. Die bedolf zijn stabiliteit, en tenslotte zijn huwelijk. Hij vocht ertegen, maar het was vechten tegen een verslaving, uitermate moeilijk, want de wereld is vol met mooie jonge vrouwen. Uiteindelijk trouwde hij een van hen en dwong zichzelf tot een regelmatig bestaan. Hij wilde het verleden vergeten; nu stond het levensgroot voor hem.

De brief maakte hem zo bang dat hij ermee naar de politie ging. Daar werd achteraf flink gelachen. Men stelde hem overigens gerust en gaf hem de raad niet te antwoorden. Dat kalmeerde hem enigszins. Enige dagen daarna kreeg hij een nieuwe schrik. Hij herinnerde zich plotseling waar hij de naam Helling tegengekomen was; op de voordracht voor een professoraat in Groningen. Hij besloot terstond zijn veto over die kandidaat uit te spreken.

Leo was verheugd geweest dat hij een invloedrijke hoogleraar de groeten kon overbrengen van oude vrienden. Hij kende Landman niet persoonlijk en hoopte op deze wijze zijn steun te verwerven. Hij had van een relatie vernomen dat hij een goede kans maakte op de benoeming. Het was derhalve zaak alle krachten in zijn voordeel te mobiliseren. Nadat hij zijn brief gepost had, bereidde hij zich voor op een reactie. Vermoedelijk zou Landman hem bellen om nadere informatie. Hij hoorde echter niets en vroeg zich af of de brief wel aangekomen was.

Een maand later belde zijn vriend hem met de mededeling dat iemand anders gekozen was. Nee, hij begreep er ook niets van. Het was ergens misgegaan.

Leo kon het niet verwerken. Het bericht maakte hem misselijk van ellende. Zoveel hoop en verwachting werden in dat ene moment de bodem ingeslagen. Hij had zich reeds weggedacht uit het industriële laboratorium waar hij werkte, weg uit dat knellende keurslijf naar de academische vrijheid. Hij had zich gekoesterd in het aanzien dat de toga aan de drager verleent. Ruw werd hij teruggeworpen tussen de kleurloze menigte.

Hij bleef zich afvragen, waarom hij gepasseerd was. Tenslotte hoorde hij van een collega, die medelijden met hem had, dat zijn succcesvolle mededinger een verre neef was van de hooggeleerde Landman. Dat verzachtte zijn leed. Tegenslagen worden draaglijk, wanneer je daarvoor een aannemelijke verklaring kunt bedenken.