De Gids. Jaargang 150

[p. 404]

Kroniek & kritiek

Binnenlands leven
Hubert Smeets
Onbeschaamde verveling

Er moest eens ferme taal worden gesproken, vond het linkse Tweede-Kamerlid. En dus sprak hij die donderdagmiddag in februari krasse woorden. Het was ver weg, in Maastricht, maar ook daar zouden zijn vermaningen aan het adres van de regering wel worden gehoord. Zeker nu het ideeën betrof die uit het brein van een voormalige radikale studentenactivist waren ontsproten. Als een politicus met die achtergrond zou pleiten voor een ‘selectieve prodedeuse’, dat plan van de indertijd ook door hem verguisde professor Posthumus, kon dat de goegemeente eenvoudigweg niet ontgaan. Als een linkse bestuurder glashard zou vaststellen dat de Wet wetenschappelijk onderwijs ‘op de helling’ zou moeten omdat de universiteiten dringend behoefte hebben aan professionele bestuurders in plaats van hobbyisten, zou dat toch wel een klein bommetje zijn in Haagse en journalistieke kringen.

Het mocht niet zo. Niemand was naar het zuiden afgereisd om de toespraak aan te horen, weinigen hadden de tekst uit de ‘bakjes’ van het journaille gepikt om er vervolgens een beschouwing in de krant aan te wijden. En hij had er nog wel zo hard aan gewerkt. En de rede was toch nog wel zo opmerkelijk. Zo zag je maar weer. Journalisten waren te lui om voor de duvel te dansen, die moest je alles van a tot z voorkauwen.

Terug in Den Haag raakte hij de eerste weken hierover niet uitgepraat. Was het domheid of kinnesinne? Hij had de journalisten kort daarvoor immers in een net niet intiem interview voor de voeten geworpen dat ze klakkeloos overschreven wat hij ze dicteerde en dat was hem niet door iedereen in dank afgenomen. Dat de rede weliswaar een goede - om niet te zeggen voortreffelijke - samenvatting was van de discussie die de afgelopen jaren over het hoger onderwijs is gevoerd maar toch niet dermate grensverleggend dat niemand er omheen kon om er uitgebreid over te rapporteren, was een verklaring die maar niet wilde doordringen.

Dertigers

Tweede voorbeeld. Jaren had een ander links Kamerlid, van een andere partij ook, in het parlement gezeten. Het lid was alom geprezen, ook uit verdachte hoek. Vorig jaar kwam daaraan plots een einde. De kiezer had gewikt en gewogen en dat pakte voor dit Kamerlid niet goed uit. Ook deze politicus wenste niet op te geven. Nieuwe werkterreinen drongen zich onmiddellijk op. Zoals daar waren: cultuur, relaties en technologie. Want ‘over de ontwikkeling van persoonlijke relaties, de manier van leven, wordt toch amper nagedacht’. ‘De dertigers,’ realiseerde het Kamerlid zich niet toevallig - het was zelf in de dertig - ‘zoeken nu naar hun vrijheid op seksueel terrein. Maar dan rijst de vraag: wel of geen kinderen, kunst-

[p. 405]

matige inseminatie, buiten-baarmoederlijke zwangerschappen en andere kwesties van ouderschap. Met dat soort ethische vraagstukken zijn de mensen meer bezig dan met de grote politieke vraagstukken.’

De gefronste wenkbrauwen van de naïeve toeschouwer vermocht het enthousiasme niet te temperen. Dat driekwart van de mensheid driekwart van zijn tijd besteedt aan relaties of het denken over relaties was het voormalige Kamerlid even ontschoten. Nee, hier lag een taak voor de politiek en niet voor de psychiater, hoewel dat laatste toch evenzeer voor de hand zou hebben gelegen.

Integralisme

En een derde voorbeeld. De politicus van weer een andere progressieve partij was, zoals al zijn geestverwanten, op zoek naar een nieuwe visie voor zijn stroming. Hij vond die: in het holisme, dat nieuwe integralistische denken uit het post-industriële tijdperk dat nu al een paar jaar wild om zich heen slaat in de westerse wereld. Vrouwenbeweging, milieubeweging, vredesbeweging, werkbeweging, ik-beslis-zelfbeweging, alles had volgens de politicus met alles te maken en dus was er weer perspectief voor zijn lonkende politieke stroming. In een boekje aan de vooravond van de Provinciale Statenverkiezingen werd deze ecclectische soep aan den volke gepresenteerd, op een wijze die zou doen vermoeden dat we te maken hebben met een klein filosofisch trendje dat er zijn mag.

Hoe komt het toch dat politici ter linkerzijde zo weinig oog hebben voor de realiteit. De politiek-ideologische verklaring ligt voor de hand. Links wil de wereld, hoe groot of klein ook, veranderen en heeft uit de aard dezer zaak de neiging om de feiten eerder aan te willen passen aan de theorie dan omgekeerd.

Generalisaties

Maar er is meer aan de hand. Enkele generaliserende hypotheses, om te beginnen met een onschuldige psychologiserende vooronderstelling.

Politici lopen over het algemeen niet over van eigen ideeën. Ze kunnen de gedachten van anderen vaak zeer adequaat verwoorden en vertalen in ‘beleid’. Dat ‘ivoordraaien’ is hun creativiteit (voorbeeld één en drie). Maar als het om het bredere gebaar gaat, om nieuwe ideeën over de samenleving, jatten politici vaak onbeschaamd uit andermans intellectuele bron. Daarom zijn veel politici net zulke brutale kleptomanen als journalisten (om maar eens een andere beroepsgroep te noemen die ook door ijdelheid wordt gedreven).

Dat is geen schande. Albert Einstein is niet voor niets alweer lang dood. Echte filosofen zijn schaars, zeker daar waar er filosofieën te over zijn. Zie voorbeeld drie.

Menig politicus weet dat en beperkt zich derhalve tot het vertegenwoordigen van zijn volk in engere zin. Dat type politicus is meer ambtenaar dan staatsmens.

Ter linkerzijde wordt daar echter vaak geen genoegen mee genomen. Het moet immers allemaal anders en dat is de taak van de politiek. Waarom zou je je anders voor je partij inzetten? Maar het veranderen van de wereld heeft geen zin als je niet weet hoe die in elkaar steekt. En daar wringt 'm nu de schoen. Want een analyse waar een politicus iets mee zou kunnen, moet zo helder mogelijk zijn, zonder al te veel morele en normerende balast. Dat is nogal veel gevraagd. Als een gewoon mens al niet in staat is om zijn omgeving te analyseren zonder daarbij zichzelf in ogenschouw te nemen, dan is dat ook voor een politicus schier onmogelijk (voorbeeld twee). Voor die volksvertegenwoordigers is het eigenlijk ondenkbaar dat de wereld ook zonder hen draait. Als ze de lotgevallen om zich heen bezien, denken ze onmiddellijk: wat kan ik eraan doen, wat is mijn positie in het geheel? Hoewel het toch zo nuttig zou zijn als ze de maatschappij wat minder egocentrisch zouden kunnen en willen beschouwen.

[p. 406]

Paradoxale trends

Dan zou wellicht ook onder ogen gezien worden waarom er thans in Den Haag niets, helemaal niets, gebeurt. Natuurlijk, het Binnenhof gonst. Er wordt nijver gewerkt. Er lopen veel mensen rond met veel papier onder de arm. Er wordt veel en goed vergaderd en er worden vele ‘visies’ te berde gebracht. Maar daartoe beperkt de opwinding zich over het algemeen. Waarom? Omdat Nederland saai is? Dat is een cliché dat met de regelmaat van de klok opduikt maar weinig verklaart. Omdat we een gelukkig volk zijn, geen geschiedenis en dus ook geen politiek hebben? Wellicht. Maar er is ook een andere oorzaak. Niet de politiek is oninteressant geworden, nee, de Nederlandse staat is onbelangrijk geworden. Den Haag is in het luchtledige komen te hangen, omdat het niet meer het kristallisatiepunt is van de maatschappelijke machtsverhoudingen. In alle sectoren heeft zich het afgelopen decennium een divergerende ontwikkeling voorgedaan: enerzijds decentralisatie naar de lagere niveaus en anderzijds mondialisering. Philips is een wereldbedrijf, denkt in globale termen als het gaat om de strategie van het concern maar heeft de gewone uitvoerende taken juist naar beneden gedelegeerd. Voor de onderneming is de eg niet alleen belangrijker dan Den Haag maar is soms ook het lokale bestuur van gemeente x of y van meer gewicht dan het ministerie van economische zaken aan het Bezuidenhout.

De burgers voelen dat ook zo. De inrichting van hun eigen leven en omgeving staat steeds meer los van de nationale overheid. De nationale staat is niet meer de denk-eenheid. Er is überhaupt geen eenduidig begrip meer voor macht en maatschappij. Iedereen houdt er zijn eigen termen op na.

En dus vervelen de Haagse politici zich. Het doet er niet meer zoveel toe wat ze vinden of doen, ze zijn vooral met elkaar bezig. Dat erkennen, zou een knieval zijn die natuurlijk bijna niemand zich kan permitteren. En dus storten de hervormers zich nu op zichzelf of het holisme. Maar waarom zo onbeschaamd?