De Gids. Jaargang 150

[p. 185]

Jan Stavinoha
Eerlijk gezegd

Ik buig niet graag. Volgens de technische definitie betekent een buiging de vervorming van materiaal dat aan één zijde wordt uitgerekt en aan de andere kant wordt samengedrukt, meestal in combinatie met druk van buiten af. Mijn instelling is simpel en praktisch: wanneer je op een concert de laatste noten gespeeld hebt, dan moet je inpakken en wegwezen.

De leden van de Vereniging van het Zwols Provinciaal Museum en hun genodigden stonden van hun stoelen op en gaven door een staand applaus uiting aan hun genoegen over dit optreden van een gitaarduo. Voordat het concert begon was ik bang geweest dat de lichtreclame van het Chinese restaurant aan de overzijde van het plein, die rood en groen door de grote ramen van het museum flikkerde, ons uit de concentratie zou halen. Maar toen wij achter onze lessenaars hadden plaatsgenomen en ik het concert opende met een glissando op de vijfde snaar en Leo deze beantwoordde via een Bartók-pizzicato op de zesde, voelden we ons weer, zonder elkaar aan te hoeven kijken, als een goed afgestelde stereo-installatie.

Tijdens het laatste applaus maakte Leo een diepe buiging op het podium dat speciaal voor ons optreden met olijfkleurig textiel bedekt was. Om hem niet in de steek te laten boog ik mee, maar onwillekeurig maakte ik van de gelegenheid gebruik om met mijn vrije hand het blad muziek van de grond te rapen, dat ik na het spelen altijd van de lessenaar afgooide. Van deze diepe, olijfgroene tint had ik altijd graag een overhemd willen hebben.

Ondanks de achting die ik componisten als Hifumi Shimoyama, Ferdinand Carulli of Antonio Vivaldi toedraag, roept hun gitaarmuziek bij mij de sfeer op van een folkloristische attractie. Zodra we met onze gitaren op het podium verschijnen, word ik bevangen door het niet van me af te schudden gevoel, dat het publiek enkel zijn gesprekken staakt in de veronderstelling dat een warmbloedig zigeunerpaar gearriveerd is, met haren op de borst en misschien ook wel op de rug. En wanneer we met onze lange nagels de snaren aanraken voel ik de verwachting van de toehoorders door de ruimte zinderen, de nooit uitgesproken wens dat wij hun ingeslapen natuurinstinct wakker schudden als een stier uit het Middellandse-Zeegebied die met één stoot van zijn voorhoofd een muur omverwerpt en wiens heet gesnuif uit de neusgaten rillingen opwekt bij zijn vrouwelijke soortgenoten die slechts onschuldig, eiwitrijk vocht produceren en bleek vlees baren dat vervolgens met hormonen wordt ingespoten.

Neem bijvoorbeeld het werk van Shimo-

[p. 186]

yama waar we mee begonnen. Naar mijn stellige overtuiging heeft Shimoyama zijn muziek geschreven met een diep in de inkt gedoopte kwast, die hij boven zijn muziekpapier zwaaide en waarmee hij een regen van vlekken op het papier deed belanden die de componist met de allure en mystieke moed van een exotische kwakzalver tot compositie uitriep. In zijn Dialogo per due chitarristi maken de noten zich als bacteriën meester van de musici, waarop deze zich vanaf de eerste tonen teweer moeten stellen om niet met de rug op de grond, het gevecht te verliezen. Alsof ook voor hen de strijd over was, begroetten de leden van de Vereniging van het Provinciaal Museum de afsluitende flageolet in de vorm van een lang aangehouden dissonant dan ook met een nauwelijks hoorbare zucht, blij dat ze niet besmet waren.

Maar met de Serenade in A groot van Carulli keert de gezonde, vredelievende en overzichtelijke wereld van de achttiende eeuw terug. Zoals wanneer je een keurig en betrouwbaar persoon ontmoet, aan wie je zonder nadenken je huis tijdens de vakantie afstaat, zonder zelfs vergoeding voor gas en elektriciteit te vragen. Tijdens de Finale raakte ik een paar noten kwijt, maar hun afwezigheid werd ongetwijfeld door niemand opgemerkt, daar ik deze gaten met grote overtuiging openliet.

Vivaldi's Concert in D groot, geschreven voor mandoline en orkest, heb ik vroeger al eens voor twee gitaren bewerkt. Dit concert speel ik al sinds het begin van mijn muzikale carrière. Ondanks vele tegenwerpingen ben ik nog steeds van mening dat Vivaldi dit stuk heeft gecomponeerd terwijl hij in een postkoets over de stoffige wegen van een baroklandschap hobbelde. Tijdens het spelen van dit concert verandert mijn ademhaling. Niet uit nervositeit; de muziek is simpel en je kunt het thema fluiten terwijl je op de tram staat te wachten of bij regen uit het raam staart. Mijn ademhalingsproblemen vloeien voort uit het feit dat ik dit Concert zo vaak gespeeld heb, dat ik gewoon niet meer weet wat er precies in staat. Er komen klanken uit mijn gitaar die alle op de juiste plaats terechtkomen, maar buiten mijn eigen wil of controle om. Net als wanneer iemand je in de stad waar je bent opgegroeid naar een bepaalde straat vraagt; het levert geen probleem op om die straat, waar je zo vaak gelopen hebt, aan te duiden, maar toch zeg je in je opwinding te veel, uit angst dat door de eenvoud van de vraag het antwoord fout kan gaan. Ik heb dit Concert van Vivaldi zelfs op de wc van koffiehuis Slavia in Praag gespeeld, om acht uur 's ochtends met een flinke kater, op verzoek van een violist die niet geloven kon dat ik me na zulke hoeveelheden drank nog iets kon herinneren. Ook nu weer, in Zwolle, rolde het Allegro aan het slot als doperwten naar buiten.

De leden van de Vereniging van het Provinciaal Museum applaudisseerden. Op de tweede rij stond een in een net pak gestoken heer die als een verkeersagent ijverig met een envelop zwaaide.

‘We kijken in de auto wel hoeveel erin zit,’ fluisterde Leo me toe, terwijl hij zijn gitaar in de koffer legde.

Ik klapte de metalen lessenaars in en stopte ze in Leo's aktentas. Terwijl ik het podium verliet besloot ik toch maar af te zien van dat olijfgroene overhemd.

Tijdens de borrel in de enorme keuken van het museum verdwenen de sandwiches, ongeacht het soort beleg, snel in onze lege magen. Dit was de eerste keer dat ik brood at dat in de vorm van een hartje was

[p. 187]

geknipt. De leden van de Vereniging verdrongen zich rond de lange tafel, vanwaar ons de volle glazen als rode en gele lampjes tegemoet straalden. Soms onderbraken ze hun conversatie en knikten ons glimlachend toe alsof ze ons wilden laten merken dat we, ook al namen we geen deel aan hun vergaderingen, er die avond toch even bij hoorden. De keuken was van onder tot boven betegeld en wekte de indruk van een reusachtige zeventiende-eeuwse badkamer.

Leo en ik besloten een rode wijn te nemen; op dat moment deed de goudkleur ons te veel aan bejaard appelsap denken.

‘Eerlijk gezegd, dat Japanse dingetje aan het begin was best geestig!’ De man die ons even tevoren de envelop met geld had overhandigd, was bij ons komen staan.

‘Je merkt toch onmiddellijk dat die componist er wat van kan. Eerlijk gezegd is het heel interessant om te horen hoe die tonen, die eigenlijk niet bij elkaar passen,... nou ja, hoe moet ik dat zeggen...’

Wij zwegen beleefd om de man de gelegenheid te geven de juiste woorden te vinden. Wat zou ik zelf in zijn plaats gezegd hebben? Muziek biedt de mogelijkheid om de grootsheid, ellende en zaligheid van anderen mee te beleven. Maar ook zijn er componisten wier werk een afspiegeling is van dagelijkse zorgen over gezondheid, zenuwen en, wanneer het bewuste burgers betreft, wellicht ook het opraken van olie en aardgas en het gevaar van hamburgers.

‘Muziek is geweven uit dezelfde stof als onze dromen,’ zei ik in plaats daarvan om de man niet in verlegenheid te brengen. Deze uitspraak is overigens een variant op een citaat van een dichter wiens naam ik vergeten ben.

‘Interessant...’ zei de man. ‘U haalt me de woorden uit de mond!’

Ik onderdrukte de neiging om te bekennen dat dit niet geheel mijn eigen woorden waren, maar daar het mijn beroep is de scheppingen van anderen te vertolken, deed ik er het zwijgen toe.

‘Het is eigenlijk niet te geloven wat zo'n houten kistje met een paar snaren erop allemaal kan produceren,’ vervolgde onze gastheer, moed scheppend. ‘Je kunt zo'n instrument overal mee naartoe slepen en in je huis neemt het haast geen ruimte in beslag.’

‘Speelt u zelf iets?’ vroeg Leo.

Een gezette man in tweedjasje en met een snor draaide zich naar ons om en gaf de ander een klop op de schouder. ‘Onze penningmeester is veel te bescheiden,’ zei het tweedjasje.

De penningmeester stelde hem aan ons voor als de voorzitter van de Vereniging van het Provinciaal Museum.

‘Wat speelt u dan?’ informeerde Leo.

‘U kunt hem welk instrument dan ook in de handen drukken en hij weet er altijd wel iets uit te krijgen,’ zei de voorzitter trots. ‘Sommige mensen zijn door moedertje natuur nu eenmaal goed bedeeld. Volgens mij heeft hij een absoluut gehoor, maar dat zal hij nooit toegeven.’ Jongensachtig gaf hij de penningmeester een por in de ribben.

‘Eerlijk gezegd heb ik in mijn leven wel meer liefhebberijen opzij moeten zetten,’ zei de penningmeester. Onder het spreken dwaalde zijn blik af en toe naar de vloer alsof hij wou controleren of de plavuizen niet beschadigd waren. ‘Maar ik zit er niet mee. Als kassier, want dat is ook mijn beroep, loop ik vaak met een aardig sommetje geld over straat en toen ik door de vereniging tot penningmeester werd benoemd ben ik definitief met de accordeon gestopt en op judo overgestapt.’

[p. 188]

‘Hier in de provincie is de situatie nog niet zo ernstig als bij jullie in de grote stad,’ zei de voorzitter, ‘maar voorkomen is beter dan genezen zeg ik altijd. Als het enige museum in het land kunnen wij ons beroemen op een penningmeester die in het bezit is van een groene band.’

De penningmeester zweeg alsof hij zich voor iets schaamde.

‘Nou, zeg het maar!’ spoorde de voorzitter hem aan terwijl hij hem weer op de schouder klopte. ‘Volgend jaar, heren, gaat hij proberen om de blauwe band te halen!’

Hoewel ik dus niet graag een buiging maak en ik mij in aanwezigheid van iemand die anderen graag voorzit enigszins ongemakkelijk voel, maakte mijn lichaam zonder dat ik dat zelf wilde, net als na het Concert in D groot van Vivaldi, een duidelijke knik in de richting van de penningmeester.

‘Eerlijk gezegd is muziek ook een soort zelfverdediging,’ hoorde ik mijzelf zeggen.

‘Een verdediging tegen wat?’ vroeg de voorzitter.

‘Tegen het niets.’

Er daalde een korte stilte neer.

‘Weet u wel dat Judo in het Japans zachte weg betekent?’ begon de penningmeester.

Ik dronk mijn glas uit en liep op de tafel af. Het speeksel aan de rand van mijn glas veegde ik behoedzaam met mijn vinger af. Terwijl ik het glas wegzette en een vol van de tafel pakte, hoorde ik Leo nog uitleggen dat een gitarist met zijn lange nagels moeilijk aan sport kan doen.