De Gids. Jaargang 148

[p. 684]

Correspondentie

B.G.J. de Graaff
Bloms ‘klemmende’ antwoord^*

Blom is geen gemakkelijk auteur om te bestrijden. Zoals ik aantoonde, verschuiven zijn argumenten in de loop van de tijd en zelfs binnen één bijdrage neemt hij soms met de tweede hand ten halve terug wat hij met de eerste ten volle had gegeven. Deze ‘verblommende’ schrijfwijze stelt hem thans in staat ondergetekende uit het verband citeren, karikaturiseren, windmolengevechten, etc. aan te wrijven en aldus zijn, of liever ons, gelijk te halen. Want in feite, zo schrijft de Amsterdamse historicus, heb ik hem slechts verkeerd begrepen en zijn wij het in grote lijnen eens. Ware dit zo, dan had ik Bloms suggestie dat ik verkeerd had gelezen - niet dat hij verkeerd zou hebben geschreven - naast mij hebben kunnen neerleggen. Ik zou me hebben kunnen troosten met de gedachte dat Bloms collega proximus, de hoogleraar theoretische geschiedenis M.C. Brands, er nog minder van had begrepen, toen hij in reactie op - wat is gaan heten - de Blomthese over goed en fout zei, dat hij gelukkig nog niet zoveel gestudeerd had, dat hij geen moordenaarsregimes meer zou kunnen onderscheiden (‘M.C. Brands en het historisch gelijk’, De Tijd van 3 mei 1985).

Bloms bijdrage noopt mij echter tot een noodzakelijkerwijs beknopt naschrift. Mijn grote bezwaar tegen Bloms reactie betreft het feit dat het verwijt dat hij mij maakt, namelijk uit het verband citeren, hemzelf treft. Ik zal Bloms oorspronkelijk proza hier niet verder verminken dan hij zelf al doet, maar maak de lezer er slechts op attent, dat Bloms hele verweer met citaten betreffende de kwestie ‘Continuïteit en verandering’ gebaseerd is op zijn artikel in Vaderlands Verleden in Veelvoud (zie zijn notenapparaat vanaf noot 13), terwijl ik zoals Blom goed begreep (zie zijn eerste zin) niet zijn artikel, maar zijn inaugurele rede ‘een heel artikel waardig’ heb geacht. Over uit het verband citeren gesproken!

Zoals ik schreef was mijn artikel juist ingegeven doordat Blom zich bij de herhaling van zijn thesen steeds sterker ging uitdrukken. Teruggrijpen naar een eerdere variant ter verdediging maakt op mij dan ook de indruk dat Blom zich wat betreft dit aspect distantieert van zijn rede. Indien die veronderstelling juist is, zou dat voor mij het winstpunt van het debat zijn.

Blom ziet nog een ander mogelijk positief resultaat van ons debat. We zouden samen ‘iets moois verricht’ hebben, als onze artikelen zouden inspireren tot meer empirische studie. Mijn wens is geen andere en daarom is het jammer dat Blom slechts attaqueert en retireert met behulp van citatengoochelarij en niet ingaat op de effecten op het geschiedverloop van de feitelijke ontwikkelingen die ik in mijn bijdrage noemde, namelijk de behoefte aan rechtsherstel, de ‘compromittering’ van de doorbraakbeweging door de bezettingstijd en de noodzaak van de wederopbouw.

Juist deze zaken deden mij spreken van discontinuïteit en restauratie in plaats van con-

* Zie De Gids nr. 7, 1985

[p. 685]

tinuïteit, zoals Blom steeds doet, behalve op de door hem opgegeven bewijsplaats. Blom tracht zich dus te verweren door enerzijds te beweren dat we het in de grond van de zaak eens zijn, en anderzijds door een belangrijk deel van mijn betoog te laten liggen. Boksers hebben voor zo'n strijdwijze termen: klemmen en ontwijken.

Voordat de lezer zou denken dat Blom en ik het werkelijk eens zijn, volgen hier de geschilpunten die mijns inziens zijn blijven bestaan. Ten eerste, Blom kleineert in zijn rede het belang van de bezettingstijd, niet alleen door zijn wensen voor een onderzoeksprogramma, maar ook door zinnen als ‘“de oorlog, zoals het tijdvak 1940-1945 gewoonlijk wordt aangeduid”’ (p. 5).

Ten tweede, Blom wil de begrippen collaboratie en verzet uitrekken (waardoor ze inhoudsloos dreigen te worden). Dat is ook de betekenis een van de doeleinden van het Beierse onderzoek, die ‘verwantschap’ vertoont met hetgeen Blom bepleit. Dit blijkt ook uit het bredere verband van de - buiten dat verband geciteerde - passage voorafgaand aan Bloms noot 6. Collaboratie moet volgens die context namelijk niet op de tot nu toe gebruikelijke wijze bestudeerd worden maar binnen de samenhang van ‘het dagelijks leven’ worden bezien en het begrip collaboratie zou weleens vervangen kunnen worden door het ruimere begrip ‘accomodatie’. Afsluiting van de fase in de geschiedschrijving, gekenmerkt door het perspectief van collaboratie en verzet, en vervanging door Bloms nieuwe benadering is voor Blom in zijn rede (p. 13) dan ook wel degelijk een ‘wenselijkheid’.

Ten derde, Blom ziet de oorlog vooral als versneller en versterker en veel minder als discontinuerende factor die mogelijke ontwikkelingen (tijdelijk) de pas afsneed. Daarom is het beslist niet ‘door toeval’ dat Blom liever van continuïteit dan van restauratie spreekt. Onduidelijk is mij ook wat de oorlog met betrekking tot de verzuiling - en daar hadden we het toch over? - versneld zou hebben. Bovendien blijkt uit de zin in Bloms reactie ‘Een potentiële ontwikkeling kwam dus niet tot ontplooiing (met als gevolg... een versterkte continuïteit)’ dat Blom onder continuïteit nog steeds verstaat: hetzelfde, en niet een voortgaande ontwikkeling volgens de lijn der verwachtingen.

Ten vierde, Blom blijft uiterst vaag over wat zijn stemmingsgeschiedenis zal inhouden of wat hij ermee wil. Deze vraag naar concretisering klemt temeer, omdat Blom in zijn bijdrage voor Anglo-Dutch Historical Conference nog meende: ‘There are, in fact, no trustworthy data for determining the state of mind of the population in an occupied territory. The diaries at our disposal... cannot give us anything more than a vague and uncertain indication of the prevailing climate of opinion... all observations on public opinion of the mood of the population [in bezettingstijd - BdG] are inevitably impressionistic...’ (p. 230-231).

Als Blom ons in plaats van ‘essayistisch getinte bijdragen’ en ‘zijdelingse opmerkingen’ een overtuigend voorbeeld van zo'n stemmingsgeschiedenis zou kunnen geven, dan zou er met dit debat inderdaad heel veel gewonnen zijn.