De Gids. Jaargang 147

Huub Beurskens
Over gevoel, gevoeligheid, sensiblerie, empfindelei, enz.

-

Op winteravonden lag sneeuw hoog tegen de ramen en de gordijnen waren vroeg dicht. Mijn vader was thuisgekomen met tintelingen in zijn wanten. Hij was op de vloer gaan liggen, voor de kolenhaard waarin het loeide. Hij lag op een zij, met opgetrokken knieën en met gebogen en gekruiste armen, zo dat zijn handen hem bij de schouders hielden. Ik knielde. Doordat zijn lippen wat van elkaar gingen als hij uitademde, wist ik dat hij sliep. Hij was eens met een middelvinger in een machine gekomen en toen hebben ze maar het tweede kootje tot einde van die vinger gemaakt. Vaak vertelde hij dat hij nog jeuk had of een steek, daar waar niets meer zat. Meestal hield hij die hand wat achteraf, zodat niemand ooit zei: Hé, van die middelvinger is het topje af!

Nu had hij die vinger openlijk midden tussen de andere vingers boven op zijn schouder liggen. Het was aanvankelijk alsof ik er alleen maar naar wees, maar het was mijn bedoeling me te wagen in dat ongebied, vandaar dat ik mijn rechter wijsvinger al van verre voorzichtig bewegen liet naar het nietniet. Mijn hart bonkte. In de kachel loeide het. Ik moest zowel op mijn vinger letten als op mijn vaders gezicht. Dat bleef gesloten en leek te gloeien in het kolenvuur. Toen liet ik mijn vooruitgeschoven vingertje precies boven de open ruimte stoppen. Ik liet het eerst heel lichtjes neer en toen nog een beetje zakken, dat kootje, dat onkootje in! Mijn vader voelde het niet, maar ik voelde waarlijk mijn vader, al raakte ik hem niet! Totdat ik zo schrok, dat ik hem tegen de schouder stootte. Het was mijn moeder die uit de keuken riep.

Hij keek me aan: wat doe je? Hij keek me in het gloeiend gezicht. Moeder riep en jij hoorde haar niet.

Terwijl hij overeind kwam, nam hij me op en daar zat ik bovenop zijn schouders. Mijn beentjes hield hij met beide handen omsloten, zelfs links nog steviger dan rechts. Hij zakte even door de knieën toen we de keuken binnen gingen, opdat ik niet mijn hoofd zou stoten. En zo moest ik zelf mijn hoofd nog hard opzij tegen een deurpost slaan, opdat ik met reden daarboven mijn tranen over mijn wangen kon laten rollen.

-

We aten thuis haast nooit biefstuk, ofschoon mijn vader er dol op was. Hij bakte zijn met een broodmes gekerfd en platgeslagen malse stukje zelf in roomboter, zo kort dat het in zacht bloed lag als zijn mes er doorgleed op het bord. Zo heb ik het nu ook het liefst. Toen ik zes was, lustte ik die rauwheid niet. Gelukkig dus, biefstuk aten we thuis haast niet.

Wellicht was dat anders in het huis van een oom en tante die we om de zoveel weken een

[p. 769]

middag bezochten. Ik mocht dan de gesprekken verlaten, de cognacglazen en de lucht van sigaren en ik trok me in de kamer van de twee nichtjes terug. Daar waren de twee boeken al voor me gereed gelegd. Het waren grote groene albums, waarin tussen de tekst allemaal gekleurde plaatjes waren geplakt. In het ene Indië en Papoea, in het andere Suriname, Curaçao, Aruba en Bonaire. Ook de gordijnen waren al dichtgeschoven. Ik zag het oudste nichtje al met de zwarte doek in de handen staan. Ik ging op het vloerkleed zitten, met mijn benen recht vooruit, zo dat mijn voeten net onder een laag kastje staken, zodat ze me verhinderden al te snel op te staan en een spelbreker te zijn. Het nichtje met de doek zat op haar knieën achter me. Ik had de handen al op de rug gedaan. Ze werden met een touw bijeen gebonden. Daarna werd me de blinddoek omgeknoopt. Het meisje hield een hand op mijn linkerschouder. Met haar rechter vingers kneep ze mijn neusschelpen tegen het ploegschaarbeen, waardoor mijn mond voorlopig open stond. Toen werden me door het jongere meisje allerlei dingen tegen de lippen en in de mond gebracht en ik moest zeggen wat ik voelde dat het was.

Soms was het erg eenvoudig, bijvoorbeeld een knotje wol of een lepeltje, maar het kon ook gevaarlijk zijn, een verwarmde open schaar, of bijna niet te raden, want zowel een stukje appel als een snipper ui smaken met gesloten neus en ogen helemaal nergens naar. Wel gebruikte ik mijn oren om aan het giechelen te horen wat ze nu weer hadden bedacht.

Vanzelfsprekend had ik langzamerhand voldoende ervaring gekregen om te weten wanneer het einde van het spel op til was en ik in de boeken mocht gaan bladeren. De vingers op mijn linkerschouder drukten dieper en trokken enigszins krom. Het jongste nichtje (maar soms was het ook de oudste) was weer boven mijn blote knieën gaan staan, dat merkte ik, want ze stond aan weerszijden met haar rood gelakte schoentjes tegen mijn benen. Mijn neus werd iets meer naar boven getrokken. Mijn tong was al in de lucht met zoeken begonnen. En daar kwam het allemaal bij elkaar, mijn tastende tong, mijn stulpende lippen en de lauwe biefstuk, want dat was het altijd op het laatst, dat wist ik zeker, ondanks dat de meisjes me steeds probeerden te misleiden door me twee vlezige randen naast elkaar voor te houden! Maar ze hadden de biefstuk natuurlijk dubbelgevouwen! Weet je het zeker? Ik keurde nog eens. Het gebruik van de tanden was verboden. Ja, ja, een dubbele biefstuk en die is niet gaar! Alleen de geur, die vond ik vreemd, want het gebeurde wel eens dat het nichtje achter me mijn neus even losliet om haar eigen vingers samen met mijn tong en lippen te laten voelen, waarbij ik me zo voorstel dat ook zij dan haar ogen gesloten hield. Bij de geur zag ik de zee en de vissen in dat diepe gebied. Maar hoe onwaarschijnlijk was dat, want de zee die kende ik toen nog niet. Hoogstens van de plaatjes die me wachtten. Bonaire. Warme passaat. Caribisch. De wind het hele jaar door vanuit zee. En op de gele stranden de dividivibomen. Die groeiden in de richting mee.

-

Waarom het buurtschap Kaal Oor Kaal Oor heette, werd me niet verteld, maar ik mocht er niet komen.

Ik was geen ondeugd, maar zo zijn kinderen nu eenmaal, dacht ik toen er een blauwtje de spoorlijn over fladderde en ik erachteraan liep. Het vlindertje ontrolde zijn lange zuigertje en schoof het in de diepte van een bloemetje van de gele kruipbrem. Ik zat op de hurken en stak de rechterduim en wijsvinger vooruit om de vleugeltjes die steeds weer dicht en open sloegen, tussen de topjes te kunnen pakken. Niets maakte er geluid. Wat hebben snotapen in het Kaal Oor te zoeken?

Ik keek regelrecht tussen twee vrouwenknieën boven me en in een hoge rok. Ik begon

[p. 770]

meteen te praten, ondanks dat ik hevig schrok, maar alle vijf mijn woorden, omdat en er en een en vlindertje en vloog, werden, nog voordat ik ze over mijn lippen kon krijgen, naar buiten, onder die zwarte rok gezogen. Ik hoorde ook verder helemaal niets meer, ofschoon zij nu toch een van haar rode hakkenschoenen van ergernis over de ruwe keitjes in het zand verschoof. Even een suizing nog, toen viel ik van mijn hurken en ik wist zelfs niet meer dat ik op de grond lag en me niet meer bewoog.

Ik ontwaakte in een duister gebied dat met donkere steenblokken bezaaid was. Hier lag ik met beide benen onder een der stenen vast. Totdat de stenen over het hele gebied gingen bewegen. Ze begonnen te zweven. Nee, daar zag ik hoe ze omhoog werden getild door boomdikke donkere haren die zo veerkrachtig uit hun verdrukking kwamen, dat spoedig allemaal de rotsblokken in het zuchtend duister deinden op de toppen van dat geweldige bos. Ik krabbelde overeind en zocht, terwijl ik steeds weer omhoog keek en het ergste vreesde, een weg door de wuivende stammen, daar naartoe waar een heel zwak licht scheen. Toen ik bezweet tussen de laatste stammen doorgekomen was, kon ik nog net op tijd tot stilstand komen. Ik stond voor een enorme en ruwe muur, waarvan ik door de duisternis niet kon zien of ze weerszijden had. En tussen die wand en mijn schoenneuzen was over de hele breedte een geweldige gaping van ongeveer een meter breed. Een bodem zag ik in die gaping niet, maar heel ver boven aan de muur was er iets dat licht doorliet. Ik moest de sprong wel wagen. Ik liet me met een smak tegen de wand tegenover belanden en greep met beide handen de eerste de beste uitsteeksels vast en ik kon mijn linker voet op een richel plaatsen, net voordat mijn andere voet van een minieme bobbel schoot en het rechter schoentje van zijn voet gleed. Het duurde langer dan lang voordat zich een donderende galm vanonderaf langs de muur en over mij en door mij heen golvend naar het licht bewoog. Even leken al mijn zinnen voorgoed totaal verdoofd. Maar daar begon het geleef alweer: omhoog, omhoog! Moeizaam hees ik me van de ene uitstulping naar de andere oneffenheid. Op bepaalde plaatsen moest ik me eerst tientallen meters in horizontale richting verplaatsen, want vaak was het te glibberig en nat om naar boven te klimmen. Ondanks dat ik steeds dichter bij het schijnsel kwam, bleef het licht mat. Hoe dat kwam zag ik pas toen ik al bijna met mijn hoofd tegen een soort elastisch vlies drukte. Eerst probeerde ik het met mijn vinger door te prikken. Daarna probeerde ik mijn nagels erdoorheen te trekken, maar die nagels waren zelf al te zeer gescheurd van de klimpartij. En ook toen ik mijn tanden erin zette, gaf het alleen maar mee en er was geen doorkomen aan.

Mijn krachten begonnen danig te tanen en het zou niet lang meer duren, dan zou ik voor eeuwig de diepte onder mij inschieten om hoogstens nog als echo weer langs de wand omhoog te galmen, het vlies te laten trillen en in de ruimte van het onherkenbaar kosmisch ruisen te verdwijnen. Toen ontdekte ik een miniem gaatje ergens in het vlies. Een fijne lichtstraal schoot daar naar binnen. Om het gaatje te bereiken moest ik met beide handen onder in het vlies grijpen, me boven de afgrond laten bengelen en me met uiterste krachtsinspanningen verplaatsen, zwaaiend als een gewrichtszieke gibbon, dus handje voor handje. Het lukte. En nu werkte de elasticiteit van het vlies in mijn voordeel. Eenmaal onder het gaatje hangend, kon ik het openingetje gemakkelijk tijdelijk verwijden en er een hand doorsteken, daarna de andere en me er zelf doortrekken.

Daar lag ik, uitgeblust, op mijn rug boven op het vlies dat door een koele wind die nu van boven blies deinde als een trampoline. Even liet ik me met die zalige bewegingen meegaan en hield de ogen dicht. Toen keek ik in het daglicht, maar tegelijkertijd zag ik, met een zwaar bonkend hart, dat het vlies waarop ik zo te liggen lag zich helemaal onderin een reusachtige

[p. 771]

schacht bevond. In deze schacht vol licht onhoog te klimmen leek me onmogelijk. De afstand naar boven was onvergelijkbaar veel groter dan de hoogte van de muur die ik zojuist met veel geluk had kunnen bedwingen. Misschien zou ik enkele tientallen meters omhoog kunnen komen. Misschien honderd meter en mogelijk zou ik zelfs tot de helft kunnen komen, maar daar zou ik naar beneden tuimelen en daar was weliswaar de trampoline die mijn val zou opvangen, maar ik zag me zo al jaar in jaar uit daar bezig!

Ik stond op, liep als een dronkelap over het vlies om het dan tegen beter weten in toch te gaan proberen, toen de schacht opeens bewoog, eerst een paar keer hevig heen en weer, zodat ik tegen de meest uiteenlopende punten van de wand gesmeten werd. Daarna helde hij zover naar een kant over dat ik nu gewoon onderin, als door een smerige rioolbuis, naar de verte, naar buiten zou kunnen hollen. Dat was mijn kans, ik besefte het meteen en ik was al een eindje op weg, toen keerde de buis zich met een enkele beweging volledig ondersteboven en ik viel, ik tuimelde de diepte in. De vrouw raapte me op. Ze nam me flink bij het rechter oor en trok me mee en schopte me de spoorlijn over, juist voordat er een lange goederentrein fluitend aanstormde en ik moest hem met de handen op beide oren gillend achter me langs laten gaan. O zo traag ben ik naar huis gelopen. Waarom, vroeg mijn moeder, heb je maar een schoentje aan?

-

Mijn zusje huilde volkomen geluidloos, roerloos zittend, met de handen losjes in de schoot. Als mijn vader een bepaalde grammofoonplaat uit het rekje nam, zat ze er al voor klaar en bij de gezongen woorden ‘er hangt een paardenhoofdstel aan de muur’, moesten we steeds weer lachen, want zij had dan al beide ogen vol met water staan. Onze vader sprak dan de woorden van het lied nog eens extra duidelijk uit, keer op keer, en dan was het dus niet ‘er hangt een paardehoofd stil aan de muur’, want wat was dat een verdriet, dat hoorden wij eveneens, maar wij bekenden ons niet tot dat wijd zinderend gebied, mijlen en mijlen geen hoefslag, geen enkel stofwolkje in deze grootse droogte, alleen maar verte, tot aan de einder en achter de einder de rockies en dan temidden van dit onbegaanbaar landschap en midden op de dag, in een wrakke zinkplaten schuur, in een schaduw te heet om in te leven, zo'n groot warm paardehoofd, heel stil aan de muur.

Wat ik nog maar steeds niet weet, zijn in zo'n hoofd de ogen open of zijn ze dicht? Bij de vissen zijn ze open. Maar ook in dat gebied? Kop craf?, vroeg de visman. Ik durfde hem nooit in het gezicht te kijken en schudde van nee, niet omdat ik er niet tegen zou kunnen als de vissen een voor een op wit marmer werden gelegd, maar zo kon ik des te eerder weg onder zijn blik. De krant werd van binnenuit onleesbaar nat daar waar ik het pak in mijn handen hield.

Thuis had mijn vader inmiddels een andere plaat opgezet. Ik hoorde mijn zusje al zingen. Ik heb de vissen op het aanrecht gelegd en liep de kamer in om met haar mee te zingen, terwijl onze vader op de mondharmonica blies. Und der Haifisch, der hat Zähne. En je handen?, vroeg mijn moeder. Die zijn niet vies, und die trägt er im Gesicht und Macheath, der hat ein Messer, doch das Messer sieht man nicht.