De Gids. Jaargang 147

Jan G. Elburg
Over de overeenstemming tussen de Schotse en Friese talen

Deze overeenstemming - niet op álle punten, dient vooropgesteld - is, in eerste instantie, toe te schrijven aan vroegmiddeleeuwse Friese beinvloeding van het Schotse cultuurpatroon. Later vond van Schotland uit ook wel een Frieslandgerichte ‘feedback’ plaats.

Het Oera Lindsay Booke (zie: Baldric de Lindsay, Chester circa 1086) waarvan de Uplandsteden Stanraer en Dumfries, die elkaar de eer betwisten hun naam te hebben ontleend aan het bekende devies ‘Stanfries’, elkaar ook al het bezit van de originele versie betwisten, helpt ons, betreffende deze kwestie, op weg met het volgende:

De Fries Frank Sax, een Noordnederlandse bloedverwant van de later zo bekende Adolphe, blijkt al op een vroeg tijdstip de Francophone te hebben uitgevonden. Een instrument dat, om zijn Noordgermaanse herkomst, bij voorkeur - en virtuoos! - werd bespeeld door de Franstalige Normandische edelen die na Hastings hun macht in het voorheen (sedert 400-449) Fries-Angel-Jut-Saksische land snel uitbreidden en zich via veroveringen in de Schots/Engelse ‘borders’ nestelden... Tot zover, bekort weergegeven, dit ‘Schotschrift op plompe bladeren’ (Jelle Dijkstra).

Zie: Lamont, Gordon, Grant (Le Grand), Hay (La Haye), Menzies (Mesnière), Montgommery, Rose (Ros, bij Caen), Seton (Sai, bij Exmes), Sinclair (St. Clair-sur-Elle). Zie eveneens: Kiliaen, fries 2: ‘bloemstuk’, maar ook ‘zoom’ = border!

Dankzij hun latere steun aan Schotse koningen als Robert de Bruce verwierven genoemde ‘borderlords’ bezittingen en zeggenschap in het gehele gebied der Schotten wier naam (ook zonder de latere dominerende Normandisch-Friese beïnvloeding) - zie De Vries/De Tollenaere - al voordien van aanwijsbaar Friese oorsprong was. Vergelijk ofri. skot ‘werptuig’ (denk aan ‘Highland Fling’), en het uit het frank. ontstane escot (écosse!), ‘aandeel in het gelag’, waaruit mogelijk de fabel omtrent de Schotse zuinigheid is te danken (vergelijk ook bagpipe; bag uit ofra. ‘bague’ = beurs!).

Dat de klankrijkdom en de expressieve muzikaliteit van de, dus bewezen Friese, Francophone,

[p. 654]

door sommigen als ‘frisofonetiek’ aangeduid, later door de doedelzak (‘Ceci n'esct pas une Pipe’ als onderschrift van de francofoon in het bekende maxiatuur door MacGrith) werd geinterpreteerd, waarbij men danste in Pictisch geruite rokken (zie: ruiten en roeden, gaan door) werd door de, middels het geliefde skotsjesilen daar te lande vertoevende, Friezen ook later als skots, ‘raar’, ‘kluchtig’ ervaren (sedert de zestiende eeuw). Maar al eerder komt voor: skots kuen, ‘audax mentem’, dat zowel naar de stijfkoppigheid der Friezen als naar de strijdvaardigheid van de met hen verbonden Schotten zou kunnen verwijzen.

Dwingende aanduidingen van nauwe tussen Friezen en Schotten bestaande culturele en taalkundige banden zijn nog te bespeuren in de voorkeur die de - zoals wij het zouden uitspreken - ‘Schotse Drie’, waarbij ‘Whààp, tuppence thrupence brae...’ sprake is van het, door de Schotse ‘kilt’ makkelijk gemaakte, pakken van een dij (Frisia cantat!), bij Friese volksdansers.

Dat, tenslotte, de Schotten in tegenstelling tot wat elders wordt beweerd hun uisge beatha (bv Black & White; zie derhalve: melkvee, fr.) bij voorkeur aanlengen met een frisdrank (fris Noordgermaans voor Fries) spreekt boekdelen, evenals het, hoog aan de paal, fierljeppen - ‘fier lopen’, op de achterbenen - van de Schotse heraldische Ljouwert, de liebaard, die op zijn geel dundoek boven dit Fries-Schotse ontmoeten wappert.

Het hierboven herhaaldelijk gebezigde ‘is sprake van’ en ‘spreekt boekdelen’ maakt vóór alles aannemelijk dat dit ‘ontmoeten’ zich bij uitstek afspeelt op het gebied van de taal.